Hatukaylar

Hatukaylar Batı Çerkes boy prensliklerinden olmakla beraber tarihsel anayurtları Kuban Nehri çevresindedir. Hatukaylar küçük bir topluluk oldukları için bazen Çemguy boyunun bir alt grubu olarak varsayılır. Komşuları: Bjeduğlar (Batı), Abdzahlar (Güney) ve Çemguylar (Doğu). 18. yüzyılın sonlarında Bjeduğların batısında ve Kuban Nehri'nin sol tarafı ile Şagvaşe'nin sağ tarafında oturuyorlardı. Ancak 19. yüzyılın ilk yarısında daha doğuya kayarak Bjeduğlar ve Çemguyların arasına yerleşmişlerdir.[4]

Rus işgalinden önce Hatukaylar diğer Çerkes boylarına ve Kırım Tatarlarına karşı birçok savaş veren savaşçı bir boy olarak bilinirdi. Hatukay prenslerinden en bilineni Aslan-Giray olarak geçer. Fiziksel olarak güçlü olmasa da, yetenekli bir konuşmacı ve lider olarak benimsenmişti. Onun hükmünde Hatıkuaylar gücünün zirvesine ulaştılar. Ölümünden sonra prenslik iç savaşa girdi ve eski gücünü kaybetti.

Rus-Çerkes Savaşı sırasında Rus İmparatorluğu tarafından Hatıkuay toprakları işgal edildi.[5] Bunun ardından çoğu köy ve kasaba yok edilmekle beraber, halkın büyük kısmı diğer kabilelere göç etmek zorunda kaldı ve Hatukayların Kafkasya'daki varlığı Çerkes soykırımı sırasında sürgün ve katliam yoluyla yok edildi.[5] Günümüzde Kafkasya'da hiç kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez.[2] Günümüzde Hatıkuayların çeşitli diasporalarda birkaç köyü vardır. Hatıkuay lehçesi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Çerkes dillerindendir.

Hatukay isminin kökeni ile ilgili bir iddia ismin Хьаты ("Hatti") ve Къуэ ("Oğul") kelimelerin birleşiminden "Hattilerin Evladı" gibi bir anlama geldiğidir. "Hatti" antik bir isimdir ve Anadoludaki Hatti uygarlığından gelir.

Hititler (Hititçe "Nesili") de aynı isimle anılmaktaydı. Bu isim, Nart Destanlarında Peterez'in konuştuğu dil Hattice olarak geçmektedir.

Diğer bir iddia ise, ismin Prens Büyük İnal'ın oğlu Temruk'un oğlu Hatko'dan geldiğidir. Hatko, Taman Yarımadası'nın prensi olmakla beraber prensliğinin adı Хьатыкъуай (Hatko'nun yeri) idi.

Geleneksel Hatukay kültürü, Çerkes kültürünün parçasıdır. Hatukaylar, tarım, sığır ve at yetiştiriciliğiyle uğraşırlardı. İslam öncesinde Hatukaylar, Çerkeslerin tanrıları olan Şıble (şimşek ve yıldırım tanrısı), Sozereş (bereket tanrısı), Yemiş, Ahin ve Hakustaş gibi tanrılara tapıyorlardı.

Hatukaylar, Kuzeybatı Kafkas Dilleri'nin Çerkes dilleri kolunda yer alan Adigecenin Hatukay lehçesini konuşur. Günümüzde bu değişkenin konuşucu sayısı büyük ölçüde azalmış, Kafkasya'da Hatukay kalmadığı için edebiyat dilinde de yer bulamamıştır.

Bazı Hatukay sülaleleri (лъэкъуацIэ):