Gulam

Gulam, İslam devletlerinde kölelerden oluşan, hükümdarı korumakla görevli olan askeri birliklerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nda kapıkulu askerleri olarak devam etmiştir. Gulam, kelime itibarıyla Arapça kökenli olup, erkek çocuk anlamına gelmektedir. Büyük Selçuklu Devleti ve Anadolu Selçuklu Devleti'nde gulamların çoğunlukla Türk olduğunu ileri süren araştırmacılar vardır. Buna karşın, İslam hukukundaki doğuştan müslüman olanların köle olarak alınamayacağına ilişkin hüküm gereği, tüm gulamların aslen gayrimüslim oldukları da ileri sürülmektedir.[1]

Gulamın alışılageldik kullanımı, esir ya da köle olarak alınan bireylerin yetenekleri ya da aldıkları eğitime göre kazandıkları becerilere göre, çoğu kez orduda olmak üzere çeşitli devlet görevlerinde kullanılmalarıdır. Kölelerin asker olarak kullanılması pek çok devlette görülür, ancak gulam, İslam devletlerinde uygulanan ve özgün bir hizmete alma yöntemidir. Bu sistemde köle, gulam olarak sistemli bir eğitimle çoğu kez profesyonel asker ya da yönetici olarak yetiştirilmesi ve devlet hizmetinde daimi ve maaşlı olarak istihdam edilmesidir. Dolayısıyla gulamın, köleden farklı sosyal ve hukuki statüsü vardır. En eski uygulamaları Ömer bin Hattab dönemindedir. Daha sonra Emeviler ve daha kurumsal ve geniş çaplı olarak Abbasiler döneminde uygulanmıştır. Zaman içinde tüm İslam devletlerinde yaygınlaşmıştır.[2]

Hükümdarlar, kendi halklarından unsurları ordu ve devlet teşkilatından uzaklaştırıp onların yerine farklı etnik unsurları istihdam etmişlerdir.[3]

Gulamların değeri, onların köklerinden, tüm sosyal bağlarından koparılmış olmaları ve her an görevleri için elde bulunmalarından kaynaklanmaktadır.[4] Köle temini çeşitli yollarla yapılırdı. Bunun en yaygın şekli satın alma, hediye yoluyla sahip olma ve savaşlarda ganimet olarak ele geçirme ya da Osmanlı'da olduğu gibi devşirmeyle toplanmalarıdır.. Toptancı köle tüccarları, belli başlı köle ticaret merkezlerinden topladıkları köleleri, feodallerin saraylarına satarlardı ve burada istihdam edilen köleler, ordunun önemli bir kısmını oluştururlardı. Gulam sistemi ilk defa Karahanlılarda görülmüştür. Özellikle Gazne sarayına hediye edilenlerle, Türkistan bölgesinden ganimet olarak alınan Türk gulamlar hem orduda hem de sarayda önemli hizmetler görürlerdi.[5]

Büyük Selçuklular, Safeviler, Memlükler ve Eyyübiler gibi devletler de gulam sistemini kullanmışlardır. Gulam sistemi tabiriyle devşirme, veya suretiyle Saray veya beyler hizmetine girip askeri sınıfa katılma usulü kastedilmektedir.Üst derecelere kadar yükselebilinir.[6][7] Sistemin önemine Lybyer'in kitabında değinilmiştir.

Notlar

  1. Esin Atil, “Tarihte Türkler” sh.: 370
  2. Erkan Göksu, Türkiye Selçuklularında Ordu, sh.: 26, 27 ve dipnot
  3. Erken Göksu, sh.: 31
  4. Bosworth, s.40
  5. Bosworth, s.44
  6. Cambridge 1913
  7. M.Fuat Köprülü 1931

Kaynakça

  • Bosworth, C. E. (1960). Ghaznavids Military Organization Der Islam XXXVI.
  • İnalcık, H. (1987). Türk Tarih Kurumu Yayınları XI.DİZİ -Sa.6a
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.