Akyaka, Ardahan

Tarihsel Artaani bölgesinde yer alan Akyaka köyünün bilinen en eski adı Kodistskaro'dur Gürcüce bir ad olan Kodistskaro (კოდისწყარო), iki kelimeden (კოდი: "tekne"; სწყარო: "pınar") oluşur ve "Teknepınar" anlamına gelir. I. Dünya Savaşı sırasında Ardahan’ı gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Kodistskaro köyündeki vadinin gerçekten de tekneye (“kodi”) benzediğini, bu vadideki pınardan gözyaşı gibi temiz, şırıl şırıl suların aktığını yazmıştır.[1] Kodistskaro Türkçede bozulmuş ve Kodishara biçimini almıştır. Nitekim 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da köyün adı Kodishara (قودیسخارە) biçiminde yazılmıştır.[2] İçişleri Bakanlığı'nın 1968'de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Akyaka olarak verirken, eski adı ise Kodishara olarak kaydedilmiştir.[3]

Gürcistan’da bugün de Kodistskaro adını taşıyan ve köklü tarihi olan yerleşim yerleri vardır.

Tao-Klarceti'de yer alan Kodistskaro’nun kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Bununla birlikte köydeki eski kalelerin ve kilisenin varlığı, Kodistskaro’nun eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[4] Kodistskaro’nun da yer aldığı bölge birleşik Gürcü Krallığı, bu krallığın parçalanmasından sonra Gürcü atabeglerin devleti olan Samtshe Prensliği sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın son çeyreğinde bölgeyi Osmanlılar ele geçirdi.

Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Kodistskaro, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya İmparatorluğu'nun sınırları içinde kaldı. I. Dünya Savaşı sırasında Ardahan’ı gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli'nin verdiği bilgiye göre, o tarihte Kodistskaro köyünde Ukraynalılar yaşıyordu ve köyün adı Mihayilovka olarak değiştirilmişti.[1] Nitekim Rusların 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan kısa süre sonra 1886 yılında yaptığı nüfus sayımında köyün adı Mihayilovka (Михайловка) olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Kadistskaro köyü Ardahan sancağının (okrug] Ardahan kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[5] Bu sırada köyde 436 kişi yaşıyordu. Burada yaşayan 427 kişi Rus olarak kaydedilmiştir. Bu bilgiden hareketle 93 Harbi’nden sonra köyden Gürcülerin göç ettiği, Rus yönetiminin göç edenlerin yerine Rusları yerleştirdiği sonucuna varılabilir.

Kodistskaro, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından hukuken, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Sovyet Rusya'ya 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Kodistskaro'nun da içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin Türkiye’ye bırakıldı.[6]

İçişleri Bakanlığı'nın 1968'de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Kodishara, yeni adı ise Akyaka olarak verilmiştir.[7] Bu kayıt köyün adının "yabancı kökten geldiği ve iltibasa yol açtığı" gerekçesiyle bu tarihten bir süre öce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.

Kodistskaro’nun sınırları içinde üç kale ve bir kilise kalıntısı günümüze ulaşmıştır. Yığma taştan inşa edilmiş olan ilk kale (144 × 82 m) Akyaka köyünün merkezinin 2,2 km kuzeybatısında yer alır. Kale doğudan batıya uzanan bir duvarla ikiye bölünmüştür. Kalenin içinde artık var olmayan yapıların izlerine rastlanır. Etrafa hakim bir tepede yer alan kale, başka tepelerdeki kalelere yukarından bakmaktadır. Kalenin büyüklüğü burada eskiden bir kentin var olduğunun bir göstergesi sayılabilir. Kale, diğer kalelerle birlikte eski çağlarda Ardahan bölgesinde önemli bir merkez olmalıdır. Bu yöre aynı zamanda tarihsel Klarceti ve Kola bölgelerinden gelen yolları da kontrol etmektedir.[8]

Akyaka köyünün merkezinin 1 km güneybatısında yer alan ikinci kale (118 × 72 m) de yığma tarzda inşa edilmiştir. Bu kale de büyüklüğüyle dikkat çekicidir. Tamamen yıkılmış olan kale, günümüzde toprak ve bitki örtüsü altında kalmıştır. Bu kalenin 60 metre kuzeydoğusunda üçüncü kale yer alır. Üçüncü kale diğer ikisine göre hayli küçük ebatlardadır (40 × 36 m). Bu kale de yığma taştan inşa edilmiştir. Bu kalenin son yerleşme noktası olduğu söylenebilir. Kalenin olduğu yer defineciler tarafından tamamen kazılmıştır. Bu üç kalenin bulunduğu bölge, bugün Tepeler adını taşıyan eski Komki’deki kalelere uzak değildir.[9]

Kodistskaro’da yıkık durumdaki köy kilisesi, tek nefli bir yapıdır ve kilisenin kuruluşu hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır.[10][11]

Köy, Ardahan il merkezine 15 km uzaklıktadır.[12]

• Yerelnet
• Akyaka, Ardahan için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft