Osman Kocaoğlu
Osman Kocaoğlu (1878 - 1968), kısa ömürlü Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanıdır. Adı yabancı kaynaklarda Polat Usmon Khodzhayev olarak geçmektedir. Ancak burada Türkiye’deki bulunduğu süre içinde kullandığı isim esas alınmıştır.
Gençlik yılları
Osman Kocaoğlu 1878 yılında günümüzde Özbekistan’a bağlı olan Fergana’daki Oş kentinde doğmuştur. Babası bir gezici tüccar olan Polat Hoca’ydı. Sabire isminde bir ablası ve Ata Hoca isminde bir küçük kardeşi vardı. Küçük yaştan itibaren babası ile birlikte ticaret amacıyla çeşitli kentlerini gezdi. Medrese eğitimi aldıysa da daha sonra Cedidcilik ve Genç Türkler hareketinden esinlenen Yaş Baharalılar [1] hareketlerinin etkisi altında kaldı. 1898 yılında bir ara Ruslar tarafından tutuklandıysa da daha sonra Buhara Hanlığı topraklarını terk etmeme kaydıyla serbest bırakıldı. Kocaoğlu daha sonraki yıllarda uzun süre öğretmenlik yaptı.[2]
Siyasi faaliyetler
O tarihte Buhara Hanlığı Rus İmparatorluğuna bağlı bir vasal prenslik durumundaydı. Kocaoğlu Yaş Buharalılar hareketinin önemli isimlerinden biri oldu. Ancak, Yaş Buharalıların Buhara Hanı Alim Hanı görevden uzaklaştırmak için Bolşevikler ile işbirliği yaparak 1918 yılında yaptıkları ilk hücum başarısız olunca, Yaş Buharalılar Bolşevik ve Milliyetçi olarak iki gruba ayrıldı. Kocaoğlu milliyetçi gruptaydı. 1920 yılında nihayet Buhara Hanı Buhara’yı bırakıp doğuya çekildi. 23 Eylül 1921'de Buhara’da Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti kuruldu ve Kocaoğlu Cumhurbaşkanlığına ("Mekezi İdare Komitesi Başkanlığına") getirildi. Kocaoğlu’nun cumhurbaşkanlığı 12 Nisan 1922'ye kadar devam etti. Bu dönemde Osman Kocaoğlu’nun Bolşevik olmadığı ortaya çıktı. Kimi girişimleri Ruslar tarafından Basmacı hareketi taraftarlığı olarak değerlendirilince Kocaoğlu Afganistan’a geçmek zorunda kaldı.[2]
Kocaoğlu Türkiye’de
1922 Ağustoa ayında Enver Paşa'nın ölümü üzerine, Afganistan’da umduğu desteği bulamayan Kocaoğlu siyaseti bırakarak 1923 Eylül ayı içinde Türkiye’ye geldi. Zeki Velidi Togan’ın yayımladığı "Yeni Türkistan" dergisinde yazıları yayımlandı. II. Dünya Savaşı yıllarında önce Polonya’ya daha sonra İran’a giden Kocaoğlu, savaş sonrasında Türkiye’ye döndü ve 28 Temmuz 1968 de İstanbul’da öldü.[3] Üsküdar'da Özbekler Tekkesinde toprağa verildi.
Buhara altınları konusu
Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Sovyetler Birliği'nden fünansal destek alındığı bilinir. Bazı kaynaklarda bu desteğin kaynağının Buhara Hanlığı hazinesi olduğu öne sürülür. Buna göre Kocaoğlu’nun cumhurbaşkanlığı döneminde Buhara Hanlığı hazinesinde bulunan paranın Türkiye’ye iletilmesi için Ruslarla anlaşmaya varılmış fakat paraya el koyan Ruslar paranın ancak küçük bir bölümünü göndermiş, bir bölümünü de silah satış ücreti saymışlardır.[3][4]