Estonya'da eğitim
Estonya’daki örgün eğitimin tarihi manastır ve katedral okullarının kurulduğu 13. ve 14. yüzyıllara dayanır. İlk Estonca okuma kitabı 1575’te yayımlanmıştır. Estonya’nın en eski üniversitesi İsveç Kralı II. Gustaf Adolf tarafından 1632 yılında kurulmuş olan Tartu Üniversitesi’dir.
Günümüzde Estonya’daki eğitim genel, mesleki ve hobi eğitim olmak üzere üçe ayrılmıştır. Eğitim sistemi okul öncesi eğitim, ilköğrenim, ortaöğrenim ve yükseköğrenim olmak üzere dört kademeden oluşmaktadır.[1] Ülke çapında geniş bir okul ve destekleyici eğitim kurumu ağı kurulmuştur. Estonya eğitim sistemi devlet, belediye, kamusal ve özel eğitim kurumlarından oluşmaktadır. Şu anda Estonya’da 589 okul vardır.[2] Estonya’da yükseköğrenim üç kademeye ayrılmıştır: lisans eğitimi, lisansüstü eğitimi ve doktora eğitimi. Bazı alanlarda (temel tıbbi bilimler, veterinerlik, eczacılık, diş hekimliği, mimar-mühendislik ve sınıf öğretmenliği programı) lisans ve lisansüstü eğitim birleştirilmiştir. Ayrıca 2002 ve öncesinde bakalorya derecesi alanlar 1 Eylül 2002’deki Bologna Süreci’nin uygulanmasından sonra lisansüstü eğitimi bitirenlerle eşit tutulmuşlardır.[3] Devlet üniversiteleri uygulamalı yüksek eğitim kurumlarına nazaran çok daha özerk konumdadır. Üniversitenin akademik hayatını düzenlemenin yanı sıra üniversiteler yeni müfredat düzenleyebilir, giriş şart ve koşullarını belirleyebilir, bütçeyi, kalkınma planını onaylayabilir, rektör seçebilir ve varlıklarıyla ilgili konularda kısıtlı kararlar alabilir. Estonya’daki devlet üniversiteleri ve özel üniversitelerin sayısı ne çok az ne de çok fazladır. En büyük devlet üniversiteleri Tartu Üniversitesi, Tallinn Teknoloji Üniversitesi, Tallinn Üniversitesi, Estonya Yaşam Bilimleri Üniversitesi, Estonya Sanat Akademisi, Estonya Müzik ve Tiyatro Akademisi; en büyük özel üniversite ise Audentes Uluslararası Üniversitesi’dir.
Estonya Bilim Akademisi Estonya’nın milli bilim akademisidir. Bilgi işlem sanayisi 1950’lerin sonlarında ilk bilgisayar merkezlerinin Tartu ve Tallinn şehirlerinde kurulmasıyla gelişmeye başlamıştır. Estonyalı uzmanlar 1980’lerde Sovyetler Birliği’nin bünyesindeki birçok bakanlıkta yazılım mühendisliğinin gelişimine katkıda bulunmuşlardır.
Okul öncesi eğitimi
Okul öncesi eğitimi 18 ay ve 7 yaş arası çocuklara eğitimin bu alanına özel kurumlarda verilir. Erken çocukluk eğitiminin temel amacı çocukların bireyselliklerini göz önünde bulundurarak ailenin çocuğu yetiştirip geliştirmesine destek olmaktır. Okul öncesi eğitim tesisleri yerel yetkililer tarafından ailelerin isteği üzerine sağlanır. Okul öncesi eğitim kurumları bu amaç için özel olarak tasarlanmış devlet müfredatına uyar. Okul öncesi müfredatını bitiren çocuk gelişiminin kaydını tutan bir sertifika almaya hak kazanır. Aile bu sertifikayı çocuğun kaydının yapılacağı okula teslim eder.
Temel kapsamlı eğitim
Estonya’daki temel kapsamlı eğitim sistemi dokuz yıllık bir süreyi kapsar (Estonca põhikool, “temel okul”) ve devam zorunluluğu vardır (evde eğitim de mümkündür ama nadirdir). Temel eğitim zorunlu asgari eğitim olarak karşımıza çıkar ve kısmi olarak ilköğretim okullarında (1. Sınıftan 6. Sınıfa kadar), temel okullarda (1. Sınıftan 9. Sınıfa kadar) veya temel okul müfredatının uygulandığı üst ortaokullarda edinilebilir.
İlkokulun ilk üç sınıfı “başlangıç okulu” anlamına gelen Algkool okullarıdır ve ilkokul ile karıştırılmaması gerekir. Nüfus yoğunluğu az olan bazı bölgelerde sadece Algkool okulları mevcuttur ve öğrenciler ilkokula başlamak için daha büyük yerleşim yerlerine giderler.
Temel okuldan mezun olmanın şartı müfredatı yeterli bir şekilde bitirmek ve Estonca, ikinci dil olarak Estonca, matematik ve öğrencinin kendi seçtiği bir dersten oluşan üç temel sınavı geçmek ve yaratıcılık gerektiren bir bitirme ödevi yapmaktır.
Temel okuldan mezun olduktan sonra eğitim hayatına devam etmenin birçok olasılığı vardır. Üst ortaokulda genel ortaokul eğitimi, mesleki ortaokul eğitimi veya bir meslek edinmek bunlardan birkaçıdır.
Ortaöğrenim
Estonya’da ortaöğrenim üst ortaokullar tarafından sağlanan genel ortaöğrenim ve mesleki eğitim kurumları tarafından sağlanan mesleki ortaöğrenim olmak üzere ikiye ayrılır. Genel ortaöğrenim bir dizi bilgi, beceri ve yeteneğin edinilmesini amaçlar, sonundaki edinimler ileri eğitimin sağlanması ve üniversite ve mesleki öğrenim kurumlarında devam edilecek eğitim için zemin hazırlanmasını kapsar. Üst ortaöğrenim mecburi değildir.
Genel ortaöğrenim bir üst ortaöğrenim okulu türü olan gymnasium (Estonca’da gümnaasium) denilen okullarda sağlanır. Üst ortaöğrenim okulları temel eğitim okullarının devamı olan ve üç yıllık bir süreyi kapsayan genel eğitim kurumlarıdır. Birinci sınıftan on ikinci sınıfa kadarlık bir süreyi kapsayan üst ortaöğrenim kurumları Estonya’da tarih boyunca çok yaygın olagelmiştir. Eğitim süresi 12 yıldır. Üst ortaöğrenim kurumlarının müfredatı öğrencilerin yaratıcı, çoklu yeteneğe sahip, kişisel ilgi ve kapasitelerine en uygun çalışma alanını seçerek eğitimlerine bu yolda devam eden, sosyal açıdan olgun ve güvenilir yurttaşlar haline gelmelerini sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Üst ortaöğrenim kurumlarındaki eğitim programları zorunlu ve gönüllü derslerden oluşmaktadır.
Bir üst ortaöğrenim kurumundan mezun olabilmesi için bir öğrencinin en az 96 ayrı dersten oluşan müfredatı yeterli notlar alarak tamamlaması, Estonca dili veya ikinci dil olarak Estonca dili, matematik ve yabancı dil sınavlarından oluşan devlet sınavlarını, üst ortaöğrenim okulunun kendi uyguladığı sınavı geçmesi ve ayrıca eğitim süresi boyunca bir araştırma makalesi veya pratik bir çalışmayı tamamlaması gerekir.
Öğrenciler genel ortaöğretime katılarak sonrasında bir yükseköğrenim kurumunda veya mesleki eğitim kurumunda eğitimlerine devam etme hakkı kazanırlar.
Yükseköğrenim
Estonya yükseköğrenim sistemi, akademik ve profesyonel yüksek eğitimden oluşur. Yüksek eğitim, esas olarak üniversiteler ve profesyonel yükseköğrenim kurumları tarafından sağlanır. Eğitim yılı, Eylül ayında başlar ve iki sömestrden oluşur. Çoğu durumlarda uluslararası öğrenciler sonbahar sömestrine kabul edilir.
Akademik lisans eğitimi normal olarak 3 yıl sürelidir ve eğitimin kapasitesi 180 kredidir. Lisans programları başarıyla tamamlandığında, “bakalaureusekraad” adı verilen lisans derecesine hak kazanılır. Seçilen alana bağlı olarak, profesyonel yükseköğrenimin ilk aşaması 3 – 4 yıl sürer (180 – 240 kredi); eğitimin başarıyla tamamlanması sonucunda “rakenduskõrgharidusõppe diplom” adı verilen diploma alınır.
Yükseköğrenimin ilk aşamasını (akademik veya profesyonel) tamamlayan öğrenciler, Yüksek lisans derecesi “magistrikraad” için ikinci aşamada eğitimlerini sürdürebilir. Yüksek lisans seviyesinde eğitimin normal süresi 1–2 yıldır ve bu aşamada 60 – 120 kredi alınabilir; ancak lisans düzeyinde eğitimle birlikte bu süre 5 yıldan ve 300 krediden az olamaz. İki aşamalı genel yapıya ek olarak, tıp, diş hekimliği, eczacılık, veteriner hekimliği, mimarlık ve inşaat mühendisliği dalındaki eğitim programları tek ve uzun süreli öğrenimi kapsar; bu programların normal süresi 5 – 6 yıldır ve 300 – 360 kredi kapasitelidir.
Doktora eğitiminin normal süresi 3–4 yıldır ve yüksek lisans araştırma derecesi olan “doktorikraad” verilir.
Müfredat
Temel ve üst ortaöğrenim kurumları ulusal müfredatı okulların yasal statülerine bakılmaksızın yasada aksi belirtilmemişse Estonya’nın bütün temel ve üst ortaöğrenim kurumlarında uygulanır.
Temel ve üst ortaöğrenim kurumları için düzenlenmiş olan müfredat ders gruplarına göre hazırlanmıştır. Üst ortaöğrenim kurumlarından mezuniyet için gerekli olan asgari ders yükü zorunlu ve seçmeli dersler şeklinde sınıflandırılmış en az 96 dersten oluşur. Ders odaklı müfredat değerlendirme için müfredatlar arası konuları ve birleştirilmiş yaklaşımları kullanarak ders odaklı ve disiplinler arası yaklaşımların bir arada kullanılmasına imkân sağlamaktadır.
Uluslararası müfredat ise Temel Okullar ve Üst Ortaöğrenim Kurumları Anlaşması’na göre Estonya’da Uluslararası Bakalorya Örgütü (IBO) veya Avrupa Okulları Kuruluş Yasası’nddan birinin himayesi altında eğitim verilmesini sağlar. Estonya’da IBO müfredatı ile eğitim ve öğretim sağlayan okullar Tallinn İngiliz Koleji, Miina Härma üst ortaöğrenim kurulu, Audentes Özel Okulu ve Estonya Uluslararası Okulu’dur.
Finansman
Temel Okullar ve Üst Ortaöğrenim Kurumları Anlaşması’na göre Estonya’da okulların işletme giderleri okul idaresi tarafından karşılanır. Aslında bu okulların işletme giderlerinin okul idaresinin bağlı olduğu yerel yönetimler tarafından karşılandığı anlamına gelir. Yerel yönetimler genel eğitim okullarını kurmak, yeniden düzenlemek ve kapatmakla yetkilidir. Yerel yönetimler okula devam eden zorunlu öğrenci sayısını tutar, devamlılığın kontrolünü sağlar, okulun ulaşım imkânlarını, okul yemeklerinin elde edilmesini düzenler ve bir dizi ilgili işlemi yürütür.
Dış bağlantılar
- Information on education in Estonia, OECD - Contains indicators and information about Estonia and how it compares to other OECD and non-OECD countries
- Diagram of Estonian education system, OECD - Using 1997 ISCED classification of programmes and typical ages. Also in country language
- Estonya'da Yükseköğrenim (Higher Education in Estonia).
- Avrupa'da Eğitim - Estonya (Study in Europe - Estonia)