I. Ahmet Mezyed

Şirvanşah III. Muhammet'in son yıllarında Ahmet ve Heysam isimli 2 oğlu ve idam edilen kardeşi Ahmet'in oğlu Ebül-Heysam bin Ahmet taht kavgasına tutuştu. Ölüm yatağında olan babasını ziyarete gelen Şehzade Ahmet payitahta gelir gelmez hemen veliaht ilan edildi ve tüm devlet erkanı ona sadakat yemini etti. Bu olaylar "Tarih-i El-Bab" kitabında böyle geçmektedir.

"Şehzade Ahmet veliaht ilan edildikten birkaç gün sonra ateşli bir hastalığa yakalandı. Zaten Şirvanşahın ani hastalığı yüzündün zan altında kalan baş vezir İbn El-Marayi bu kez de veliahtın vaziyeti yüzünden zor durumda kaldı. Hastalığını yenen Şehzade Ahmet ilk iş olarak baş vezir İbn El-Marayi yi idam etti. Payitahtda cereyan eden olaylardan korkan küçük şehzade Heysam Tabasaran kalesine sığınarak aff diledi ve bağışlanaak Tabasaran valisi olarak atandı. Şehzade Ebül-Heysamsa takip edildiğini öğrenince şimdiki Lahıc kalesine sığındı. Ama burada bilinmeyen sebepten öldü ve burada defnolundu. Böylece Şehzade Ahmet babasının vefatından önce Şirvan tahtının varisi ilan edildi."[1]

I. Ahmet Mezyed'in saltanatı döneminde (M. 965) Kiev Knezi Svyatoslav Kuzey Kafkasya'ya savaş açtı. Dönemin tarihçisi İbn Havgel'in söylediklerine göre, Ruslar Semender dahil tüm Hazar topraklarını işgal etmiş, kudretli Hazar Devleti muhtemelen bu seferden sonra bir daha kendine gelememiştir. Rus işgalinden kaçan Hazar halkı Apşeron ve Mangışlak yarımadalarına sığındı. Şirvanşah III. Muhammet ve daha sonra I. Ahmet Mezyed döneminde multecilerin kendi vatanlarına dönmesi sağlanmıştır. Şirvanşahın ordusu bu mültecilere Hazar Devleti'nin eski başkenti olan İdil şehrine kadar refakat etti.[2]

Ahmet bin Muhammet'in Tabasaran hakimi olan kardeşi Heysam Şirvan tahtına hak iddia etmeye başlamıştı. H. 357 (M. 968) yılında kaçak şehzade, valisi olduğu bölgeyi terk ederek Salari hükümdarı İbrahim bin Merzban'a sığındı ve Salari ordusu ile birlikte Şirvan'a baskın yaptı. Tüm ülkeyi saran savaşı sonlandırmak için Şirvanşah Ahmet Salarilerle sulh imzaladı ve yıllık haraç vermeyi kabul etti. Ancak kardeşi Heysam bununla yetinmeyerek bu kez de Derbent emiri Ahmet bin Abdul-Malik'e sığındı ve Şirvan topraklarından pay istedi. Redd cevabı aldıktan sonra Derbent ve serir askerleri ile birlikte tekrar Şirvan'a saldıran Heysam bin Muhammet savaşların birinde öldü. Şehzadenin vefatı üzerine bölgeyi talan etmeye başlayan Derbent emiri Ahmet bin Abdul-Malik yüklü bir ganimetle Şirvan'ı terk etti.

Şirvanşah I. Ahmet Mezyed yaklaşık 25 yıl saltanat sürdü ve H. Zilhicce 370 (M. Haziran 981) tarihinde öldü. Vefatından sonra geride bıraktığı 2 oğlu da; IV. Muhammet (981-991) ve II. Yezid Mezyed (991-1027) sırayla Şirvan tahtına oturdular.

1. Mинopcкий. Иcтopия Шиpвaнa, c. 50
2. İbn Havgel, s.15, 218-282 Пoвecть вpeмeнныx лeт. M., 1950, ч.1, c.47