Ur Kraliyet Oyunu

MÖ 177 tarihli kurallar tableti, British Museum, Londra

Ur Oyunu ilk keşfedildiğinde kimse nasıl oynandığını bilmiyordu.[3][4][5][7] Daha sonra, British Museum'da küratör olan Irving Finkel, MÖ 177 dolaylarında Babilli yazman İtti-Marduk-balāṭu tarafından yazılan ve o dönemde oyunun nasıl oynandığını anlatan bir kil tableti 1980'lerin başında tercüme etmiştir.[5][7] Tableti çevirirken İddin-Bēl adlı başka bir yazman tarafından kurallar hakkında daha önce yazılan bir açıklamasına dayanmıştır.[5][7] Bu tablet, Ur Oyunu'nun ilk oynandığı zamandan çok sonra[4] -Babil uygarlığının zayıfladığı dönemde- yazılmıştır.[5] 1880 yılında Babil harabelerinde keşfedilmiş ve British Museum'a satılmıştır.[7] Finkel ayrıca Kont Aymar de Liedekerke-Beaufort'un kişisel koleksiyonunda bulunan ancak I. Dünya Savaşı sırasında yok edilen başka bir tabletin fotoğraflarını da kullanmıştır.[7] Tarihsiz olan bu ikinci tablet de oyunun kuralları açıklıyordu.[7] Arkeologlar, bu ikinci tabletin İtti-Marduk-balāṭu tarafından yazılan tabletten birkaç yüzyıl önce yazıldığına ve kökeninin Uruk şehrinden geldiğine inanmıştır.[7] Her iki tabletin de arka yüzleri, hangi oyunu açıkladıklarını açıkça belirten oyun tahtasının diyagramlarını göstermektedir.[1][7] Finkel, bu kurallara ve oyun alanının şekline dayanarak oyunun nasıl oynanmış olabileceğini yeniden tasarlamıştır.[4][5][7]

Mavi ile gösterilen "güvenli" alanlar ve yeşil renkte gösterilen "savaş" alanları ile oyuncuların taşlarını tahtadan çıkarmak için yarıştıkları en olası rotayı gösteren diyagram[4][7]

Daha düşük ihtimalle de olsa oyuncuların orta bölümdeki dört kareyi geri alarak oyunu daha uzun hale getirdiği olası rota

Ur Oyunu, bir yarış oyunudur[4][5][7] ve muhtemelen bugün hâlâ oynanan masa ya da tavla oyun ailesinin doğrudan atasıdır.[4][5] Piyon benzeri yedi oyun taşından oluşan iki set kullanılarak oynanır.[4] Bir taş parça seti, beş siyah noktalı beyazdan oluşurken diğer set ise beş beyaz noktalı siyahtan oluşur.[3][4] Oyun tahtası iki dikdörtgen kutu setinden oluşur ve biri, her biri dört kutudan oluşan üç sıra içerirken diğeri her biri iki kutudan oluşan üç sıra içerir.[7] Bunlar, iki kutudan oluşan "dar bir köprü" ile birbirine bağlanmıştır.[7] Oyun, hem şans hem de strateji unsurlarını içerir.[4] Hamleler; dört yüzlü, tetrahedron şeklindeki bir zarın yuvarlanmasıyla belirlenir.[3][4] Her zarın dört köşesinden ikisi işaretliyken diğer ikisi işaretli değildir ve bu durum, her zara işaretli veya işaretsiz köşe yukarı bakacak şekilde eşit gelme şansı verir.[3][4] Bir zar atıldıktan sonra yukarıya bakan işaretli kısımdaki sayı, bir oyuncunun o hamle sırasında kaç aralık hareket edebileceğini gösterir.[4] Oyunlar genellikle tahmin edilemezdir.[8]

Oyunun amacı, bir oyuncunun yedi taşının tümünü parkur boyunca (önerilen iki versiyonu sağdaki diyagramlarda gösterilmiştir) ve rakibinden önce tahtadan alabilmektir.[4] Günümüze ulaşan tüm oyun tahtalarında, tahtanın iki tarafı her daim birbiriyle aynıdır ve bu, tahtanın iki tarafının her bir oyuncuya ait olduğunu gösterir.[3] Bir taş, oyuncunun kendi karelerinden birinin üzerindeyse ele geçirilmeye karşı güvendedir fakat tahtanın ortasındaki sekiz kareden birinin üzerindeyse rakibin taşları aynı alana gelerek onu ele geçirebilir.[4] Taşın tahtadan geri çekilmesi durumunda rotanın baştan başlatılması gerekir.[4] Bu, altı "güvenli" kare ve sekiz "savaş" karesi olduğu anlamına gelir.[4] Her defasında tek bir karede birden fazla taş olamaz bu nedenle tahtada aynı anda çok fazla taş olması oyuncunun hareketliliğini engelleyebilir.[4]

Bir oyuncu zar atıp bir sayı elde ettiğinde taşlarından herhangi birini tahtaya taşımayı seçebilir veya oyuna henüz girmemiş taşları varsa tahtaya yeni bir taş eklemeyi seçebilir.[4] Oyuncunun her fırsat bulduğunda bir taşı ele geçirmesine gerek yoktur.[4] Bununla birlikte, oyuncular olumsuz bir sonuçla karşılaşsa bile ihtimal varsa taşı hareket ettirmeleri gerekir.[4] Günümüze ulaşan tüm oyun tahtaları, orta sıranın ortasında renkli bir rozete sahiptir.[3][7] Finkel'in rekonstrüksiyonuna göre, rozetli alana bir taş yerleştirilmişse ele geçirilmeye karşı güvendedir. Finkel ayrıca, üç rozetten herhangi birine bir taş konduğunda oyuncunun fazladan bir zar atma hakkı aldığını belirtir.[7] Tahtadan bir parça çıkarmak için oyuncunun parkurun sonuna kadar kalan boşluk sayısı artı bir tane sallaması gerekir.[4] Oyuncu bu sayıdan daha yüksek veya daha düşük bir sayı atarsa taşı tahtadan çıkaramaz.[4]

Bir arkeolojik kazıda bir dizi Ur Oyunu'nun yanı sıra yirmi bir beyaz bilye çıkarılmıştır.[4] Bu bilyelerin muhtemelen bahis tutuşmak için kullanıldığı düşünülmüştür.[4] İtti-Marduk-balāṭu'nun tabletine göre, bir oyuncu rozetle işaretlenmiş kutulardan birini atladığında çanağa bir jeton yerleştirmelidir.[7] Bir oyuncu herhangi bir rozetin üzerine geldiğinde çanaktan bir jeton alabilmektedir.[7]