Denizde İsyan (film, 1954)

Milliyet gazetesinde 16 Aralık 1956'da tarihinde çıkan bu küçük ilân, Edward Dmytryk'in 1954'te yönettiği "The Caine Mutiny" adlı filmin İstanbul'da sinemalarda bir gün sonra "Denizde İsyan" adıyla gösterime gireceğini bildiriyor.

Film Princeton mezunu, Asteğmen Willie Keith'in (Robert Francis) gözünden anlatılır. 1944 yılında, II. Dünya Savaşı sırasında Pasifik Cephesi'nde görevli Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri'ne bağlı hayâli mayın tarama gemisi ve destroyer "U.S.S. Caine"'e tayin olan bu hevesli genç subay, gemiyi baştan savma yönettiğini düşündüğü komutanı Yarbay DeVriess'den (Tom Tully) pek hoşlanmaz. Üst tabakaya mensup bir genç olan Keith, "Gemi Mühendisliği" bölümü mezunudur ve bazı idealleri uğruna yedek subay olarak donanmaya katılmıştır, ancak bu küçük ve köhne gemiyi gördüğünde büyük bir hayâl kırıklığına uğrar. Yine de, donanmadaki hatırlı dostlarının komutanına gönderdiği ve daha iyi bir gemiye tayin edilebileceğini bildiren bir 'torpil' telgrafı yemek salonunda bütün subayların huzurunda kendisine okununca teklifi reddederek gemide kalmayı seçer.

Günün birinde Yarbay DeVriess emekliye ayrılınca bu küçük ve köhne gemiye yeni bir kaptan tayin edilir: Binbaşı Philip Francis Queeg (Humphrey Bogart). Bu sert görünüşlü emektar yeni komutan, disiplinden hoşlanan asteğmen Keith'in takdirini kazanır. Keith başlangıçta, işini iyi biliyor gibi gözüken, dobra ve ciddi bulduğu bu subayın geminin komutasını almasından hoşnut kalmıştır. Ancak kısa süre sonra bu fikrini değiştirecektir.

Denize açıldıklarında kaptanın bazı tuhaf ve tutarsız davranışları olduğunu ilk fark eden geminin muhabere subayı Teğmen Tom Keefer (Fred MacMurray) olur. Sivil hayattayken bir roman yazarı olan (Herman Wouk'un alter egosu) bu ağzı iyi laf yapan subay kuşkularını İkinci Kaptan Teğmen Steve Maryk'e (Van Johnson) aktarır. Kaptanın sudan sebeplerle aniden öfke krizlerine girmesi, nörotik eğilimlerinin olması hemen ardından korkaklık belirtileri göstermesi Keefer'a kaptanın akli dengesinin bozuk olabileceğini düşündürür ama onun bir psikiyatrik hastalığının olabileceğine İkinci Kaptanı ikna edemez. Queeg, gemisi Caine'in de katıldığı bir amfibik harekât sırasında, düşman ateşi altındayken korumakla yükümlü olduğu çıkarma teknelerini yüzüstü bırakarak kaçar. Gittikçe daha da sertleşen ve paranoyak davranışlar sergileyen Queeg mürettebata olur olmaz disiplin cezları yağdırmaya başlar. Artık homurdanmaya başlayan denizcilerin morali iyice bozulmuştur. Bir süre sonra ortadan kaybolan bir tabak çilek yüzünden geminin altını üstüne getirtip mürettebata kan kusturmaya kalkışınca artık Teğmen Maryk de Kaptan Queeg'in hasta olabileceğini düşünmeye başlar. Aniden patlayan bir kasırga sırasında Queeg'in korkup paniklemesi ve duruma hakim olamaması üzerine geminin selameti için İkinci Kaptan Maryk, o sırada güverte subayı olan Keith'in de desteğiyle donanma talimatnamesinin 184. maddesine dayanarak komutayı Kaptan Queeg'in elinden alır.

Limana döndüklerinde Binbaşı Queeg, astı olan her iki subayı da gemide isyan çıkardıkları için divanı harbe verir. Savaş sırasında gemide isyan çıkarmanın cezası idamdır. Hiçbir avukat davayı almak istemez, ancak sivil hayattayken bir avukat olan Teğmen Barney Greenwald (José Ferrer), istemeyerek de olsa Teğmen Maryk ve Asteğmen Keith'in savunmasını üstlenir. Üç donanma psikiyatristi Kaptan Queeg'in hasta olmadığı yönünde kanaat belirtir. Mahkeme isyancıların aleyhine sürerken, iyi bir avukat olan Greenwald kürsüye tanık olarak çağırdığı Queeg'i sorularıyla köşeye sıkıştırır. Kürsüde birden zıvanadan çıkan ve hastalığının tüm emarelerini göstermeye başlayan Queeg'in hasta olduğuna artık mahkeme heyeti de ikna olur. Sanıklar beraat ederler.

Maryk, Keith ve Keefer bir otel odasında bu zaferlerini kutlarken onlara sonradan katılan avukat Greenwald suçluluk duygusuyla ve aldığı aşırı miktardaki alkolün de etkisiyle her üçünü de fırçalamaya başlar. Komutanları Queeg'in donanmada yıllarca çektiği zorlukları ve savaş sürerken savuşturmak zorunda kaldığı binbir türlü tehlikeyi takdir etmedikleri, baskı altında kaldığı güç zamanlarında ona destek olmadıkları ve anlayışsız davrandıkları için birkaç saat önce beraat ettirdiği bu subayları iyice haşlar ve bütün bunların yargılananlar arasında olmayan Keefer'ın başının altından çıktığını, asıl yargılanması gereken gerçek suçlunun o olduğunu haykırır. Ona göre aslında donanmadan sürekli nefret etmiş olan Keefer el altından diğerlerini kışkırtırken, kendisini de ustalıkla olaylardan sıyırmayı başarmıştır. Elindeki içki kadehini öfkeyle Keefer'ın suratına fırlatan avukat Greenwald onu dışarıda dövüşmeye çağırır, ama suçluluk duygusu içindeki Keefer buna karşılık vermez. Herkes odayı terkederken Keefer odada yapayalnız kalır.

Denizde İsyan (The Caine Mutiny), aynı zamanda verimli bir yönetmen olarak da tanınan Stanley Kramer'ın Columbia Pictures film şirketi adına yapımcılığını üstlendiği son film olacaktır. Şirketin başkanı Harry Cohn, hem filmin uyarlandığı Pulitzer ödüllü romanın çok büyük satış rakamlarına ulaşmış olmasına[2], hem de başrol oyuncusu Humphrey Bogart'ın efsanevi şöhretine güvenerek filmin bütçesinde büyük kısıtlamalara gitmişti. Bütün bu mali engellere rağmen Edward Dmytryk'in usta yönetimi ve diğer oyuncuların da en az Bogart kadar başarılı bir performans sergilemeleri, filmin de en az uyarlandığı roman kadar başarılı olmasına yol açtı[6]. 2 milyon dolara malolan film gişede 35 milyon dolar getirdi[1]. Ancak bu filmden sonra bir daha başka bir şirket hesabına çalışmamaya karar veren Stanley Kramer Hollywood'un en önemli bağımsız yapımcılarından biri olacaktır.

Sinema kariyerinin sonlarına yaklaşmış olan Bogart (bundan üç yıl sonra gırtlak kanseri nedeniyle hayata veda edecektir), bu son döneminin en iyi performanslarından birini ortaya koymuş ve buradaki rolüyle "En İyi Erkek Oyuncu" dalında Oscar ödülüne aday gösterilmişti. Humphrey Bogart, tıpkı bundan altı yıl önce Sierra Madre'nin Hazineleri (1948)'ndeki "Fred C. Dobbs" karakteri gibi, bu filmde de yine sert, dengesiz, sinirli, mantıksız, hattâ akıl hastası olduğundan da kuşkulanılan bir karakteri, gemi komutanı "Binbaşı Philip Francis Queeg"i canlandırıyordu.

Çekimleri Nisan 1953 ile Ocak 1954 tarihleri arasında Kaliforniya ve Hawaii'de 54 gün gibi kısa bir sürede yapılan film, geniş ekran formatında (1.85:1 çerçeve oranı) ve Technicolor renk sistemiyle filme aktarılmıştır.

Önce filmin senaryosunun da romanın yazarı Herman Wouk tarafından kaleme alınması planlanmıştı. Ama yönetmen Edward Dmytryk'in otobiyografisinde yazdığı gibi Wouk'un ilk katkıları bir felaket olunca yapımcı Stanley Kramer tarafından bu görevinden alındı ve senaryoyu yazma görevi Stanley Roberts'a verildi[1][7]. Herman Wouk aynı zamanda filmin şarkılarından biri olan "Yellow Stain Blues"un sözlerini yazmıştı[8].

Hem filmin adında "isyan" sözcüğü geçtiği için, hem de yönetmeni Edward Dmytryk'in Senatör McCarthy'nin gazabına uğrayarak Hollywood kara listesi'nde yer almış olmasından dolayı (üstelik "Hollywood Onu" olarak adlandırılan ilk 10 kişiden biriydi) önceleri yapımcılarla işbirliğine girmekten kaçınan donanma, sonradan, çekilecek görüntülerin Soğuk Savaş sırasında iyi bir propaganda malzemesi olabileceğini düşünerek Columbia şirketine kapılarını ardına kadar açtı. Hem Pearl Harbor hem de San Francisco askeri limanlarını kullanmalarına izin verdi. Ancak bir şartları vardı: Filmin açılışında kocaman harflerle yazılı "Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri'nde asla böyle bir isyan gerçekleşmemiştir" ibaresi yer alacaktı.

Filmde Asteğmen Willie Keith'in sevgilisi May Wynn'i oynayan manken şarkıcı May Wynn'in asıl adı Donna Lee Hickey'di. Sinemaya yeni girmiş olan şarkıcı bu ilk önemli filmindeki rol ismini benimsedi ve adını May Wynn olarak değiştirdi. Willie Keith'i oynayan Robert Francis ise bir yıl sonra bir uçak kazasında öldü. Sadece dört film çekmiş olan genç oyuncu 25 yaşındaydı.

"Denizde İsyan"ın müziğini Max Steiner yapmıştır. Steiner, Humphrey Bogart'lı bir seri filmin müziklerini bestelemişti (Bu filmlerin çoğu Warner Bros yapımıdır). Denizde İsyan bu serinin sonuncu filmidir.

Filmde işitilen müzik parçaları şunlardır[8]:

• "I Can't Believe That You're in Love With Me", Beste: Jimmy McHugh ve Clarence Gaskill
• "Yellow Stain Blues", Beste: Fred Karger, sözler: Herman Wouk
• "U.S. Marine Corps Hymn", Beste: Jacques Offenbach'ın "Geneviève de Brabant" operetinden (1868 versiyonundan)
• "For He's a Jolly Good Fellow" (geleneksel), Caine'in subayları tarafından hep bir ağızdan akapella söylenir.

Bu müzik parçalarından "Yellow Stain Blues"un sözleri, filmin uyarlandığı romanın yazarı Herman Wouk tarafından yazılmıştı. Şarkıda geçen "yellow stain" İngilizce'de "sarı boya" anlamına gelmektedir. Filmde dengesiz davranışlar gösteren gemi komutanı Queeg'e diş bileyen bir grup denizci tarafından güvertede ukulele eşliğinde söylenen ve komutanla dalga geçen, onu aşağılayan bu şarkının sözleri oldukça imalıdır. Bir süre önce katıldıkları bir amfibik harekât sırasında korumakla yükümlü olduğu çıkarma teknelerinin tam önünde onlara siper olması gerekirken, Queeg sahile çok yaklaşıldığını bahane ederek tornistan eder ve onları yüzüstü bırakıp kaçar. Teknelere yol göstermek için de denize "sarı işaret boyası" bıraktırır. İnsan dışkısının rengine de gönderme yapan sarı renk aynı zamanda İngilizce'de korkaklıkla ilgili bazı deyimlerde de yer almaktadır. O sırada güvertede dolaşmakta olan İkinci Kaptan Maryk bu saygısız şarkıyı duyunca müdahele eder ve bahriyelileri susturur.

• IMDb'de The Caine Mutiny
• Allmovie.com'da "The Caine Mutiny"16 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 18 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Filmin çeşitli afişleri