Muazzam Turanşah

Babası olan Eyyubiler Mısır Sultanı Salih Eyyub oğluna itimadı olmadığı için onu Eyyubilerin merkezi olan Mısır'dan uzaklaştırmak amacıyla ülkesinin kuzey sınırına Elcezire Emiri olarak Hasankeyf'e göndermişti. 1259'da Fransa Kralı IX. Louis'in başında olduğu Yedinci Haçlı Seferi Mısır'a Nil Nehri ağzına Haçlı ordusu ile çıkartma yapıp Dimyat kalesini ellerine geçirdikleri zaman Mısır Sultanı olan babası Salih Eyyub veremden hasta olmakla beraber Eyyubiler direnişini komuta etmek için Mansure'ye gelmişti. Mısır'da Eyyubilerin Haçlılara direnişinide ve Mısır'ın idaresinde kendine destek ve yardım sağlaması için Salih Eyyub acele olarak oğlu Muazzam Turansah'ı Mısır'a getirmesi için Hasankeyf'e kendisinin kölemeni olan ve Bahri Memlükleri komutanı olan Emir Fariseddin Aktay'i gönderdi. Fariseddin Aktay 6-7 Aralık 1249'da Hasankeyf'e vardı. Bundan birkaç gün sonra Muazzam Turanşah 50 sayıda kendine ait kölemenler birliği ile Hasankeyf'den, Suriye üzerinden Mısır'a gitmek üzere, ayrıldı.[1]

Emir Fariseddin Aktay Hasnkeyf yolunda iken, Mısır'da Mansure'de bulunan Muazzam Turanşah'ın babası Sultan Salih Eyyub'un bacağında bir büyük abse meydana geldi. Mısır hekimleri bu absenin yayılıp ölümüne sebep olacağını kabul edip Sultan Salih Eyyup'e bir operasyon uygulayarak bacağını kestiler. Buna rağmen ve belki de bundan dolayı Sultan Salih Eyyub'un sıhhat durumu kötüleşip Sultan 22 Kasım 1249'de hayata gözlerini yumdu. Tam büyük bir savaş sırasında Sultan ve orduların komutanının ölmesi Eyyubiler Mısır ordusuna gayet aksi tesir yapacağı ve bu ordunun moralini ve Haçlılara karşı direniş gücünü kıracağı düşüncesi ile Sultan Salih Eyyub'un ölümü gizlenmeye karar verildi. Mısır ordusunu idare eden küçük sayıda kōlemen memluklu emirlerin yardım ve desteği ile Sultan Salih Eyyub'un dul eşi olan Şecer-üd-Dürr saray idarecisi Hadim Cemalettin Muhsin ve yaşlı Memluklu emiri Fahrenddin'in tavsiyeleri ve desteği ile kocasının ölümü haberini gizli tuttu. Devletin ve ordunun idaresini resmen kendi üzerine aldı. Sultan Eyyub tarafından hazırlandığı bildirilen (muhtemelen sahte)bir bildiri ile Elcezire'de bulunan Muazzam Turanşah'ın babasının tek oğlu ve varisi olması dolayısıyla Eyyubiler Mısır Sultani olduğu ve Elcezire'de olduğu için Sultan naipliğine ve Mısır Eyyubiler ordusu komutanlığını yaşlı kolemen Emir Fahreddin'in atandığı belirtildi ve bu belge sadece önemli saray memurları ile orduda önemli mevkilerde olan Memluklu emirlere bildirilirdi. Bŏylece devlet idaresi ve ordu komutası efektif olarak etrafında bulunan küçük sayıda memluklu emirler grubu elinde geçti. Şecer-üd-Dürr effektif olarak Mısır Sultanlığını üstlenmiş oldu.[1]

Aralık 1249'da Hasankeyf'ten ayrılan Muazzam Turanşah ve Emir Fariseddin Aktay ve kendilerine refakat eden 50 kisi kadarlık maiyet ile kendine aleyhtar olabilecek diğer Eyyubi Emirleri tarafından yakalanıp tutuklanmamak için Mısır'a giderken anayolları kullanmadılar. Gayet az kullanılan yollardan 4 Ocak 1250'de Şam'n yakınlarında olan Kusayr köyüne geldiler. Etesi gün Muazzam Turanşah bir tören alayı ile Şam'a girdi. Bu şehirde Eyyubiler Suriye Sultanı olduğu ilan edildi. Muazzam Turanşah Şam'da ancak 3 hafta kaldı. Bu sırada bu şehirde bulan askerlere ve şehrin ileri gelenlerine büyük bahşişler ve ihsanlar dağıtarak onların itimadını kazanmaya çalıştı. Ocak sonunda kendi etrafında bulunan nispeten küçük bir maiyet ile Mısır'a gitme amacıyla Şam'dan ayrıldı. 23 Şubat 1250'de Mısır ordusunun ordugahı bulunan Mansure'ye ulaştı. .[1]

Muazzam Turansah'ın Mısır'a gelmesi ile eski sultan Salih Eyyub'un olduğu resmen herkese ilan edildi. Muazzam Turansah Eyyubiler Mısır Sultanı ve Haçlılara karşı Mansure'de bulunan orduların komutanı olarak kabul edildi. Babası Sultan Salih Eyyub ölmeden önce oğluna tavsiye olarak kendi kurmuş olduğu Bahri Memluklüleri ordusu ve emirlerine büyük değer vermesini ve onların verdiği tavsiyelere uymasını söylemişti. Eyyubiler Mısır ordusu Mansure ŏnunde Farispur Muharebesi'nde Yedinci Haçlı Seferi Haçlı ordusuna karşı büyük bir galibiyet kazandı. Haçlı ordusu teslim oldu ve komutanı IX. Louis esir düştü. Bu büyük galibiyet Sultan Muazzam Turanşah'ın baba nasihatına kulak asmasına neden oldu. Kendinin köle olarak satın alıp yetiştirdiği kölemen memluklulare ve Elcezire'de kendine görev vermişlere anahtar görevler vermeye başladı. Bu arada Sudan'dan getirilmişi siyahi kölelere de önemli mevkiler verdi. Örneğin, bir siyahí hadım edilmiş kölemenini "hükümdarlık sarayı vekilharcı (ustadar)" görevine; bir diğer siyahí hadim kölemenini ise "hükümdar muhafızları komutanı "emir candar" görevine getirdi. Bu politikası gayet güçlü olan Bahri Memluklularıni kliğini ondan gocundurdu.[2] Mısır'ı kurtarmış olan üvey annesi Şecer-üd-Dürr'e hakaretkar tutumlar gösterdi. Onun babasının bir kölesi olduğunu ve bunun için babasının varısi olan kendisinin de bir kölesi olduğunu bildirdi. Sultana Şecer-üd-Dürr bundan çok incildi ordunun başındaki Memlüklere bir mektup yazarak onlardan kendini korumalarını istedi. Önemli Memluklular onu şahsen ikaz etmeye çalıştıkları ama Sültan Muazzam Turanşah'ın çok kere sarhoş olup laf söz dinlemeyip ve cevap olarak sarhoşça tehditler savurduğu da bildirilmektedir. Sonunda Bahri Memluklular bu gelişmeleri durdurmaya karar verdiler. Sultan Muazzam Turanşah'ın Yedinci Haçlı Seferi gailesini Dimyat kalesini de geri alarak atlatınca kendi aleyhlerine döneceğini düşünmeye başladılar. Bahri Memluklular arasında çok isim yapmış (sonradan Memluk Sultanı olacak) Baybars kliği sultana suikast yapıp onu öldürmeye karar verdiler.[3]

2 Mayıs 1250'de Farispur Muharebesi'nin hemen akabinde ve esir düşmüş olan Haçlı komutanlar hakkındaki müzakereler sona ermemişken Sultan Turanşah Nil Nehri kenarında kurulu olan hükümdarlık karargâh çadırında büyük bir ziyafet verdi. Bu ziyafetin sonunda Emir Baybars küçük bir Memluklu asker grubu ile ziyafet sofrasında bulunan Sultan'a hücum ettiler ve onu kılıç darbeleriyle öldürmeye çalıştılar. Sultan Turanşah yaralandı. Bir kılıç darbesi elini ikiye bölmüştü. Sultan yaralı olarak Nil Nehri kıyısında bulunan bir kale kulesine kaçtı ve oradan kendini savunmaya başladı. Komplocu grup onu takip etti. İçinde bulunduğu kale kulesini yakmaya koyuldular. Sultan kuleyi saran çok şiddetli alevlerden kaçmak için kuleden inmek zorunda kaldı. Nil Nehri'ne doğru koşarak kaçmaya başladı. Fakat atılan bir mızrak onu göğsünden yaraladı. Sultan göğsüne saplanmış mızrağı da sürükleyerek Nil Nehri'ne girdi. Komplocular da Nil Nehri kıyılarındaki korunmma duvarlarına çıkarak ona ok atmaya başladılar. Muazzam Turanşah komploculara hayatı bağışlamaları için yalvarmaya başladı ve hayatı bağışlanırsa sultanlıktan feragat etmeyi kabul edeceğini de bildirdi. Komplocuların reisi olan Baybars onu nehir kıyısından oklarla öldürmenin gayet zor olacağını anlayarak nehre indi ve kılıç darbeleri ile Sultan Muazzam Turanşah'ı öldürdü.[3][4]

Diğer kaynaklara göre komplocuların reisi Emir Baybars değil Emir Fariseddin Aktay'dı ve Sultanın ölümü bu kişi eliyle oldu. Bunlara göre Emir Fariseddin Aktay Sultan Muazzam Turanşah'n cesedinden kalbini kesip almış ve bunu Haçlılar komutanı IX. Louis'e bir büyük parasal hediye karşılığı olarak göndermek istediğini bildirmişti; ama IX. Louis bunu kabul etmemişti.[1][3]

Memluklüler devleti dönemi Arap tarihçileri Sultan Muazzam Turanşah'ın sinirlı ve dengesiz bir kişiliği olduğunu, pek akıllı olamayıp zayıf karakterli olduğunu ve yüzünde devamlı bir tiki bulunduğunu bildirirler. Karargâhtaki otağında bulunan mumlara kılıcı ile hücum edip onların üstlerini kesip "Bahri Memlukluları ile böyle uğraşacağım" dediği hikâye edilmektedir. Bunlara ne kadar inanılması gerektiği tartışmalıdır.[3]

Sultan Muazam Turanşah'ın babası olan Sultan Salih Eyyub effektif olarak Eyyubiler Mısır, Suriye ve Filistin arazilerinde tek bir Eyyubi hükümdarı olan son Sultan olmuştu. Sultan Muazzam Eyyub ancak kısa bir zaman için (3 hafta) Suriye Sultanı ve yine küçük bir müddet Mısır Sultanı olmuşdu. Mısır'da efektif sultanlık yapan son Eyyubi sultanı idi. Ondan sonra Bahri Memluklu Sultanı Aybeg Eyyubiler Suriye Sultanı Nasır Yusuf'un tehdidini önlemek için ile ortaklaşa sultan olarak Mısır Sultanı tahtına ortaklaşa olarak 6 yasında bir çocuk olan Eşref Musa'yi geçirmiş ama bu çocuk hükümdar bir kukla olmaktan ileri geçmemiştir. Eyyubiler Suriye Sultanı'nın tehdidi ortadan kaldırılınca Eşref Musa tahttan indirilip Eyyubiler devletinin Mısır idaresi sona erdirilmiştir.[1][3]

• Eyyûbîler Mısır Sultanlığı
• Eyyûbî Hükümdarları Listesi

• Turanshah İngilizce Wikipedia "Al-Muazzam Turanshah" maddesi (İngilizce)

• Runciman, Steven (çev. Fikret Işıltan) (1992), Haçlı Seferleri Tarihi: III. Cilt Akka Krallığı ve Haçlı Seferleri, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları ISBN 975-16-0511-3
• İbn Kesîr, (Tr.Hz: Mehmet Keskin) (2000) Büyük İslam Tarihi - El Bıdaye Ve´n-Nihaye 15 Cilt, İstanbul:Çağrı Yayınları c.13 . PDF
• Irwin, Robert, (1986) The Middle East in the Middle Ages: The Early Mamluk Sultanate, 1250-1382,, Londra ve Sydney:Croom Helm, ISBN 0709913087 (İngilizce)
• Humphreys, R.Stephen, (1977), From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus 1193-1260, New York:SUNY Press, ISBN 0873952634 (İngilizce)