Kişilik

Kişilik, yetenek ve özellikleriyle toplumsal yaşamda etkili olan insanı, kendine özgü ve benzersiz bir varlık olarak dile getiren kavram. Psikolojide ağırlıklı bir yer taşır ve değişik anlayışlara göre farklı biçimlerde tanımlanır.[1] En genel anlatımla kişilik, bilinçli bir insanın kendini (ben) benzersiz ve süregen bir özne olarak kavrama işlevini dile getirir.

Kişiliğin oluşumunda belirleyici ağırlığı fizyolojik, psikolojik, toplumsal öğelerden herhangi birine vermekle birbirinden farklı anlayışlara ulaşılır. Tarih içinde insan kişiliklerini tiplere ayırma anlayışı esas olarak XIX. yüzyılla birlikte ortaya çıktı.[2] Fizyolojik özelliklere bağlı olarak insanlar kimi tip sınırlarının içine sokulmaya çalışıldı. Salgı bezlerinin işlev görme özelliklerinden, kandaki kalsiyum-potasyum oranının büyüklüğü ne dek değişik göstergeler bu tiplemede rol oynadı.E. Kreschmer ve sonraları W.H. Sheldon tarafından dış görünüşe göre tiplemelere gidilerek insanlar piknik, astenik, atletik ya da egdoformik ve mezoformik diye adlandırdıkları üçlü sınıflamalar içine sokulmaya çalışıldı. Aynı tekyanlı yaklaşım, bu kez psikolojik öğeye ağırlık verilerek XX. yüzyılda C. G. Jung ve E. Spanger tarafından gerçekleştirildi. Jung'un içedönük ve dışadönük tiplerinin yanında E. Spanger teorik, ekonomik, estetik, toplumsal, siyasal ve dinsel olarak sıraladığı ana değerlerden egemen değer yönünün saptanmasına dayalı bir tiplemeye gitti. Ne ki insan kişiliğini böyle tiplere sokma girişimlerinin yerinde olmadığı anlayışı bilim çevrelerinde ortaya konunca, kişilik analizinde yeni kavram ve yöntemler savunuldu. Bunların başlıcalarından biri G. W. Allport'un kişilik özelliği kavramıdır. Allport, bu özelliği biyolojik yapı temelinde deneyim boyunca kazanılmış psiko-fizyolojik durum olarak tanımlayarak, fizyolojik, psikolojik ve toplumsal öğeleri dengelemeye çalıştı.

Kimi psikologlar kişilik yapısının oluşumunu incelemeye yöneldi; değişik yöntem ve test uygulamalarına gidildi. Çocukluğun, toplumsal çevrenin kişiliğin oluşumundaki rolü incelendi. Diyalektik maddeci anlayışta ise kişilik, insanı oluşturan sosyo-politik , manevi ve kültürel koşulların bağlamı içinde ele alınır. Toplumsal ilişkilerin toplamı olarak görülen insanın kişiliği büyük ölçüde bu bağlamda, özellikle bağlı olduğu sınıfın çıkarları ve ona özgü psikolojik öğeler çerçevesinde biçimlenir.[3]