Küresünniler

Küresünniler (veya Küresünli, Küresünnü, Küresinli) Azerbaycan hanlıklarından olan Makü Hanlığı bünyesinde bulunan Oğuz Türkleridir. Oğuzların Çepni boyundan olan Küresünniler, bulundukları coğrafyadaki topluluklardan farklı olarak sünni mezhebine sahip olduklarından, Safevi devletine karşı Osmanlı devletinin bir uç aşireti olmuşlardır. I. Dünya Savaşında Rusların bölgeyi işgal edip Ermenileri silahlandırmaları sırasında çok kayıp vermişlerdir. Günümüzde Küresünnilerin büyük çoğunluğu Güney Azerbaycan'ın Urumiye ve Türkiye'nin Van şehrinde yaşamaktadırlar.

Küresünniler
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Türkiye (Van) 26.000
[1]
İran 600.000
Diller
Azerice,[2] Türkçe
Din
İslam (Şafii)

1921 yılında Kürt Şikak aşireti lideri Simko ile yaşanan çatışmalar neticesinde büyük bir topluluk halinde Van ili merkez köylerine ve Saray ilçesine yerleşmişlerdir.

Tarih

Küresünniler 17. ve 18. yüzyılda Azerbaycan'da bulunan Makü hanlığına bağlı yerleşik yaşam biçimine geçen tek boydu.[3] Makü hanlığına bağlı Karadere bölgesindeki Akbulak, Muhur, Mahlemli köylerinde yaşayıp, çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşıyorlardı. Daha sonra Orta Asya ve Hazar bölgesinden gelerek İran’ın Urmiye civarına yerleşmişlerdir.

Anadolu'ya göç

24 Eylül 1925 tarih ve 2086 numaralı Şark Islahat Planı kararnamesiyle Küresünnilerin Van'a yerleşmelerine izin verilmiştir. Kararnamede: "Van şehri ile Midyat arasındaki hattın garbında Ermenilerden metruk araziye Türk muhacirleri (Küresünni) yerleştirilecektir." denmektedir. Ayrıca bölgeye yerleştirilecek Küresünniler'e iaşe yardımı için yine kararnamede: "Şarka yerleştirilecek muhacirin (Küresünni) ve yerli Türklerin iskan edilecekleri mıntıkalara kadar hükümetin vesait-i seriası ile nakilleri ve esnay-i nakilde iaşeleri ve evlerinin taraf-ı hükümetten inşası bir senelik iaşelerinin temini, hayvanat ve alat-ı ziraiyelerinin de kezalik taraf-ı hükümetten itası lazım gelir." belirtilmiştir.[4]

Küresünniler cumhuriyet döneminde gruplar halinde Türkiye'ye geçerek Van iline yerleşmişlerdir. Küresünnilerin İran'dan göç edip Türkiye'ye yerleşmelerinin çeşitli sebepleri arasında; İran'daki Şii yönetiminin Sünni Küresünnilere olan baskıları, İran'a saldıran Rusya ile birlikte hareket eden Ermenilerin baskıları, İran’ın Kotur Deresi civarında bulunan bir Kürt aşiretinin (Evdoi-Abdüvî) lideri Simko (İsmail) Ağa’nın bölgede (özellikle Hoy ve Urmiye şehirleri civarında) bir güç oluşturarak, aşiret mensupları ve bölgeden zorla toplatıp kendine bağlı oluşturduğu silahlı bir güçle köylere baskınlar düzenlemesi gibi başlıca nedenlerdir.[3]

Küresinlilerin Anadolu’ya göçü ile ilgili yazılı kaynaklarda: "Türk askerinin Van’a girip ortalığı sükûnete kavuşturmasıyla Kuzey İran’da bulunan Azeri Türkleri’nin bir kısmı da Van’a getirilip değişik yerlere yerleştirildikten sonra, bu insanlar Van’ın ahalisiyle kaynaşarak bir bütünlük sağlamışlardır. Bu da zaten Azeri Türkçesi’nin hâkimiyeti altında bulunan bölge ağzının değişmeden varlığını devam ettirmesini sağlamıştır." [5]

2010 yılında çalışmalarına başlanan ve İletişim uzmanı ve kültür araştırmacısı Prof. Dr. Sedat Cereci tarafından yönetilen Yestikan'dan Van'a adlı belgesel filmin çekimleri sırasında bu göç anlatılmaktadır.[6]

Yerleşim birimleri

Güney Azerbaycan

Küresünnilerin çoğunluğu Güney Azerbaycan'da Urmiye gölünün batısında Urmiye, Salmas ve Hoy kentlerinde yaşamaktadırlar.[7]

Urmiye: Gulunci (Quluncu), Gecin, Velinde, Heneye(Xeneye), Balov, Mirava, Neybin, Balaniş, Dol Dize, Kehriz, bend , miyava , tumatar , kuka , ve Kultepe.

Hoy: Estiran, Yestikan, Babekan, Dize, Geretepe, Kotur(Qotur), Mehin(Mexin), Raviyan, Zeri, Kukut, Almali, Zeyve, Hindivan ve Körpiran.

Salmas: Şekeryazi, İstisu, Kaniyan, Verdan, Ala Sürme, Şireki, Silav, Höder, Hakveran(Haqveran), Çiçek ve Mafkendi.

Ayrıca Rikava, Seremerih, Şeydan, Gulan, Yengice, Ağziyaret ve Şorik köylerinde meskun haldedirler.

Türkiye

Van şehir merkezi: İskele mahallesi, Yalı mahallesi, Beyüzümü, Sıhke mahallesi.

Van köyleri: Alaköy, Bardakçı, Karagündüz, Kasımoğlu, Kıratlı, Köprüler, Mollakasım, Yumrutepe.

Van ilinin ilçeleri: Özalp, Aksorguç; Saray, Sırımlı, Beyarslan; Başkale; Çaldıran; Edremit.

Bitlis: Ahlat; Adilcevaz, Erikbağı.

Kültür

Küresünni kültürü Anadolu kültürüyle büyük yakınlık gösterir. Yallı oyun havası yaygındır. Küresünniler'de düğünlere "toy" adı verilir. İran'da yaşayan Küresünnilerin toylarında şamanizmden etkiler görülür. Evlenecek kızın eline doğurgan olsun diye tavuk verilmesi buna bir örnektir.

Dil

Küresünniler Azeri Türkçesi ve Türkçe kullanmakla birlikte bir kısmı Farsça da kullanır.[3] Ayrıca İran'da ve Türkiye'de Kürtlerle yakın ilişkilerde bulunan bir takım Küresünniler'in Kürtçe'de kullandığı bilinmektedir.

[8]

Türkiye'de yaşayan Küresünniler kullandıkları kelimelere birkaç örnek:

Azeri TürkçesiTürkçe
ToyDüğün
AbaAnne
AparGötür
KüçeSokak

Kaynakça
  1. Habertürk arşivi | http://i.imgur.com/P4cFX.jpg
  2. "Iranica". 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2012.
  3. "Arşivlenmiş kopya". 3 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2010.
  4. http://kuresunniler.com/tarih/turkiyede-kuresunniler/93-kresnnilerin-trkiyeye-yerlejumeleri-izin.html 3 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | Şark Islahat Planı Kararnamesi
  5. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van Kütüğü, (1993:260)
  6. http://www.lpghaber.com/%60yestikan%60dan-Van%60a%60-Belgeselinin-Cekimleri-Suruyor--haberi-375186.html
  8. http://www.avsarelleri.com/?pnum=93&pt=4+-+K%C3%9CRES%C4%B0NL%C4%B0+A%C5%9E%C4%B0RET%C4%B0
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.