Tuvalet

Tuvalet ya da hela, insan boşaltım sistemi artıkları olan dışkı ve idrarın boşaltılması ve uzaklaştırılması amacıyla tasarlanmış sabit düzenekler ile bunların yerleştirildiği kapalı mekândır. Tuvalet kelimesi hem atıkların boşaltıldığı tesisat, hem de bu tesisatın buluduğu oda anlamında kullanılır. WC, hela, abdesthane, ayakyolu, kenef ve yüz numara olarak da bilinir. Modern tuvaletlerde insan ihtiyaçlarını gidermeye yarayacak ve atıkları kanalizasyon sistemine ulaştıracak, helataşı, klozet, bide ve pisuvar gibi tesisatlar bulunur. Modern evlerde tuvalet genellikle küvet ya da duş gibi bir yıkanma tertibatı ile aynı odaya yerleştirilmiştir. Böyle odalara banyo denir. Çoğu evde bir banyonun yanı sıra bir de tuvalet bulunur. Bunlara ek olarak modern evlerde yetişkinlerin yattığı odaya açılan bir ebeveyn banyosu bulunması giderek yaygınlaşmaktadır.

Başlığın diğer anlamları için Tuvalet (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Bir tuvalet tabelası
Rezervuarı yükseğe asılı tipte bir alafranga tuvalet
Sifonu arkasında bulunan bir alafranga tuvalet
Arkadan musluklu bir alaturka tuvalet
Bazı Avrupa ülkelerinde kullanıma girmiş olan otomatik bir Sanisette (jetonlu tuvalet kabini)

Tuvaletler temel olarak iki tiptir: sulu ve susuz tuvaletler. Sulu tuvaletlerde su giriş ve çıkışı için su tesisatı bulunur. Kuru tuvaletlerde suya ihtiyaç yoktur; ancak genellikle bir havalandırma tesisatı mevcuttur. Sulu tuvaletlerden çıkan atıksu siyah atıksu olarak adlandırılır. Türkiye'de helataşı bulunan tuvaletler alaturka, klozet bulunan tuvaletler ise alafranga olarak anılırlar. Eskiden taş, toprak, beton gibi değişik malzemelerden yapılan tuvalet teçhizatları günümüzde seramikten yapılmaktadır. Seramik, kolay temizlenebilmesi ve kir tutmaması nedeniyle daha iyi hijyen sağlar.

Günümüzdeki rezervuarlı, sifonlu tuvaletler icat edilmeden önce tuvaletler genellikle evlerin dışına inşa edilirdi. Buna rağmen tarihi İndus Vadisi Medeniyetine ait Harappa ve Mohanjo-Daro şehirlerinde gelişmiş bir kanalizasyon sistemi ve sifonlu tuvaletler görülmüştür.[1]

Tuvalet tipleri

Günümüzde temel olarak iki çeşidi vardır:

  • Alaturka tuvalet, halen Türkiye, Fransa'nın bazı yerleri, İtalya, Hindistan, Japonya, Çin ve İran'da yaygın olan, bir helataşı üzerinde çömelerek kullanılan tuvaletlerdir. Temizlenmek için taharet musluğundan alınan su kullanılır. Alaturka tuvaletler, tuvalet ile vücut temas etmediğinden ve dışkıların vücuda sıçrama olasılığı az olduğundan oldukça hijyeniktir. Oturma pozisyonu nedeniyle sağlık açısından helataşı kullanımının klozet kulllanımından daha avantajlı olduğu iddia edilir.[2][3]
  • Alafranga tuvalet, klozet üzerine oturularak ihtiyaç giderilen ve batılı ülkelerde yaygın olan tuvaletlerdir. Alafranga tuvaletin ayrıca bide adı verilen eki vardır ve tuvalet sonrası temizlenmeye yarar. Alafranga tuvaletler hastalık sırasında ve ameliyat sonrası dönemlerinde, yaşlılık evresinde, kilolu insanlar açısından daha kullanışlıdır.
  • Pisuvar, sadece idrar boşaltılabilen ve yaygın olarak erkekler tarafından kullanılan teçhizattır. Günümüzde kadınların da pisuar kullanabilmesi için aparatlar mevcuttur ancak henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.

Tarihçe

Tuvalet ve lağım çukurlarının ilk izleri, M.Ö. 3 binde Mezopotamya ve İndus Vadisi'nde, daha sonraları Girit ve Miken uygarlıklarında görülmektedir. Mezopotamya’da olan Akad Krallığı döneminde soylu büyük yapıların içerisinde klozete benzer tarzda tuvalete rastlanılmıştır. At nalı şeklinde oturaklı bu örnek, klozetli tuvaletin prototipini oluşturmaktadır.[4] Şu an yaygın olarak kullanılan modern tuvalet 1596 yılında Sir John Harington[5] tarafından tasarlanmıştır. Ancak Harington İngiltere de alay konusu olması sebebi ile bu icadını toplu üretime geçirememiştir.

Efes antik şehrinde tuvaletler
Antik Roma Tuvaleti, Efes'te de mevcuttur.

Efes antik şehrindeki tuvaletler alaturka/alafranga karışımı bir tipe benzemektir. Bu tuvaletlerin bir özelliği ise bireysel ve kapalı değil; toplu şekilde kullanılmasıdır. Tuvaletlerin önündeki kanaldan sürekli temiz su geçmekte ve boşaltım yapanlar bu su sayesinde temizlenmekteydi. Yine her tuvalet binasının ortasında bir havuz bulunmaktaydı.

Dünya Tuvalet Günü

Dünya nüfusunun yüzde 40'ı temiz ve uygun bir tuvaletten mahrum ve sadece 1 milyar kişi kanalizasyon sisteminden yararlanabiliyor. 5 milyar dolayında insanın 200 milyon ton dolayındaki tuvalet artıkları, doğrudan doğaya atılıyor. Uzmanlara göre, 1 gram insan dışkısında 10 milyon virüs, 1 milyon bakteri ve 1000 kadar parazit bulunuyor. Her yıl dünya çapında 5 milyonu aşkın çocuk, temizlik şartlarının yetersizliğinden kaynaklanan, ishal benzeri hastalıklar sonucu ölüyor.[6]

Her yıl 19 Kasım tarihinde, Dünya Tuvalet Günü nedeniyle çeşitli etkinlikler düzenlenmekte, en temel ihtiyaçlardan biri olan tuvaletten yoksun ülkeler için yardım toplanmakta, insanlar tuvalet temizliği konusunda bilinçlendirilmeye çalışılmaktadır.

Resim galerisi
  • Eski bir alafranga hela
  • Atina'da Eski Çağ tuvaleti
  • Tarihi Japon tuvaleti
  • Samsun'da seyyar tuvalet otobüsü

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2010.
  2. "Nature's Platform." Nature's Platform. Accessed November 26, 2012. http://www.naturesplatform.com/faq.html#footstools 3 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  3. Isbit, Jonathan. "Health Benefits of the Natural Squatting Position." Nature's Platform. Accessed November 26, 2012. http://www.naturesplatform.com/health_benefits.html 17 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  4. http://www.academia.edu/download/56273970/anadolu-tuvalet-kulturunun-gelisimi-ve-hasankeyf-lazimliklari.pdf ANADOLU TUVALET KÜLTÜRÜNÜN GELİŞİMİ VE HASANKEYF LAZIMLIKLARI
  5. "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2007.
  6. TRT Haber 22 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim:20 Kasım 2009
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.