Yünbüken, Hanak

Bugün Yünbüken adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Çihireti’dir. Gürcüce Çihireti (ჩიხირეთი) biçiminde yazılan bu ad Türkçeye Çikiret, Çihrit, Çıkırhet gibi değişik biçimlerde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde köy Çikiret (چكریت) olarak kaydedilmiştir.[1] Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra 1886 yılında yaptıkları nüfus sayımında köyün adı Gürcücesine uygun biçimde Çihiret olarak yazılmıştır.[2] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında ise köyün adı Çihrit (چیخریت) olarak geçer.[3] İçişleri Bakanlığı’nın yayılmadığı Köylerimiz adlı köy listesinde Çihireti’nin yeni adı Yünbüken ve eski adı Çıkırhet olarak geçtiğinden hareketle köyün adının bu tarihten bir süre önce değiştirilmiş oladuğu anlaşılmaktadır.[4]

Çihireti büyük bir olasılıkla Çhireti’den (ჩხირეთი) değişikliğe uğramıştır. Gürcüce "çhiri" (ჩხირი) örgü şişi gelir. Çhireti ise, örgü şişinin yapıldığı yeri ifade eder ve bugünkü Yünbüken köyü eskiden ahşap şiş üretimiyle bilinen bir yer olabilir. Köyün adı muhtemelen bundan dolayı Yünbüken olarak değiştirilmiştir.

Tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde yer alan Çihireti’deki tarihsel yapılardan köyün eski bir yerleşme olduğu anlaşılmaktadır.[5] Çihireti 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre 16. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlıların eline geçmesinden önce bir yerleşim yeriydi.

Çihireti erken ortaçağda Gürcü Krallığı’nın yönetimi altındaki bölgede yer alıyordu. 11. yüzyılda Büyük Selçukluların eline geçti. Daha sonra birleşik Gürcistan Krallığı Çihireti’nin de yer aldığı bölgeye hakim oldu. Bu krallığın parçalanmasından sonra Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) bir köyü haline geldi. Osmanlılar bu devleti yıkarak köyü de ele geçirdi ve Çihireti Çıldır Eyaleti içinde yer aldı. 1595 yılında bu eyaletin içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlı bir köydü.[1]

Yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı idaresinde kalan Çihireti, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Çihireti Kars oblastında Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[2] I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Çihireti bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de Ardahan ve Artvin bölgeleri ile geçici olarak Batum'u fiilen sınırlarına kattı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Çihireti’nin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[6]

Çihireti 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayına göre Çihireti Kars ilinde Ardahan ilçesinin Damal nahiyesine bağlı bir köydü.[3] Hanak’ın 1958’de ilçe yapılmasından sonra Çihiret de bu kazaya bağlanan Damal nahiyesinin köyü haline geldi ve 1960 yılından önce adı Yünbüken olarak değiştirilmiş olan köy bu tarihten itibaren Hanak ilçesinde yer almaktadır.

Yünbüken’in sınırları içinde bir zamanlar var olan kilise ve kalelerin günümüze kalıntıları kalmıştır. Köyün merkezinin 1,5 kilometre kuzeyindeki köyü kilisesi tamamen yıkılmış, bugüne sadece temel taşları kalmıştır. Köyün merkezinin 1,3 kilometre güneydoğusunda, iki vadi arasında kale kalıntıları mevcuttur. Deniz seviyesinden 2.030 metre yüksekte olan ve günümüze yıkıntıları ulaşan kalenin genişliği 46 metre, uzunluğu 50 metredir. Köyün merkezinin 800 metre batısında ise bir başka kale vardır. Kale iki derenin birleştiği noktada bir tepede yer alır. Yünbüken’in merkezinin 2,9 kilometre kuzeybatısındaki kalıntılar burada başka bir kalenin daha olduğunu göstermektedir.[5]

Köy, Ardahan il merkezine 33 km, Hanak ilçe merkezine 7 km uzaklıktadır.[7]

Çihireti köyünün nüfusuna ilişkin ilk kayıt 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde yer almaktadır. Buradaki kayda göre köy 10 haneden oluşuyordu.[8] Her hanenin 5 kişiden oluştuğu varsayılırsa, Çihireti’de 50 kişinin yaşadığı söylenebilir. Vergi vermekle yükümlü kılınmış erkek adları olarak Kazana, Elia, Potshera, İasa, Sutia, Eliazar, Basila, Vardzel, Gaga(nın torunu) ve İoane kaydedilmiştir. Osmanlıların kısa bir süre önce Gürcü yönetiminden ele geçirdiği Çihireti’deki nüfusun henüz Müslümanlaşmadığı bu kişi adlarından anlaşılmaktadır. Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı nüfus sayımına göre ise köyde 32 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Kürtlerden oluşuyordu.[2] Üç yüzyıl sonra Çihireti’nin nüfusun hem azalmış hem de sakinlerinin değişmiş olması dikkat çekicidir. Köyün eski sakinlerinin yerine sonradan Kürtlerin yerleştirilmiş olduğu bu kayıtlardan anlaşılmaktadır.

1960 Genel Nüfus Sayımı’nda Kars ilinin Hanak ilçesinde Yünbüken (Çıkırhet) adıyla kaydedilmiş olan köyün nüfusu 198 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 95’i kadın, 103’ü erkekti.[9] Son tespitlere göre Yünbüken köyünün nüfusu 71’i kadın, 70’i erkek olmak üzere 141 kişi düşmüştür.[10] Altmış yıl sonra nüfusun artması yerine azalmış olması, Türkiye’nin genelindeki köyden kente göçün sonuçlarının Yünbüken köyüne de yansıdığını göstermektedir.

• Yerelnet
• Yünbüken, Hanak için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft