Gürcistan Vilayeti

Gürcistan Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklara erken dönemde yaptığı tahrirlerde verdiği isimdir. 1574 ve 1595 tarihli iki tahrir defteri "Gürcistan Vilayeti'nin mufassal defteri" anlamında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlarını taşımaktadır.[1] Daha sonra Gürcistan Vilayeti yerine Çıldır Eyaleti adı kullanılmıştır.

Birleşik Gürcü Krallığı'nın parçalanması sürecinde Samtshe-Saatabago eski Mesheti toprakları üzerinde bağımsız devlete dönüştü ve bu topraklar Osmanlı Devleti'nin eline geçince de Karadeniz kıyısı hariç Gürcistan Vilayeti olarak adlandırıldı.

Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar erken orta çağda geniş anlamıyla Mesheti adını taşıyordu. Bu toprakların bugün Türkiye sınırları içinde kalan kısmı Tao-Klarceti olarak adlandırılmaktadır. Tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bu bölge erken orta çağda Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu. 1071 yılında Malazgirt Savaşı'ında Bizans'ı yenen Büyük Selçuklular, Kveli Kalesi Savaşı'nda Gürcü kralı II. Giorgi'yi de ağır yenilgiye uğratıp Mesheti bölgesini ele geçirdiler. 1121 yılında Didgori Savaşı'yla bölgeden Büyük Selçuklular çıkarılınca, Mesheti bölgesini yeniden Gürcülerin denetimine girdi. Bu bölgeye daha sonra, birleşik Gürcü Krallığı dağılmaya başlaması üzerine bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago (1268-1625) hakim oldu. Osmanlılar 16. yüzyılda Samtshe-Saatabago topraklarını aşama aşama ele geçirdiler[2] ve bu toprakların tahririni Gürcistan Vilayeti adı altında gerçekleştirdiler.

Gürcistan Vilayeti adı altında 1574 yılında gerçekleştirilen ilk tahrir, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adını taşımaktadır. Bu tahrir defteri 2017 yılında, 1574 Yılı Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri adıyla Türkolog Nodar Şengelia tarafından Osmanlıca ve Gürcüce yayımlandı.[3][4] Gürcistan Vilayeti'nin ikinci tahriri ise, yaklaşık yirmi yıl sonra, 1595 yılında gerçekleştirildi. Bu mufassal defter daha erken tarihte, 1941-1958 arasında, Türkolog Sergi Cikia tarafından üç cilt olarak yayımlanmıştır. 1595 tarihli deftere göre Gürcistan Vilayeti, Ahısha (اخسخه ; Gürcüce: Ahaltsihe), Hertvis (خرتوس ; Gürcüce: Hertvisi), Ahalkalak (اخلكلك ; Gürcüce: Ahalkalaki), Çıldır (چلدر ; Gürcüce: Çrdili), Posho (پوسخو ; Gürcüce: Potshovi), Bedre (بدره ; Gürcüce: Petre), Penek (پنك ; Gürcüce: Panaki) ve Ardahan-i Büzürg (اردهان بزرك ; Gürcüce: Didi Artaani) olmak üzere sekiz livadan oluşuyordu. Livalar ise nahiyeleri ve köyleri kapsıyordu.[1]