Hatukaylar

Hatıkuaylar ya da Hatukaylar,[1] Hatkoylar, Hadgoylar (Adigece: Хьатыкъуай, Hatıquay; Rusça: Хатукай, Hatukay; Гатюкай, Gatyukay; Arapça: حتوقاي‎, Hatuqway‎; İbranice: חתוקאי, Khatokay) Bir Çerkes (Adige) kabile-boyudur. Sürekli savaşan savaşçı kimlikli bir boy olarak biliniyorlardı. Kafkasya'da Temirgoyların komşusu olarak Belaya Irmağı (Adigece: Шъхьагуащэ; Ş'h'aguaşe) ve Kuban Nehri (Adigece: Пщызэ; Pşıze) arasındaki arazide yaşıyorlardı. Rus-Çerkes Savaşı sırasında teslim olmayı reddettikleri için savaştıkları için Kafkasya'daki varlıkları Çerkes soykırımı sırasında sürgün ve katliam yoluyla yok edildi. Günümüzde Kafkasya'da hiç kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez.[2] Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğ ve Çemguylarda olduğu gibi Hatukaylarda da bu sınıf görülür.[3] Adığe (Çerkes) bayrağında yer alan ve 12 Çerkes boyunu temsil eden yıldızlardan biri de Hatukayları ifade eder.

Hatukaylar
Хьатыкъоехэр, Хьатыкъуайхэр
Çerkes Bayrağı
Hatıkuaylar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, Ürdün, İsrail 3.000 (2020 tahmini)
Diller
Adigece, Türkçe, İngilizce, Arapça, İbranice
Din
İslam
Günümüzde Hatukayların yaşamadığı Hatukay köyü (Хатукай / Хьатикъуай), Adigey Cumhuriyeti

Tarih ve etimoloji

Tarih

Hatukaylar Batı Çerkes boy prensliklerinden olmakla beraber tarihsel anayurtları Kuban Nehri çevresindedir. Hatukaylar küçük bir topluluk oldukları için bazen Çemguy boyunun bir alt grubu olarak varsayılır. Komşuları: Bjeduğlar (Batı), Abdzahlar (Güney) ve Çemguylar (Doğu). 18. yüzyılın sonlarında Bjeduğların batısında ve Kuban Nehri'nin sol tarafı ile Şagvaşe'nin sağ tarafında oturuyorlardı. Ancak 19. yüzyılın ilk yarısında daha doğuya kayarak Bjeduğlar ve Çemguyların arasına yerleşmişlerdir.[4]

Rus işgalinden önce Hatukaylar diğer Çerkes boylarına ve Kırım Tatarlarına karşı birçok savaş veren savaşçı bir boy olarak bilinirdi. Hatukay prenslerinden en bilineni Aslan-Giray olarak geçer. Fiziksel olarak güçlü olmasa da, yetenekli bir konuşmacı ve lider olarak benimsenmişti. Onun hükmünde Hatıkuaylar gücünün zirvesine ulaştılar. Ölümünden sonra prenslik iç savaşa girdi ve eski gücünü kaybetti.

Rus-Çerkes Savaşı sırasında Rus İmparatorluğu tarafından Hatıkuay toprakları işgal edildi.[5] Bunun ardından çoğu köy ve kasaba yok edilmekle beraber, halkın büyük kısmı diğer kabilelere göç etmek zorunda kaldı ve Hatukayların Kafkasya'daki varlığı Çerkes soykırımı sırasında sürgün ve katliam yoluyla yok edildi.[5] Günümüzde Kafkasya'da hiç kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez.[2] Günümüzde Hatıkuayların çeşitli diasporalarda birkaç köyü vardır. Hatıkuay lehçesi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Çerkes dillerindendir.

İsim Etimolojisi

Hatukay isminin kökeni ile ilgili bir iddia ismin Хьаты ("Hatti") ve Къуэ ("Oğul") kelimelerin birleşiminden "Hattilerin Evladı" gibi bir anlama geldiğidir. "Hatti" antik bir isimdir ve Anadoludaki Hatti uygarlığından gelir.

Hititler (Hititçe "Nesili") de aynı isimle anılmaktaydı. Bu isim, Nart Destanlarında Peterez'in konuştuğu dil Hattice olarak geçmektedir.

Diğer bir iddia ise, ismin Prens Büyük İnal'ın oğlu Temruk'un oğlu Hatko'dan geldiğidir. Hatko, Taman Yarımadası'nın prensi olmakla beraber prensliğinin adı Хьатыкъуай (Hatko'nun yeri) idi.

Dil ve kültür

Kültür

Geleneksel Hatukay kültürü, Çerkes kültürünün parçasıdır. Hatukaylar, tarım, sığır ve at yetiştiriciliğiyle uğraşırlardı. İslam öncesinde Hatukaylar, Çerkeslerin tanrıları olan Şıble (şimşek ve yıldırım tanrısı), Sozereş (bereket tanrısı), Yemiş, Ahin ve Hakustaş gibi tanrılara tapıyorlardı.

Dil

Hatukaylar, Kuzeybatı Kafkas Dilleri'nin Çerkes dilleri kolunda yer alan Adigecenin Hatukay lehçesini konuşur. Günümüzde bu değişkenin konuşucu sayısı büyük ölçüde azalmış, Kafkasya'da Hatukay kalmadığı için edebiyat dilinde de yer bulamamıştır.

Köy ve sülaleler

Türkiye Hatukay köyleri

İl Adigece Transkripsiyon Türkçe Kaynak
KayseriКъэйнэрQeynerKaynar [6][7]
KayseriЧэчэнэйÇeçeneyÇeçenay [8][9]
KayseriЛакхьэблэLakhebleTersakan [10]
KayseriЛыбыйхьэблэLıbıyhebleKavak/Kavakkköy [11]
KayseriМэлакMelakMalak/Malakköy [12]
KayseriПэдысэйPedıseyAkören [13]
KayseriХаджыисхьакъXacıyishaqDemirciören [14]
BoluПэциехьэблэPetsiyehebleElmalık [15][16]
BilecikХьатыкъуаеHatıquayePoyra [17]
BilecikАдыгэчэпниAdığeçepniÇerkesçepni/Yeniçepni [18]

Bazı Hatukay Sülaleleri

Bazı Hatukay sülaleleri (лъэкъуацIэ):

Adigece Türkçe İngilizce Rusça
Бзадж (Bzac) Bzac Bzaj Бзаджов (Bzadzhov)
Иуаныкъу (Yiwanıqu) Yivanuk Yiwaneqo Иваников (Ivanikov)
ЛӀымафкъо (L'ımafqo) Lımafko L'imafqo Тлимафов (Tlimafov)
МэфэшIукъо (Mefeş́uqo) Mafeşuko Mafesh'uqo Мафошов (Mafoshov)
Пэдыс (Pedıs) Pedıs Padis Падисов (Padisov)
Такъырыкъо (Taqırıqo) Takırıko Taqereqo Такириков (Takirikov)
Шэджэрыкъо (Ṩecerıqo) Şacerıko Shajereqo Шегероков (Shegerokov)
Жьанэ (Jane) Jane Zhaney Жанев (Žanev)
Мастыр (Mastır) Mastır Master Мастиров (Mastirov)
Шъобае (Ş̂obaye) Şobaye Shobaye Собаев (Sobaev)
Хьатыкъо (Hatıqo) Hatıko Khateqo Хатиков (Khatikov)
Хьапае (Hapaye) Hapaye Khapaye Хапаев (Khapaev)
Утыж (Wutıɉ) Vutıj Wutij Утижов (Utijov)
Еутых (yeutıx) Yevtıh Yewtekh Еутыхов (Eutykhov)
Брыдж (Brıc) Brıc Brej Бриджов (Bridzhov)
Чыназыр (Çınazır) Çınazır Chinazer Чиназиров (Chinazirov)
Нэжъ (Neĵ) Nej Nazh Нажев (Nazhev)
ЛIышъхьакъо (L'ış̂haqo) Lışhako L'ishhaqo Тлишхаков (Tlishkhakov)
ЦIэгъош (Ts'eğoṩ) Tseğoş Ts'aghosh Цегошов (Tsegoshov)
Дэбракъыкъо (Debraqıqo) Debrakıko Dabraqiqo Дебракиков (Debrakikov)
Бэрзэдж (Berzec) Berzec Barzej Берзеков (Berzekov)
Иуныхь (Yiwnıh) Yivnıh Yiwnih Юнихов (Yunikhov)
Къалэбатэ (Qalebate) Kalebate Qalebate Калибатов (Kalibatov)

Ek Bağlantılar

The Hatuqwai Nation

Kaynakça

  1. "Arşivlenmiş kopya". 10 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
  2. Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
  3. Hapi Cevdet Yılmaz. Adige dili ve edebiyatı 12 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. "Kafkasya'nın etnik mozaiği". 8 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
  5. "TARİHSEL MÜCADELE SÜRECİNDE ÇERKESLER". 22 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020.
  6. "Kaynarlılar bir araya geliyor". Nart Ajans. 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2018.
  7. "Kaynar, Pınarbaşı", Vikipedi, 2 Mayıs 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
  8. "Beserek, Pınarbaşı", Vikipedi, 12 Eylül 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
  9. "Beserek". Nisanyanmap. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  10. "Tersakan, Pınarbaşı", Vikipedi, 12 Eylül 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
  11. "Kavak". Nisanyanmap.
  12. "Akören". Nisanyanmap.
  13. "Akören, Pınarbaşı", Vikipedi, 21 Haziran 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
  14. "Demirciören, Pınarbaşı", Vikipedi, 12 Eylül 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
  15. "TÜRKİYE'DEKİ ÇERKES KÖYLERİ". www.circassiancenter.com. 24 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020.
  16. "Elmalık, Bolu", Vikipedi, 4 Nisan 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
  17. "Poyra, Bozüyük", Vikipedi, 31 Ağustos 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
  18. "Yeniçepni, Bozüyük", Vikipedi, 18 Nisan 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.