Kısa çizgi
Kısa çizgi (-) veya tire, sözcükleri birleştirmek ve tek bir sözcüğün hecelerini ayırmak için kullanılan bir noktalama işaretidir. Tire kullanımına tireleme denir.[1] Tirelenmemiş, tirelenmiş bir sözcük örneğidir. Kısa çizgi, daha uzun ve farklı kullanımlara sahip kısa çizgilerle (şekil tire -, en tire –, uzun tire —, yatay çubuk ―) veya eksi işareti ile karıştırılmamalıdır.
- | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Kısa çizgi | |||||
| Diğer isimler | Tire | ||||
| |||||
|
Noktalama işaretleri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kullanım
Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonunda kullanılır. Bu tür kullanımda sözcükler heceler arasından bölünür:
- Yoksa kimseciklerin oturmadığı kanepelerde bu saatte pek başıboş-
- lar mı oturur? (Sait Faik Abasıyanık)
UYARI: Satır sonundaki birleşik sözcükler iki kelime arasından değil, okunuşa göre heceler arasından bölünür:[2]
- ba- şöğretmen, il- kokul, Os- manoğlu
UYARI: Satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz, gerekirse farklı bir heceden sonra bölünür:[2]
- u- çurtma (yanlış), uçurt- ma (doğru)
- müdafa- a (yanlış), müda- faa (doğru)
UYARI: Satır sonunda kesme işareti (') varsa ayrıca tire işareti kullanılmaz:[2]
- Edirne'
- den...
NOT: Satır sonunda tire kullanımının sayfa düzeni ve kâğıt tasarrufu gibi avantajları olmakla birlikte, bilgisayarda yazılan metinlerde sayfa düzeni ve sözcük aralığı otomatik olarak ayarlandığı için, satır sonunda tire kullanımı gitgide azalmaktadır.
Kısa çizgi bir cümledeki ara sözleri ve ara cümleleri (parantez cümlelerini) ayırmak için paranteze benzer şekilde kullanılabilir. Bu kullanımda ilk sözcüğe ve son sözcüğe bitişik yazılır:
- Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında durmuştu. (Ömer Seyfettin)
Dilbilgisinde kökleri ve ekleri ayırarak vurgulamak için kullanılır:
- a-lış, du-rak, gör-gü-süz-lük
Fiil, kök ve gövdelerini göstermek için fiilden sonra kullanılır:
- al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-
Ekleri gösterirken ekin başına konur:
- -den, -lık, -ış, -ak
Heceleri göstermek için kullanılır:
- a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, ya-zar-lık, prog-ram
Kelimeler ve rakamlar arasında "-den -e kadar, ve, ile, ila, arasında" anlamları vermek için kullanılır. Bu tür kullanımda ilgili sözcük ve rakamlara bitişik yazılır.[3][4]
- Türkçe-Almanca Sözlük, saat 09.30-10.30 arası, 1914-1918, Ural-Altay dil ailesi, Manas Destanı'nda soy-dil-din üçgeni
Matematikte çıkarma (eksi) işareti olarak ve sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır:
- 50-20 = 30, -10 °C
Eski harfli metinlerin yeni yazıya aktarılmasında Arapça ve Farsça kurallara göre yapılmış tamlamaların, bileşik ve türemiş kelimelerin ögelerini ayırmak için kullanılır:
- dârü'l-fünûn, resm-i geçit, resm-i kabûl, Cemiyet-i Akvâm, Hâkimiyet-i Milliye, Servet-i Fünûn, hokka-bâz, âteş-perest, menfaat-perest, bî-bedel, nâ-mağlûb, fî-sebîlillâh, min-tarafillâh, bilâ-ücret
Kaynakça
Genel
- Kısa çizgi (-), Dilimiz.com
- Yazım Kuralları, Türk Dil Kurumu
- Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu
Dipnot
- "Hyphen Definition". dictionary.com. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015.
- Hece Yapısı ve Satır Sonunda Hecelerin Bölünmesi Türk Dil Kurumu. Erişim: 25 Ocak 2015
- Noktalama İşaretleri Türk Dil Kurumu. Erişim: 1 Şubat 2015
- Editör Yard. Doç. Dr. Hülya Pilancı Türk Dili s 112. Anadolu Üniversitesi Yayınları. İkinci baskı. Eskişehir. 2004