Hawaii
Hawaii ya da Havai, Amerika Birleşik Devletleri'nin eyaletlerinden biridir. Pasifik Okyanusu'nda bulunan ve tamamen adalardan oluşan tek eyalettir.
| |||||
_(US50)_(-grid).svg.png.webp) | |||||
| Amerika Birleşik Devletleri'nin eyaletleri | |||||
| Başkent | Honolulu | ||||
| En büyük kent | Honolulu | ||||
| Vali | Linda Lingle (R) | ||||
| Senatörler | Daniel Inouye (D)
Daniel Akaka (D) | ||||
| Alan | |||||
| -Toplam Alan | 28.337 km² | ||||
| - Kara | 16.649 km² | ||||
| - Su | 11.672 km² (41,2%) | ||||
| Nüfus (2000) | |||||
| - Toplam Nüfus | 1.404.054 (2013) (40.) | ||||
| - Nüfus yoğunluğu | 42,75 /km² (13.) | ||||
| Eyalet olarak kabul edildiği | |||||
| - Tarih | 21 Ağustos, 1959 | ||||
| - Sıra | 50. | ||||
| Koordinatlar | |||||
| Enlem | 18°55'K ile 29°K arası | ||||
| Boylam | 154°40'B ile 162°B arası | ||||
| Genişlik | km | ||||
| Uzunluk | 2.450 km | ||||
| Zaman dilimi | Hawaii: UTC-10/ (Yaz saati yoktur) | ||||
| Rakım | |||||
| - En yüksek nokta | 4.207 m | ||||
| - Ortalama Yükseklik | 925 m | ||||
| - En alçak nokta | 0 m | ||||
| Kısaltmalar | |||||
| - ABD posta kısaltması | HI | ||||
| - ISO 3166-2 | US-HI | ||||
| Web sayfası | www.hawaii.gov | ||||
Eyalet neredeyse tüm Hawaii takımadalarını kapsar, 137 ada, 2.400 km'ye yayılmıştır. Volkanik takımadalar fizyografik ve etnolojik olarak Okyanusya Polinezyası alt bölgesinin bir parçasıdır.[1] Takımadaların güneydoğu ucunda, kuzeybatıdan güneydoğuya doğru sekiz ana ada vardır: Niʻihau, Kauaʻi, Oʻahu, Molokaʻi, Lānaʻi, Kahoʻolawe, Maui ve Hawaiʻi. Sonuncusu gruptaki en büyük adadır; eyalet ile takımada isim karışıklığı önlemek için genellikle "Büyük Ada" veya "Hawaiʻi Adası" olarak adlandırılır.
Avrupa ile ilişkiler sonucu bazı krallar tüm Hawaii adalarının kontrolünü almaya çalışmışlardır. Örneğin, ünlü Kamehameha Avrupalılarla ticaret yaparak onlardan barutlu silahlar elde etmiştir. Hawaii'de bilinmeyen barut teknolojisi sayesinde Kamehameha yavaş yavaş tüm adaları işgal edebilmiştir. Ona karşı çıkan bazı kabileler, oklarla ve mızraklarla kendi ülkelerini koruyamadıklarından, çareyi yüksek uçurumlardan atlamakta bulmuşlardır. İntiharı, teslim olmaktan çok daha iyi bir çözüm yolu olarak görmüşlerdir.
Kamehameha'nın kazandığı topraklar ancak 1893'e kadar dayanabilmiştir. Son kral olan Liliuokalani, Hawaii Reform Partisi (Reform Party of the Hawaiian Kingdom) tarafından yıkılmıştır. Son diktatörlükten sonra bir cumhuriyet kurulmuş ve dış ülkelere kapalı olan Hawaii ticareti, dünya ekonomisine katılarak üretimini ve ticaretini büyük ölçüde geliştirmiştir. Son olarak 1898'de Amerika himayesi altına girip, 1959'da bir referandumla Amerika Birleşik Devletleri'nin 50. ve sonuncu eyaleti olmuştur. Ayrıca Hawaii Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı olup Birleşik Krallık'ın bayrağını taşıyan tek eyalettir.
Coğrafya
Tüm Amerikalı eyâletlerinden en güneydeki olan Hawaii, birçok açıdan diğer eyâletlere göre çok farklıdır. Tek ada eyâletidir. Volkanlardan çıkan lavdan dolayı alan olarak hep büyümektedir. Bugün bildiğimiz Hawaii, su altı volkanlarından çıkan lavların katılaşıp kayalara dönüşmesiyle oluşmuştur.
Bu takımada yaklaşık 18 küçük adacıklardan ibarettir. Fakat bunların sekizi ana adalar olarak tanımlanır. Bunlar Niihau, Kauai, Oahu, Molokai, Lānai, Kahoolawe, Maui, ve Hawaii adalarıdır. Hawai'i adası en büyüğü olduğu için ona daha çok Büyük Ada (Big Island) diye hitap ederler. Bu ismi takmalarının bir diğer nedeni ise bu adanın ismi takımadanın ismiyle aynı olmasıdır.
Bu adalar yüksek ve volkanik dağlarıyla ünlüdürler. İklimi ve volkanik toprağı bitki yetişimine çok elverişlidir. Lavların içindeki minerallerle oluşan toprak, dünyanın başka yerlerinde görülmemiş bitkilerin ve hayvanların oluşmasını sağlamıştır.
İklim
Okyanusla kaplı ve kıtalardan uzak olduğundan dolayı, sıcaklık yıl genelinde fazla değişiklik göstermez. Sıcaklık genellikle 27 ve 16 °C arasıdır.Adada çok sayıda göl bulunmaz, fakat Büyük Ada'nın (Big Island'ın) Mauna Loa ve Mauna Kea dağlarının tepelerinde zaman zaman göller görülür. Hawaii'de yağışlar boldur.Ve ne zaman yağış alacağı tahmin edilememektedir. Gün içerisinde bol yağış ve sonra güneş görülebilir. Kaua Adası'ndaki Waialeale Dağı, dünyadaki en fazla yağış alan ikinci yerdir.
Her adada iki iklim bulunur. Yüksek dağlardan dolayı bulutlar adanın bir tarafında kalırken, öbür tarafta fazla bulut bulunmamaktadır. Bu nedenle her adanın bulutlu tarafı bol yağışlı ve yeşildir. Diğer taraf ise güneşli ve kuraktır. Örneğin Büyük Ada'nın (Big İsland'ın), Mauna Loa ve Mauna Kea dağları doğudan gelen bulutları bloke eder. Bundan dolayı doğudaki Hilo şehri bol yağış alırken, batıdaki Kona şehri bol güneş alır. Tüm oteller ve yüzme tesisleri güneşli Kona'dadır.
Önemli şehirler
O'hau adasındaki Honolulu şehri Hawaii'nin başkenti ve en büyük şehridir. Burada yüksek binalar, apartmanlar ve uzun otoyollar bulunmaktadır. Bazıları bu sanayileşmenin ve kentleşmenin adanın doğallığını ve güzelliğini suistimal ettiğini düşünür. Fakat diğer şehirlere bakıldığında doğa korunmuş ve ona özen gösterilmiştir. Bu şehirlerden en önemlilerinden bazıları Hilo, Kāne'ohe, Kailua, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua-Kona, Kīhei, ve Līhu'e'dir.
Toplumsal istatistikler
2005'ten itibaren Hawaii'nin nüfusu 1.275.194 olarak tahmin ediliyor. O'ahu adası da en kalabalık adadır.
Resmi dil
Hawaii eyâletinin üç resmi dili vardır. Çoğu Hawaii doğumlu insanlar Hawaii Creole İngilizcesini konuşurlar. Bu eski Hawaiice ile İngilizce'nin bir karışımı olup, genelde konuşulan dildir. Fakat ülkede İngilizce bilen turistler hiç zorluk yaşamazlar. Çünkü şehirlerdeki tüm yol işaretleri İngilizcedir ve çoğu insanlar İngilizceyi sorunsuz konuşabilirler.
Kaptan James Cook Hawaii adasını bulmadan önce Hawaiice'nin yazısı yoktu. Avrupalı misyonerler buraya Hristiyanlığı yaymak için geldiklerinde Latin alfabesiyle kendi Hawaii yazılarını üretmişler ve bu yazı tarzı bugün de devam etmektedir.
Bu yazı aynı Türkçe gibi okunur. Sadece kesme işaretinde bir duraksanır,sonra kelime devam ettirilir. Örneğin Kāne'ohe söylenirken kesme işaretinde kısa bir duraksama olur.Ya da Hawai'i de,son iki "i" arasında duraksanır.
Ayrıca tüm adalarda yerliler turistlere Hawaiice öğretmek isterler. Genelde öğretilen iki kelime aloha (merhaba) ve mahalo (teşekkürler)'dur. Bu kelimeler tüm restoranlarda, otellerde, havalimanında ve hatta topluma açık tuvaletlerde bile görülebilir.
Kültür
Hawaii kültürü adanın sahillerinden, yeşil ormanlarından, büyük dalgalarından ortaya çıkmıştır. Herkeste bir yazlık havası, bir telaşsızlık vardır. Rahat oldukları kadar çok sıcak ve misafirperverdirler. Avrupa'nın ve diğer ülkelerin himayesi olmalarına rağmen kültürlerini koruyabilmişler, hatta kültürlerini yabancılara bile özendirmişlerdir. Fiziksel olarak aktif oldukları, stresten uzak durdukları için Amerikanın en uzun ömürlü insanlarıdır.
Deniz bir Hawaii yerlisinin en önemli parçasıdır. Spor olarak yüzme ve sörf dallarında birçok olimpiyat madalyaları almışlardır. Dünyanın en iyi sörfçüleri Hawaii denizinin kızgın dalgalarında yetişmişlerdir. Duke Kahanamoku isimli bir Hawaiili yüzme dalında Olimpiyat Madalyası kazanmış ve sörfü yaygınlaşmıştır. Böylece sörf onun sayesinde dünyaca yapılan bir spordur.Heykeli başkent Honolulu'dadır.
Uzun otoyolların, yüksek binaların ve fabrikaların kurulmalarına karşı olup doğayı kirletmemeye özen gösterirler.
 |
Wikimedia Commons'ta Hawaii ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
- "Is Hawaii a Part of Oceania or North America?" 16.01.2020 tarihinde arşivlenmiştir.