Northumbria
Northumbria veya Northumbria Krallığı (Eski İngilizce: Norþanhymbra / Norþhymbre)) bugünkü kuzey İngiltere ve güney İskoçya topraklarında Orta Çağda hüküm süren Anglusların krallığıdır.
Northumbria Norþanhymbra Northumbria Krallığı | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 653-954 | |||||||||||||||||
 Northumbria Krallığı | |||||||||||||||||
| Başkent |
Kuzey: Bamburgh Güney: York | ||||||||||||||||
| Yaygın diller | Eski İngilizce | ||||||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||||||
| Kral | |||||||||||||||||
• 654-670 | Oswiu | ||||||||||||||||
• ?-954 | Erik | ||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||
• Kuruluşu | 653 | ||||||||||||||||
• Kuruluş | 653 | ||||||||||||||||
• Çöküş | 954 | ||||||||||||||||
• Dağılışı | 954 | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Günümüzdeki durumu | |||||||||||||||||
.svg.png.webp){kind=small}
Northumbria, Anglo-Sakson kralı Æthelfrith tarafından günümüzde Büyük Britanya'nın orta bölgesine denk gelen topraklarda kurulmuştur. 7. yüzyılda birleşen Bernicia ve Deira krallıklarının birleşmesiyle oluşur. 12. yüzyıl tarihçisi Huntingdon'lı Henry tarafından Yedi krallıktan birisi olarak sıralanır. En geniş sınırlarına sahip olduğu dönemde kabaca Sheffield - Runcorn - Edinburgh arasında kalan topraklar krallığın olmuştur. Sonraki dönemde krallığın güney kısmı Viking denetimine geçer.[1] Kuzey kısmı ise Viking denetimine girse de İngiltere Wessex egemenliğinde birleşirken bu krallığa katılmıştır.
Tarihçe
Northumbria iki bağımsız krallık olan Bernicia ve Deira krallıklarının birleşmesiyle oluşmuştur. İki krallık 604 yılında Bernicia kralı olan Æthelfrith'in Deira'yı fethetmesiyle birleşir. Æthelfrith, 616 yılında Doğu Anglia kralı Raedwald'e yenilir ve öldürülür. Raedwald kral olarak soyu eski Deira krallarına dayanan Ælla'nın oğlu Edwin'e bırakır. 627 yılında Hristiyanlığı benimseyen Edwin İngiltere'deki en güçlü kral konumuna yükselir. Man Adası ve Galler bölgesindeki Gwynedd Krallığını ele geçirerek Bretwalda unvanını alır.[2] Ancak 633 yılındaki Hatfield Chase Muharebesinde Mercia kralı Penda ve sürgündeki Gwynedd kralı Cadwallon ap Cadfan ittifakına yenilecektir. Edwin'in ölümünden sonra Northumbria yine Deira ve Bernicia olarak ikiye bölünür. Bernicia'da Æthelfrith'in oğlu Eanfrith, Deaira'da ise Edwin'in kuzeni Osric kral olur.Bu iki kral da bir yıl sonra son Briton hükümdarı olarak sayılan Cadwallon ap Cadfan tarafından öldürülecek ve Northumbria topraklarına hakim olacaktır.[3] Cadwallon 634 yılında Heavenfield Muharebesini kaybedip öldürülünce yerine Oswald geçer. Oswald krallık topraklarını önemli ölçüde genişletir, sadece günümüzdeki İngiltere'nin kuzeyini değil, İskoçya'nın güneydoğusunu da topraklarına katar. Krallığında Hristiyanlığın yayılması için İrlandalı rahip Aidan'ı ülkeye çağırır.[4] Keltlere özgü Hristiyanlığı yaymak için Lindisfarne Manastırı bu dönemde inşa edilir.[5] Kral Oswald Mercai ile süren savaşlar sırasında 642 yılındaki Maserfield Muharebesinde yenilerek öldürülür. Galip Mercia kralı Penda 655'te Northumbria topraklarını işgal etse de Oswald'dan sonra tahta çıkan Oswiu birliklerine Winwaed Muharebesinde yenilir. Bundan sonra Northumbria yeniden eski gücüne kavuşmaya başlar.
664 yılında Paskalya'nın tam tarihinin belirlenmesi amacıyla Whitby Kilise Meclisi toplanır. Ülkedeki Kelt Hritayanlığından ayrılarak Roma Katolik Kilisesine ağırlık verilmesine karar verilir. Lindisfarne'daki Piskopos Colma Iona'ya gider.
Bu dönemde Penda'nın oğlu Wulfhere'nin başarılı ayaklanmasıyla Mercia toprakları kaybedilse de Northumbria en güçlü krallık konumundadır. 685 yılındaki Dun Nechtain Muharebesinde Piktlere[6] yenilirler. Oswiu'nun oğlu kral Ecgfrith savaşta öldürülür. Ondan sonra tahta çıkan Aldfrith dönemi (MS 685-704) görece sakin geçse de artık krallık duraklama ve çöküş dönemindedir.
867 yılında ülke Vikinglerin denetimine girer. Ragnar Lodbrok'un oğullarından Hvitserk ve İvar tahta kukla yönetici olarak Ælla'nın yerine Ecgberht'i getirirler. Viking işgali altında yağmalanmasına rağmen Vikinglerin başkenti konumundaki York ile ticaret sayesinde bölge kalkınır. Krallık sürekli olarak el değiştirdiği uzunca bir dönem sonunda son bağımsız Northumbria kralı olan Erik'in 954 yılında ölümü ardından Eadred tarafından İngiltere Krallığı'na katılır.
954-1217
İngiltere, Northumbria topraklarını ele geçirince, bölge İngiltere ve İskoçya krallıkları arasında sınır ve çatışma bölgesi olduğundan sürekli sınırları değişir. Normanların 1066 yılında Hastings Muharebesindeki zaferinden sonra I. William kral olur. İskoç istilalarına karşı bölgenin önemini anlayan Normanlar, earl[7] olarak Copsi'yi 1067 yılında atarlar.[8] Bölgede Norman karşıtı ayaklanmalar yaşandığından ötürü önde gelen norman komutan Robert Comine ve beraberindekiler katledilince William en zalim harkâtı olarak bilinen Kuzey Seferini başlatır. Bölge için çok ağır sonuçları olan harekât sonrasında Norman karşıtı direniş durulur. William'dan sonra that geçen Rufus döneminde bölge yeniden hareketlenince Northumbria bölünür, Tyne ve Derwent nehirlerinin kuzeyi Northumberland, güneyi ise Durham olarak anılır.[9]
Sonraki dönem
Sonraki dönemde bölge hükûmet karşıtı ayaklanma ve isyanlarla anılır. Bölgede Katolik inancının sağlam yer etmesi, kırsal bir bölge olması ve nüfus yoğunluğunun az olması bunlara etkendir. Kuzeydeki İskoçya ile sınır bölgesi olması nedeniyle kanundan kaçarak sınırı geçmek isteyenlerin yoğun olarak kullandığı bir yer haline gelir. İskoçya ve İngiltere'nin I. James döneminde birleşmesinden sonra bölgeye barış gelir.
Bayrak
Krallığın bayrağı Oswald tarafından kullanılan altın sarısı ve kırmızı bayraktır. Günümüzdeki Northumberland şehir konseyi flaması da bu renklerden oluşur.
Kültür
Krallıken görkemli döneminde önemli İngiltere çapında önemli bir dini eğitim ve sanat merkezi konumundaydı. İlk başlarda İrlandalı Kelt rahiplerin etkisiyle İskoçya'daki Iona merkezli bir Hristiyanlık inanışı hakimdi. Doğu yakasındaki Lindisfarne Manastırı da bu amaçla 635 yılında kurulmuş önemli bir merkez konumundadır. Manastır Wilfrid ve Aziz Cuthbert gibi önemli isimleri yetiştirmiştir. Ancak sonraki dönemde Roma etkisi Canterbury piskoposluğuyla adaya yerleşmiş ve hakim olmuştur. Bu dönemde çok sayıda önemli dini eser verilmiştir.[10] 793 yılıyla Lindisfarne Manastırına yapılan saldırıyla başlayan Viking istilası Anglosakson kültürünün gelişmesini engellemiştir.
Dil
Yaygın İngilizcenin yanı sıra bölgede Angluslar döneminden gelen bazı lehçeler bulunmaktadır. Bu lehçelerde bazı Viking, Kelt ve Latin kelimeleri de bulunur. İskoçça dili de bu bölgedeki lehçelerden değişerek ortaya çıkmıştır, günümüzdeki modern İskoçça lehçeleriyle Northumbria lehçeleri arasında çok sayıda benzerlik vardır.
Öne çıkan belli başlı Northumbria lehçeleri şunlardır:
- Geordie (Tyneside bölgesi)
- Kuzey (Coquet Nehrinin kuzey bölgesi)
- Batı (Allendale - Hexham -Kielder)
- Güney (Madenci kasabası Ashington ve Durham'ın çoğu bölgesi)
- Mackem (Wearside bölgesi)
- Smoggie (Teesside bölgesi)
- Tyke (Yorkshire bölgesi)
Kaynakça
- Bakınız Danelagen
- Anglo-Sakson Kronolojisinde ilk kez geçen bu deyim diğer krallıklara hakimiyetini kabul ettiren anlamındadır
- İngiltere topraklarının ilk yerleşimcilerinden olan Kelt kökenli Britonların Anglosaksonlara kısa bir süre de olsa hakim olmaları tarihçiler tarafından eleştirilmiş, Cadwallon'un iktidarı tiranlığa benzetilmiştir.
- 651 yılında ölen ve sonradan aziz ilan edilen rahip, ünlü Lindisfarne Manastırının kurucusu ve ilk piskoposudur
- Efsaneye göre İngiltere'ye yapılan ilk Viking akını olan Ragnar Lodbrok'un ilk seferi bu manastıra karşı yapılmıştır
- Kuzeydoğu İskoçya'da yaşayan Kelt öncesi yerli halk
- Kont
- Copsi, II. Osulf tarafından beş hafta sonra öldürülecektir
- Bölgeye hakim olmak için eski Roma tahkimatı Pons Aelius kalıntılarının olduğu yere yine yüksek tahkimatlı Newcastle kenti 1080 yılında kurulur
- Örneğin Venerable Bede (673–735) tarafından yazılan Historia ecclesiastica gentis Anglorum (İngiliz halklarının dini tarihi, 731 yılında tamamlanmıştır)
