Tsotsheba

Gürcüce bir ad olan Tsotsheba, köyün bilinen en eski adıdır. Türkçeye Soshoba ya da Sosheba (صوصخبا) olarak girmiştir.[1] 93 Harbi’nde Tao-Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar 1886 nüfus sayımında köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Tsotsheba (Цоцхеба) biçiminde kaydetmiştir.[2] Bu tarihten yaklaşık yedi yıl sonra bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyün adını Tsotsheba[3] (ცოცხება) ve Tsotshebi[4] (ცოცხები) olarak yazmıştır.

Tsotsheba’nın ne anlama geldiği kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte “süpürge çalısı vadisi” anlamına gelen Tsotshisheoba’dan (ცოცხის-ხეობა = ცოცხი: süpürge çalısı; ხეობა: vadi) değişime uğramış olabilir.

Klarceti bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus sayımı Rus idaresi zamanında yapılmıştır. 1886 tarihli bu sayıma göre Tsotsheba’da 16 hanede 50 kişi yaşıyordu. Hane başına ortalama 3 kişi düşmesi dikkat çekicidir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Osmanlı Devleti ile Rusya arasında karşılıklı göçü öngören üç yıllık anlaşma (1879-1882) çerçevesinde köyde aileler bölünmüş ve nüfusun bir kısmı göç etmiş olabilir. Nitekim Zakaria Çiçinadze 1893 yılında köyden 30 hanenin göç etmiş olduğunu yazar. Tsotsheba bu tarihte Kataphia nahiyesinin bir köyüydü ve 14 köyden oluşan bu nahiyede toplam 592 kişi yaşıyordu. Bu nahiyede bazı köylerin nüfusu 11 kişiye kadar azalmıştı.[2][3] Sözlü anlatıya göre Gölcük'e bağlı Hasaneyn köyü Tsotsheba'dan göç etmiş Gürcüler tarafından kurulmuştur.

Tsotsheba 1921 yılında Türkiye’ye bırakıldığında köy olmaktan çıkmıştı ve bundan dolayı 1922 ve 1926 tarihli nüfus tespitlerinde köy olarak adı geçmemektedir.

Tsotsheba’nın hangi dönemden itibaren bir yerleşim olduğu bilinmemektedir. Yerleşim yerinde köyün tarihine ışık tutacak tarihsel bir kalıntı da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte bulunduğu bölge itibarıyla Tsotsheba antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer aldı. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın sonlarına da Osmanlılar tarafından ele geçirildi.

Tsotsheba, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre köy, Batum oblastı sınırları içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Gonio kazası sınırları içinde yer alan Kataphia nahiyesinin köylerinden biriydi. Tsotsheba dışında bu nahiyede Arçuet (Арчует), Başköy (Башкёй), Beğlevan (Беглеван), Gidreveti (Гидревети), Katabhia (Катабхиа), Murkiveti (Муркивети), Nedzia (Недзиа), Ohordia (Охордиа), Skuruça (Скуруча), Sucuna (Суджуна), Çkadureti (Чкадуэти) ve Enimağla (Энимагла) köyleri yer alıyordu.[2] Daha sonraki bir tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Tsotsheba'nın çok yüksekte yer alan bir köy olduğunu belirtmiştir.[3]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer alan Tsotsheba, 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı.[5] Tsotsheba bu tarihte büyük bir olasılıkla Murkiveti’nin bir mahallesine dönüştürülmüştür.