Kibbutz
Kibbutz (İbranice: קיבוץ; "topluluk" veya "birlikte") İsrail'de ortaklaşa kullanılan yerleşim bölgelerine verilen isimdir. İsrail devletinin kuruluşunda önemli etkileri olmuştur. Sosyalizm ve siyonizmi pratik bir şekilde bir araya getiren kibbutizm İsrail'e mahsus bir deney olup tarihte gelmiş geçmiş en büyük ortaklaşa toplum hareketlerinden biridir.
| Kibbutz | |
|---|---|
| Kuruluş | 1909 (Şablon:Yıla göre yaş önce.) |
| Tür | Kooperatif |
| Merkez | Gayrimerkezi |
| Üyeler | Yahudi bireyler |
 |
Vikisözlük'te kibbutz ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
Tarih
Kibutz, 19. yüzyılın Saint Simon, Proudhon, Robert Owen ve Martin Buber gibi filozofların etkisi altında gelişmiştir. Kibutizm, Yahudiliğin tarihî bunalımını, baskı ve zulüme karşı bağımsızlık elde etmesi ve Filistin'de hayatını idame ettirmesi gibi iktisadî zaruretleri aksettirir.
İlk kibbutz 1909 yılında kurulmuştur. Bugün 1.000 nüfuslu 250 kadar kibbutz vardır. Bu da İsrail nüfusunun %3'ünü teşkil eder.
Yapı
Kibutzun esası, tüm üyelerin genelde birleşmesiyle oluşur. Kibutz sâkinleri, haftada bir kere toplanıp kibbutz hayatının esas konularında karar verirler. Sekreteri, diğer resmî görevlileri ve fabrika yöneticilerini seçerler. Ayrıca ekonomik komiteyi, malî, kültürel, iskân, sağlık konularına çeşitli komite üyelerinin oylarıyla genel meclis karar verir. Komiteler, işlerinde büro memurlarını desteklemek görevine sahiptirler.
Aynı şekilde kibbutzun alt yapısı da şekillendirilir. Fabrikada bütün insanlar umumî idarecilikten tutun da başka liderlik görevlerini tamamlamak için işçiler tarafından seçilirler. Fabrikanın bütün işçileri işçi meclisini teşkil ederler. Bu meclis yoluyla veya fabrika kararlarıyla seçilen komitelere katılırlar. Ayrıca bir yönetim kadrosu vardır. Bu kadro, fabrikanın en üst yöneticileriyle işçi temsilcileriyle bir bütün olarak seçilen kibbutz temsilcilerinden oluşur.
Üretimde kibbutizm "herkes kabiliyetine göre yardım etmelidir" ilkesine göre hareket eder. Tüketimde ise bu ilke herkesin ihtiyacına göre olmaktadır. Temel ihtiyaçlar merkezîleşmiş yapılar yoluyla hazırlanan hizmetler tarzında yerine getirilir. Üyeler ev, elbise, yiyecek, ihtiyarlık ve hastalık anında gereken bakımı eşitlik esasına göre paylaşırlar. Ayrıca üyelerin özel ihtiyaçlarına yönelik imkânları da vardır. Bu ihtiyaçlar için ayrılan miktar, kibbutzun refah seviyesine ve kişisel bütçelere bağlı kibbutzdan kibutza değişmektedir.
Ailenin ekonomik sorumlulukları yoktur. Çocuklarla ilgili ebeveyn farklı sorumluluklar yüklenmezler. Kibutz, ilke olarak çocukların yetiştirilmesini ve eğitilmesini ortaklaşa yapar. Kibutz çocuklarının çoğu, eğitilmiş bakıcıların nezaretinde çocuk yuvalarında yaşarlar. Yaşları ilerledikçe gelişen gruplar içerisinde büyür ve demokratik ilkelere göre kendilerini teşkilatlandırırlar.
Eğitim
İlkokul eğitimi her kibbutzda sağlanır. Orta dereceli okullar için birkaç kibbutzun bir araya gelerek oluşturduğu okullar vardır. Çocuklar 18 yaşına kadar 12 yıllık kesintisiz eğitime tâbî tutulurlar.
Nüfus
Kibutizm nüfusu, 100 - 2000 arası değişik iskân alanlarına sahiptir. Buna karşılık Kibutizmin çoğu 300'den 700'e kadar değişir. Başlangıçta Kibutizm sadece tarım tabanlıydı. Bugün ise çoğunlukla fabrikalar ve sınâî üretim, tarım kadar önemli.
Genel Özellikleri
K. Bartölke göre Kibutizmin tespit edilen bâzı özellikleri şunlardır;
- Kibutzlar, çoğunlukla birincil (ana) ve ikincil (tâlî) sektörleri birleştirip açıkça bir sürtüşmeye girmeksizin üretimin farklı tarzlarına uyum sağlarlar.
- Ekonomik araçlar üyelerin ihtiyaçlarına, eğitim, kültür ve sosyal konumlarına göre kolektif tarzda tespit edilir.
- Her üye, herhangi bir iktisadî teşvik olmaksızın görev yapar.
- Sosyal farklılaşmanın açıkça görüldüğü yerlerde bile çevreye bağlı olmalarına rağmen üyeleri arasındaki maddî eşitliği korumaya çalışırlar.
- Topluluk içinde yüksek dayanışma, sosyal güvenliği tamamlamayı gerçekleştirir.
- Üyelik, kişilerin kendi iradesiyle olur ve kişiler istediklerinde topluluğu terk edebilirler.
- Üyelerin katılmasıyla sosyal ve ekonomik plânlamayı birleştiren hiyerarşik yapılar olmaksızın karar verme ve yönetme denetlenir.
Gelenekler
Kuruluşunun üzerinden 70 yıl gibi bir zaman geçtikten sonra, değişen bir toplumda kalite ve nicelik de değişimini sürdürmektedir. Bu yüzden aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi bâzı temel ilkeleri de zamanla terk değişmiştir:
Kibutz İlkeleri
Geçmiş
Şimdi
Sosyalist inanç
+
+
Siyonizme bağlılık
+
+
Siyasî birlik
+
-
Üyelerin serbestliği
+
+
Üyelerin aynîleşmesi ve işgücü
+
?
Kiralanan işin tahsis edilememesi
+
istenir
İş için mükâfatlandırmanın bulunmaması
+
~
Eşitlik (herkesin ihtiyaçlarına göre, başarısına göre kazanması!)
+
+
Özel olmayan, eşit olmayan tüketim
+
?
İbâdet hayatı
+
-
Beraber yemek yeme
+
kısmen
Ortak duş alma
+
-
Birlik ve partilerarası hoşgörü, kibbutz hayatında halihazır siyasi ortamın sürdürülmesinde etkin olmuştur.
Kısacası kibbutz, küçük ayrımlar bir yana bütün değerlerin toplu mülkiyet altında bulunduğu, çalışmanın toplu olarak örgütlendiği ve çocuklardan başlayarak hayatın büyük bir kısmının toplu olarak düzenendiği ziraî bir köydür.
Kibutizm, İsrail toplumunda gelecek için iyiye yönelik geniş çapta bir devamlılık ve esneklik gösterebilir. Ancak, İsrail toplumu veya halkı için bir model olarak hizmet edip etmediği tartışmalıdır.
Bergmann'a göre;
Eğer model kavramı tekrar ve aynen taklidi ifade ediyorsa, cevap 'hayır'dır. Fakat model yararlanılan, tutarlı dersleri gösteriyorsa cevap 'evet'tir.
Bilindiği üzere, İsrail toplumunun gelişim süreci ve şartları oldukça özeldir. Kibutz üyeleri yüksek ölçüde siyasi ve sosyâl motivasyona sahiptir. Kibutzun İsrail Toplumu kurumlarına hâkim olacağı beklenemez. Bir toplum, tümüyle radikal ve ihtilalci değişime dayalı kooperatif örgütler yoluyla maddîleştirilemez. Kibutz gibi Dünya'nın başka bir yerinde benzer kitlevî bir yerleşme bilinmemektedir.
Kibutz tecrübeleri kararlı mıdır? Süreli ve taklit edilebilir mi? Eğer taklit edilemezse bu kısmî başarısızlığın gerçek sebepleri nelerdir?
Kibutz, kapitalist makro yapısı ve sosyalist mikro yapısı olan bir kuruluştur.
Kibutz, ne kapitalizme yenilmiştir, ne de onu kapitalist çevresi değiştirmiştir. Fakat dostları ve düşmanları onun esasında yeni bir toplumun embriyosu olduğunu söylemektedirler.