Tevfik Esenç
Tevfik Esenç (1904, Hacıosman, Manyas - 7 Ekim 1992, Hacıosman, Manyas) Ubıhçayı son konuşan kişidir. Ataları Türkiye'ye 1860'lardaki Çerkes Sürgünü sonucunda gelmiştir. Kendisi tüm ömrünü Manyas'ın Hacıosman köyünde geçirmiştir.
Yaşamı
Esenç, Hacıosman köyünde Ubıhça konuşan ebeveynleri tarafından büyütülmüştür. Kendisi aynı köyde muhtarlık da yapmıştır. Esenç'in Ubıhça'yı konuşan son birey olması Fransız dilbilimci Georges Dumézil'in dikkatini çekmiştir. Georges Dumézil ve ekibinin Esenç'in sesini kaydederek oluşturduğu veri sadece Ubıhça hakkında değil, Ubıhlar'ın kültürü, mitolojisi ve gelenekleri hakkında da geniş bilgi sağlamıştır. Bu konuda kendisi, yaşadığı süre boyunca sürekli başvuru kaynağı olmuştur.
Akıcı bir şekilde Türkçe konuşabilen Esenç, Dumézil'in kayıtlarına göre standart Ubıhça konuşmaktadır. Tevfik Esenç, 7 Ekim 1992'de 88 yaşındayken ölmüştür. Mezarı başına yazılmasını istediği ithaf şu şekildedir: "Bu Tevfik Esenç'in mezarıdır, o Ubıhça'yı konuşan son kişiydi."
Etkileri ve hakkında yapılan çalışmalar
İsmet Arasan, Tevfik Esenç'i ve Ubıh dilinin trajedisini anlatan Son Sesler adlı belgesel filmi Eylül 1987'de tamamladı. Bagrat Shinkuba’nın The Last of the Departed kitabı da 1990 yılında Son Ubıh adıyla Türkçe yayınlandı.
Kaynakça
- Dumezil, Georges 2000. Kafkas Halklarının Mitolojisi (çeviren: Musa Yaşar Sağlam). Ankara: Ayraç Yayınları.
- Shinkuba, Bagrat 1990. Son Ubıh - Bir Çağa Tanıklık (özgün adı: The Last of the Departed, çeviren: Hande Canlı). İstanbul: Tümzamanlar Yayıncılık.
Dış bağlantılar
- Circassian World'deki Tevfik Esenç sayfası
- Ubıhça'ya ait örnek ses dosyaları, Lacito Archive'den
- YouTube: Tevfik Esenç Ubıhça bir öykü anlatıyor23 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tevfil Esenç hakkında dilbilirim e-dergi'de yer alan yazı
- Ubıhlar ve Ubıhça üzerine kapsamlı bir web kaynağı.
- Son Sesler belgeseli, 1. ve 2. bölüm.