Oltu

Oltu’nun kalesinde bulunan bir yazıt MS 7. yüzyıla tarihlendirilmiştir ancak yerleşimin çok daha erken kurulduğu biliniyor.[3] Şehir kalesi bir zamanlar Mamikonian nakhararlarına aitti ve daha sonra Bagratunilerin eline geçti. İdari olarak Tayk vilayetinin Vok'aghe bölgesi sınırları içinde bulundu.[3] Oltu'nun müstahkem bir yerleşim yeri olması ilk olarak, 9. yüzyılda Gürcü Bagratidlerin bu bölgeyi işgal ettiği zamandır. İber Kuropalates David'in 1000 yılında ölümünden sonra, İmparator II. Basil'in birlikleri, Oltu'nun da dahil olduğu Tao-Tayk bölgesindeki kaleleri ve kasabaları işgal etti.[4] Sonraki yüzyıllarda Oltu; Selçuklu Türkleri, Moğollar ve Türkmen boylarının kontrolüne art arda geçti. Osmanlılar Olti'yi on altıncı yüzyılda Gürcüler'den fethetti.[5]

1829 yazında Ruslar bölgenin kontrolünü ele geçirdi ancak Osmanlı'ya bıraktı.[4] 1877-78 Rus-Türk Savaşı sırasında kasaba, Rus İmparatorluğu'na dahil edildi ve Kars Oblastı'nın bir bölümü yapıldı.[3] Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden önce Olti'nin nüfusu 2.373'tü. 1918'in son aylarında Olti, nominal olarak Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin bir parçasıydı ama Türk kumandanlar tarafından yönetildi. 1919-1920'de Oltu, Birinci Ermenistan Cumhuriyeti'nin bir parçasıydı. 1920'de Doğu Anadolu'da Kazım Karabekir önderliğindeki Türk orduları, Türk Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında Ermenistan'a saldırdı ve Oltu'yu ele geçirdi, ele geçirilen topraklar Türkler ve Sovyetler arasında imzalanan müteakip antlaşmalarla Türkler'e bırakıldı.[6]

1977 yılında onarılmış (sol) ve günümüze ulaşan kısmıyla Oltu Kalesi

Oltu'daki başlıca tarihi manzara kaledir,[7] kayalık bir çıkıntının üstünü örter. Duvarları, güneybatıdaki heybetli bir yamaç da dahil olmak üzere büyük yuvarlak kuleler ve çıkıntılarla güçlendirilmiştir.[4] Bitişikteki küçük bir yerleşimi korumak için duvarlar, yerleşimin etrafından dolaşmıştır. Bu Ortaçağ kalesi, 7. ve 11. yüzyıllar arasındaki iki büyük inşaat döneminin sonucudur. 1977 yılında Türk Mühendisler Birliği tarafından büyük onarımlar yapılmıştır.[4] Kuzey kulesinin tepesinde, 7. yüzyıldan kalma "iki dilli" Rumca-Ermenice yazıtın bulunduğu bir Gürcü altı köşeli kilisesinin kalıntıları var. Bu Gürcü kilisesi, 9. ve 10. yüzyıllar arasındaki bir zamanda inşa edilmiştir.[4] Kuzey kulesinin içinde Müslüman bir evliya olan Mısri Zennun'un mezarı var.[4][7] Oltu-Penek vadisini çevreleyen tepelerde; Cücürüs, Köroğlu, Olur, Kamhıs, Soğmun, Oğlan ve Kız çevresinde geç antik ve ortaçağ kiliseleri ile kaleler yer almaktadır.[4]

Osmanlı döneminde Arslan Paşa Camii, mezarıyla birlikte Arslan Paşa tarafından 1665 yılında yaptırılmıştır.[7] Kalem minareli kubbeli bir yapıdır. Yakınında Mısri Zennun'un 14. yüzyıldan kalma kümbeti bulunur.[7] Rus yönetimi sırasında (1878-1914) yeni bir kilise inşa edilmiştir. Taşlarının bir kısmı ortaçağ Bana Katedrali'nden gelmiş olabilir. Ocak 2019'a kadar kısmen harap olan kilisenin restore edileceği kaymakam Şenol Turan tarafından açıklandı.[7][8] Projenin 2021'de tamamlanması planlanıyor ve kilise kütüphaneye dönüştürülecek.[9] Gaziler köyünde, 1784 yılında inşa edilmiş küçük bir Osmanlı camiinin bulunduğu 12. yüzyıldan kalma bir Saltuklu kalesi de bulunmaktadır.

Karadağ zirvesi[10], Başaklı, Oltu

Köroğlu ormanları[11], Oltu

Oltu ilçesi; Erzurum'un Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinin kesişim noktasında, Erzurum ilinin kuzeydoğusunda yer alır[12]. Erzurum il merkezine 116 km uzaklıktadır.[13] Deniz seviyesinden yüksekliği 1275 m'dir. İlçe 41-59 doğu boylamı 40-34 kuzey enlemi içerisinde yer almaktadır.[14]

İlçenin komşuları Şenkaya, Yusufeli(Artvin), Olur, Narman, Tortum ve Uzundere ilçeleridir. 2020 verilerine göre toplam 72 tane mahallesi vardır.[15] Ayrıca Oltu, Erzurum'un en gelişmiş ilçelerinden biri[16] olup Erzurum'u Kars'a ve Ardahan'a ve Artvin'e bağlayan ana yola sahiptir.

İklim ve bitki örtüsü

Çoruh Nehri'yle birleşmeye çok yakın bir noktada Oltu Çayı (sağ) ve Tortum Çayı (sol) birleşme noktasından bir görünüm. Su kavuşumu, Yusufeli, Artvin, Türkiye.

Ayrıca bakınız: Oltu Çayı

Çoruh Nehri'nin bir kolu olan Oltu Çayı vadisine kurulmuştur. Vadinin dışında, geniş dağ ormanları vardır ve topoğrafya dağlıktır. İklim yazları sıcak, kışları ise soğuk ve karlıdır ancak gerek yükseltinin az olması gerekse Karadeniz ikliminin ılımanlığından dolayı aşırı değildir.[17] Ortalama sıcaklık 10.2 °C, en düşük sıcaklık ortalaması 9.3 °C civarındadır.[17] En yüksek hava sıcaklığı 1988 yılında 31.4 °C olarak ölçülmüştür.[17] Temmuz-Ağustos ayları sıcaklığın en yüksek olduğu aylardır.[17] Yıllık yağış ortalaması 29.6 kg/m² ’dir ve yağışlar genellikle ilkbahar-sonbahar aylarında yoğunlaşmıştır.[17] İlçenin en yüksek noktaları 3030 metre ile Akdağ ve 2000 metre ile Kırdağ'dır.[17]

İlçenin ormanlık bölgelerinde; kavak, sarıçam, pelit, karaağaç gibi ağaç türlerine tesadüf edilir.[17] Vadi boyunca ise özellikle kavak ve söğüt ağaçları ile meyve ağaçları bulunmaktadır.[17] Bölgede üç endemik bitki türü bulunmaktadır: Astragalus nigrocalycinus, Centaurea taochia, Delphinium munzianum.[18]

Oltu taşı

İşlenmemiş Oltu taşı

Ana madde: Oltu taşı

Oltu, yarı-değerli bir taş olan Oltu taşı ile ünlüdür. Bu taşa Kara kehribar da denilmektedir ve parlak siyah renktedir, işlendikçe sertleşir ve parlar. Takı, tespih, anahtarlık, ağızlık ve kutu gibi süs eşyalarının üretiminde kullanılır.

Oltu'nun 1282 yılına ait Türkçe adı: Oltî, 1075 yılına ait Ermenice adı: Uğtik (akkusativ: Uğtis), 1014 yılına ait Gürcüce adı: Olti (genarativ: Oltis) şeklindedir. Ermenice "Ուղդիք" adı Ortaçağdan önce "Ultik" şeklinde telaffuz edilirdi.[23][24]

[23][25]

1897 nüfus sayımına göre okrugun nüfusu 31.500'dü. Nüfusun %62,6'sını Türkler (%15 — Oltu şehrinde[26]), %11.1'ini Kürtler, %9.9'unu Ermeniler (%44,5 — Oltu şehrinde[26]), %8.6'sını Rumlar, %3.2'sini Türkmenler ve %2.8'ini Ruslar oluşturmaktaydı. Okrug merkezi Oltu'nun nüfusu ise 2.373'tü.[27] [28].

Ayrıca ilçe ulaşım, iklim, kültür, ekonomi gibi birçok yönden çevresine göre çok daha gelişmiş olduğundan göçlerde almıştır. Ermeni Tehciri'nden önce, kent nüfusunun neredeyse yarısı Ermeni idi (%44,5)[26].

Bölgede antik çağlardan 25 Mart 1918 tarihine kadar Ermeni yerleşimciler olduğu için günümüzde kullanılan Oltu ağzında bunun etkilerini görmek mümkündür.[47]

Ayrıca halk arasında kullanılan köylerin eski isimlerinin birçoğu da Ermenice kökenlidir.[49][50][51]

Yükseköğretim

• Oltu Meslek Yüksekokulu
• Atatürk Üniversitesi Oltu Yer Bilimleri Fakültesi [56]
• Atatürk Üniversitesi Oltu Beşeri ve Sosyal Bilimler Fakültesi [57]

Lise

• Oltu Anadolu Lisesi
• Oltu Yusuf Ziya Bey Kız Anadolu Lisesi
• Oltu Fen Lisesi
• Oltu İbn - i Sina Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
• Oltu Nenehatun Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
• Oltu Yavuz Selim Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
• Oltu Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi
• Oltu Anadolu İmam Hatip Lisesi
• Oltu Meslek ve Teknik Anadolu Lisesi

Ortaokul

• Ayvalı Ortaokulu
• Cumhuriyet Ortaokulu
• Gökçedere Ortaokulu
• Karabekir Ortaokulu
• Küçük Orcuk Ortaokulu
• Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu
• Oltu Ortaokulu
• İMKB Yatılı Bölge Ortaokulu

İlkokul

• Atatürk İlkokulu
• Ayvalı İlkokulu
• Fatih İlkokulu
• Gökçedere İlkokulu
• Karabekir İlkokulu
• Şehitler İlkokulu
• Yasin Haşimoğlu İlkokulu
• 25 Mart İlkokulu
• Mehmet Akif Ersoy İlkokulu

Anaokulu

• Vilayetler Birliği Nenehatun Anaokulu
• Oltu Anaokulu

Yaygın eğitim

• Oltu Halk Eğitim Merkezi
• Oltu Mesleki Eğitim Merkezi
• Oltu Öğretmen Evi ve Akşam Sanat Okulu

[58][59]

İlçede okuma yazma oranı 2014 verilerine göre %90'dır.[60]

İlçede 100 yataklı bir Devlet Hastanesi, 1 Toplum Sağlığı Merkezi, 1 Verem Savaş Dispanseri, 1 Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu, 13 sağlık evi, 2 serbest diş hekimi ve 10 eczane bulunmaktadır.[61][62]

Cağ kebabı

Oltu cağ kebabı

Oğlak veya kuzu etinden yapılan, önceden terbiye edilmiş etin yatık olarak odun ateşinde pişirilmesi suretiyle hazırlanan ve cağ veya bico adı verilen şişlerle servisi yapılan günümüzde Türkiye'nin hemen her tarafında tüketilen bir tür kebap yemeğidir.[63]

Kuzu eti; reyhan, tuz, karabiber ve soğan ile birlikte yoğrularak bir süre bekletilir. Ardından kalın bir şişe büyük parçalar halinde dizilir ve ocağa alınır. Etler piştikten sonra cağa takılarak kesilir. Soğan ve lavaş ekmeği ile servis edilir.

Cağ kebabı olacak kuzunun seçimi esnasında özellikle 6 aylık olmasına ve yaşıtlarından daha boylu ve dolgun olmasına dikkat edilmektedir.

• Oltu Belediyesi28 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Oltu Kaymakamlığı26 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Oltu Medya