Deniz kızı

Deniz kızı hikâyeleri neredeyse evrenseldir. Bilinen ilk deniz kızı hikâyesi M.Ö. 1,000 yılında Asurlularda görülmüştür. Asur kraliçesi Semiramis'in annesi Atargatis, ölümlü bir çobana âşık olan ölümsüz bir tanrıçadır. Fakat âşık olduğu genç çoban ölür ve o da bir balığa dönüşmek için bir göle atlar. Ama su, onun mükemmel vücudunu ve doğasını gizlemez, bunun yerine ona bir balık kuyruğu ve suda nefes alabilme yetisi verir. İlk Atargatis betimlemeleri insan kafası ve bacakları olan bir balık şeklindedir (Babil tanrısı Ea gibi). Yunanlar ise Atargatis'i Derketo diye tanımışlar ve Afrodit'in yanında betimlemişlerdir.

Antik Çağ'dan kalma bir deniz kızı gravürü

M.Ö. 546'dan önce, Miletli filozof Anaximander, insanlığın hızla suda yaşayan bir tür hayvana dönüştüğü teorisini önermiştir. Ona göre, bu uzatılmış çocukluk yılları olan adam, çocukluğunun aksine uzun süre yaşayamaz. Aslında, bu "uzunluk" gelip geçici bir şeydir. Ama bu fikir, Anaximander'in ölümünden sonra bir daha hatırlanmamıştır. Zaten o yaşarken de birçok insan tarafından anlaşılmamıştır da.

Popüler bir Yunan efsanesine göre Büyük İskender'in kız kardeşi Thessalonike, öldükten sonra bir deniz kızına dönüşmüştür.[3] Deniz kızı formunda Ege Denizi'nde yaşadığı ve denizciler onu bulduğunda onlara tek bir soru sorduğu söylenir: "Kral İskender yaşıyor mu?" (Yunanca: Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;), ve denizcilerin de ona "Yaşıyor ve hâlâ yönetiyor" (Yunanca: Ζει και βασιλεύει) dedikleri anlatılır. Bu cevaptan başkası, onu bir Gorgon'a dönüşmesine, ve gemiyi batırıp üzerindeki denizcileri öldürmesine yol açacaktır.

Suriyeli Lucian (M.Ö. 2. yy) De Dea Syria ("Suriye tanrıçasına ilişkin") adlı, ziyaret ettiği Suriye tapınaklarını yazdığı eserinde şöyle demiştir:

"Aralarında - Şimdi onların arasındaki, tapınağı ilgilindiren geleneksel bir hikâye. Ama diğer adamlar, Asya'da çok ün salmış olan Babilli Semiramis'in de bu yeri kurduğunu, ama bunun Hera Arargatis için olmadığını, kensi annesi Derketo için olduğuna yemin ederler."

"Phoenicia'daki Derketo'nun benzerliğini gördüm. Vücudunun yarısı tam bir kadındı. Ama diğer yarısı, ayaklarından kasıklarına dek, bir balık kuyruğuyla kaplı gibiydi. Ama kutsal şehir Kudüs'teki görüntüsü tam bir kadına benziyordu. Balıkların kutsal olduğunu hesaba katarlar, ve asla yemezler. Ama diğer bütün kümes hayvanlarını yerler. Güvercin hariç. Onun da kutsal olduğuna inanırlar. Tamamı olağan şeyler. İnanıyorlar, çünkü Darketo'nun yarısı balıktan. İnanıyorlar, çünkü Semiramis bir güvercine dönüştü. Aslında, belki de bu tapınağın Semiramis'in işi olduğuna izin verebilirim. Ama asla inanmadığım üzere, tapınak Derketo'ya ait. Mısırlıların arasında, balık yemeyenler var. Ve bunun Derketo'nun onuruna olduğu söylenemez."[4]

Perilerin daha romantik yönünü temsil ettiğine inanılan deniz kızları mitlerin içinde en masum olanlarıydı, hastalık vb. çaresiz durumdaki kişilerin rüyalarına girerse, karşılarına çıkarsa iyileşecekleri inanışı yaygındı, denizkızları modern rüya tabirlerindede yardımseverdir, rüyada peri görmek en ümitsiz hayallerin gerçek olacağına işarettir.

Bundan başka İncinin esiri olduğu medusanın derinlerdeki başının yuttuğu balıkçılara her akşam ağlayan deniz kızının gözyaşları olduğuna ve takılmasının hüzünlü bir sevgi getireceğine inanılır.

Bin Bir Gece Masalları "Deniz İnsanları"na ait çok çeşitli öyküler içerir. Efsanelerden farklı olarak, Bin Bir Gece Masalları'nda bu deniz insanları karada yaşarlar, ama suya girdiklerinde de hiçbir zorluk çekmeden nefes alabilirler ve denize girdiklerinde kıyafetleri ıslanmıyor. Aynı zamanda insanlarla cinsel ilişkiye girdiklerinde doğacak çocukları da kendileri gibi "Deniz insanı" olarak doğacaktır. Deniz insanlarının, insan görünüşünden farkları yoktur. Bu efsane hâlâ yaşamaktadır. (Bkz. Pers Kralı ve Denizin Prensesi28 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..)

Frederic Leighton'ın The Fisherman and the Syren (Balıkçı ve Siren) adlı tablosu c. 1856–1858

Deniz kızları İngiliz kültüründe uğursuz, felaketlerin haberci yaratıklar olarak gözükmüşlerdir. Bazıları devasa büyüklükte, 160 feetten uzundur.[5]

Ayrıca deniz kızları nehirlerde ve tatlı su göllerinde de yüzebilirlerdi. Bir gün, Lorntie'li Laird, evinin yanındaki gölde, boğulan bir kadın olduğunu düşündüğü bir şey görür ve yardım etmek için suya atlar. Ama uşaklarından biri onu geri getirir ve göldekinin bir deniz kızı olduğu konusunda efendisini uyarır. Bunun üzerine deniz kızı, uşak orada olmasaydı o adamı öldürebileceğinden yakınıp yakarmaya başlar.[6]

Yukarıdaki efsanedekinin aksine, deniz kızları çoğu zaman daha iyilikseverdirler ve insanların yaralarını tedavi ederler.[7]

Bazı söylenceler deniz kızlarının kötü yönde kullanacakları ölümsüz bir ruhları olup olmadığı sorularını arttırmıştır.[8] Liban adlı bir başka yaratık ise kutsal bir deniz kızı olarak kabul görmüştür. Aslında baştan insandır ama sonradan deniz kızına dönüşmüştür. Üç yüz yıl sonra, İrlanda Hristiyanlaşınca, Liban'ın da vaftiz edildiğine inanılmıştır.[9]

İngiliz kaynaklarında, aynı zamanda deniz erkeklerinden de bahsedilmiştir. Deniz erkekleri deniz kızlarından daha vahşi ve çirkindir. Ama az da olsa insanlarla ilgilenirler.[10]

Karayiplerin Neo-Taíno uluslarından olanlar, deniz kızlarına Aycayía adını vermişlerdir.[11] Aycayíanın özellikleri tanrıça Jagua ile de ilişkilendirilmiştir. Aycayíalar genellikle majagua ağacının amberçiçeği Hibiscus tiliaceus ile betimlenmişlerdir.[12] Diğer kültürlerden örnekler ise,

Mami Wata (Batı ve Orta Afrika kültürlerinde),

Jengu (Kamerun kültüründe),

Merrow (İrlanda ve İskoçya kültürlerinde),

Russalki (Rusya ve Ukrayna kültürlerinde),

ve Oceanid, Nereid, ile Naiad - (Yunan kültüründe)

Tatlı sularda yaşayan deniz kızı benzeri bir yaratık olan ve Avrupa kültürüne yerleşen Melusine, çoğu zaman iki balık kuyruğuyla ya da bazen yılan bedeniyle betimlenir. Japon kültüründe deniz kızı eti yiyenlerin ölümsüz olacağına inanılır. Bazı Avrupa efsanelerine göreyse, deniz kızları kendilerine söylenen dilekleri yerine getirirler.

Aynı zamanda, bazı insanlar İskoçya, Malezya ve İngiliz Kolumbiyası gibi yerlerde ölü deniz kızları gördüklerini iddia etmişlerdir. En yaygın iki görüntü ise Kanada'da, Straight of Georgia'da yakalandığı iddia edilenlerdir. ,

Güney Afrika'nın "pelerinli" komüteleri Little Karoo'da deniz kızları bulunduğu söylentisini çıkarmışlardır. Bazı yaşlı pelerinliler ise çocukluklarında tatlı su hauzlarında deniz kızı gördüklerini iddia etmişlerdir. Little Karoo çok kuru bir alanken, çok uzun zaman önce bir okyanusun bir parçası olduğu, bulunan deniz kabuğu fosillerinden anlaşılmaktadır. Deniz kızı hikâyeleri, bilinmeyen bir türün dilden dile yayılmasıyla oluştuğunun düşünülmesine neden olabilir. Bazı yerel Güney Afrika kabileleri üyelerinin, Little Karoo yerleşkesi yakınlarında, deniz kızlarının varlığına dair 11 kanıtlayıcı taş belge gösterdikleri iddia edilir. Diğer açıklamalarda "Swallow" denen ve mağara duvarlarında rastlanan, insan başlı bir kuş resminden yola çıkılarak yapılır. Bu örnek, ruhsal ayinler sırasında ruhun beden dışındaki hâlini temsil etmektedir.

Deniz kızları popüler kültürün en ünlü yaratıklarındandır ve bu yüzden olsa gerek edebî eserlerde ve filmlerde pek çok kez konu olmuşlardır. Pek çok dile tercüme edilen Hans Christian Andersen'in "Küçük Deniz Kızı" adlı öyküsü de bu tezi destekler. Andersen'in bu öyküsü, Kopenhag limanındaki bronz deniz kızı heykeliyle ölümsüzleştirilmiştir. Küçük Deniz Kızı, basıldığından beri, tartışmaları beraberinde getirse de batı dünyasında "deniz kızı"nı tanımlayan en önemli simge hâline gelmiştir. Hikâye, televizyon programları, filmler ve diğer sihirli öyküler içerisinde defalarca anlatılmıştır. Küçük Deniz Kızı, çeşitli filmlere de konu olmuştur. Bunlardan en ünlüsü 1989 Disney yapımı hikâyeyle aynı adı taşıyan filmdir.

L. Frank Baum (Oz Büyücüsü'nün yaratıcısı), deniz altındaki yaşam hakkında The Sea Fairies (Deniz Perileri) adlı bir kitap yazmıştır. Sonradan, The Scarecrow of Oz (Oz'un Korkuluğu) adlı yapıtında da, aynı karakterler deniz kızları tarafından kurtarılmışlardır.

T.S. Eliot, "The Love Song of J. Alfred Prufrock"ta Prufock'ın kötü durumuna dikkat çekmek için bir deniz kızı mecazlaması yapar:

Deniz kızları, Peter Pan, roman, çizgi roman ve filmlerinde (Hook) ve Harry Potter serilerinde (Özellikle de Harry Potter ve Ateş Kadehi'nde) ortaya çıkarlar.

Pek çok deniz kızı/insanı yapımı hayalî şeylerin anlatıldığı her türden eserde ortaya çaıkmıştır. Poul Anderson'nin The Merman's Children'ı (Deniz Erkeğinin Çocukları) da bunlardan biridir.[13]

Madrid'de, bir deniz canavarına saldırırken betimlenmiş deniz kızı heykeli

L. Sprague de Camp'ın The Goblin Tower kitabındaki hikâyelerden birinde de, insan krallarından biri, bir deniz kızına aşık olur. Hikâye, çiftin bedensel olarak çok zor ve neredeyse ölümcül birlikteliklerinin neşeli ayrıntılarını anlatır (Kral, su altında cinsel ilişkiye girmeye çalışırken az daha boğularak ölecektir, bunun üzerine kralına adamları da intikam için deniz kızını öldürmek isterler). Hikâyenin sonunda, hâlâ deniz kızını platonik olarak seviyor olsa da, kral bir insanla evlenir.

Çizgi roman dizisi, Tales to Astonish'in, #4 (Temmuz 1959) basımında, 4 sayfalık bir hikâye (I Love a Mermaid! - Bir Deniz Kızına Aşığım!) yer alır. Hikâyede, Alethea adında bir deniz kızına aşık olan bir denizci anlatılır. Hikâyesin sonunda, zaten denizcinin de bir deniz erkeği olduğu anlaşılır ve su altı krallığında Alethea ile birlikte yaşarlar.

Süper kahraman Superman ise kendini, Lori Lemaris adlı bir deniz kızıyla romantik bir ilişki içinde bulmuştur. "Lori Lemaris" adı, muhtemelen Ren Nehri'ndeki Lorelei kayalıklarından ve Latincede okyanus anlamına gelen mare sözcüğünden doğmuştur. Başka bir not da, Superman'in diğer sevgilileri gibi onun da ad ve soyadının baş harflerinin L olmasıdır (Lois Lane ve Lana Lang gibi).

Harry Potter serisinin dördüncü filmi Harry Potter ve Ateş Kadehi'nde ise, Harry, Hogwarts arazisindeki gölün altında yaşayan bir deniz halkıyla karşılaşır. Bu gölün suyu tuzlu gibi gözükse de, dev bir mürekkep balığının orada yaşamaya başlamasından beri öyle oladığı anlaşılır. Romanda, deniz halkı da kadın ve erkek olmak üzere iki cinsiyettedir. Saçları ve derileri yeşil, dişleri ise sarı ve yosunlu olarak betimlenmiştir. Deniz halkı, Harry'nin katıldığı büyücü turnuvasının ikinci görevi olan "Büyücünün yaşamındaki en önemli kişi"yi ellerinde tutmaktadır. Romanda, Harry'nin en önemli "şey"i, en iyi arkadaşı Ron Weasley'dir. Harry diğer rehineleri kurtarmaya gelen olmadığını görünce, onları da kurtarmaya yeltenmiş, ama deniz halkı ona saldırmıştır. Yine de rehinelerden birini daha kurtarabilen Harry, görevi zamanında tamamlayamamıştır. Harry'ye saldırırken oldukça vahşi gözüken deniz halkı aslında oldukça uyumlu ve adaletlidir. Harry'nin göllerinde sergilediği büyük cesareti Prof. Dumbledore'a anlatmış, ve onun yüksek puan almasını sağlamışlardır. Harry Potter dizisinde anlatılan diğer büyülü yaratıklar gibi, deniz insanları da büyü yapmayı bilmezler ve yapamazlar...

Aquamarine, Alice Hoffman'ın bir romanıdır. Romanda, 13 yaşındaki iki kızın, arsız ve ergen bir deniz kızı keşfetmelerini anlatır. Roman, basıldığı dönemde genç kızlar tarafından ilgiyle okunmuştur. Romandan esinlenerek aynı adda bir film de 2006 yılında gösterime girmiştir. Filmdeki oyunculardan bazıları Sara Paxton, Emma Roberts ve JoJo'dur.

"The Tail of Emily Windsnap" adlı kitapta, yüzme dersleri sırasında kuyruğu olduğunu keşfeden Emily anlatılır. Babasını aramak için su altı krallığına gider ve buranın kralı Neptune'ü insanlarla deniz halkının birlikte yaşayabileceğine ikna eder.

Birçok mitolojik yaratık gibi, deniz kızları da Dungeons & Dragons oyununda ortaya çıkar. J.K. Rowling, "Fantastic Beasts and Where to Find Them" (Fantastik Yaratıklar ve Bulundukları Yerler) adlı özel bir kitap yazmıştır. Siren, Selkies ve Merrow'lar olmak üzere üç çeşit oldukları belirtilen deniz kızlarının dördüncü kitapta görülen cinsi Selkiestir. Orhan velinin'de bir şiirine konu olmuştur.

• Miranda (1948), Glynis Johns), başka bir popüler deniz kızı filmidir. Devam filmi olarak Mad About Men (1954) çekilmiştir..
• Mr. Peabody and the Mermaid (1948 Ann Blyth), deniz kızları hakkında başka bir filmdir.
• The Mermaids of Tiburon - Oyuncuları arasında Diane Webber, George Rowe, ve Timothy Carey'nin de olduğu 1962 yapımı filmdir.
• Beach Blanket Bingo - 1965 yapımı plaj filminde Bonehead (Jody McCrea), Marta Kristen tarafından canlnadırılan bir deniz kızına aşık olur.
• Head (1968) - İki deniz kızının hikâyelerinin anlatıldığı filmdir.

Splash filminde, Madison adlı deniz kızı.

• Splash adlı filmde ise (1984), Hannah, bir insan erkeğine (Tom Hanks) âşık olan bir deniz kızını canlandırmıştır. Vücudu kuruyken bacaklara sahiptir, ama vücudunun bir noktasına su temas ettiğinde kuyruğu ortaya çıkmaktadır. Bu özelliği diğer insanlarca da fark edilir ve Madison, bir laboratuvarda incelemeye alınır. Devam filmi ise Splash, Too'dur.[14]
• Local Hero (1984), - Marina'nın (Jenny Seagrove), sevgilisinin deniz kızı olduğundan şüphelenmeye başlamasını anlatan filmdir.

Küçük Deniz Kızı Ariel.

• Küçük Deniz Kızı Walt Disney Stüdyoları tarafından çekilen, ve Hans Christian Andersen'in aynı adlı romanından uyarlanan filmdir. İnsan bacaklarına sahip olmayı dileyen, Ariel adlı deniz kızı anlatılır. Devam filmi, The Little Mermaid 2: Return to the Sea'dir.
• "The Thirteenth Year" (1999) deniz erkeğine dönüşmeye başlayan bir çocuk hakkındadır.
• The Lion, the Witch and the Wardrobe'da hikâyenin sonunda deniz kızları küçük bir bölümde görülürler.
• Yetişkin film serisi Talk Dirty To Me'nin üçüncü ve dördüncü filmlerinde, kendine bir erkek arkadaş arayan ve tıpkı Splash'taki gibi kuru olduğunda bacakları olan bir deniz kızı konu alınmıştır.
• Karayip Korsanları: Gizemli Denizlerde filminde bir deniz kızının korsanlar tarafından tutsak edilmesi anlatılır.

Deniz kızları, yüzyıllardır müzikle yoğun bir ilişkilendirme içindedirler. Orpheus gibi bazı örneklerde, şarkı söylediklerinde insanları büyülediklerine inanıldığı sergilenir.

• Anime serisi Mahou no Makho-chan, Küçük Deniz Kızı'nın 1970 yapımı daha modern bir tekrarıdır.
• Cutie Honey'nin 12. bölümünde Seiji, kırmızı inciyle ilgili bir hikâye anlatır. 19. yüzyılda balıkçılar bir deniz kızı bulup yakalamışlardır. Özgürlüğünü dileyen deniz kızı ağlamaya başlar ve gözlerinden kırmızı inciler akar. Daha çok inci isteyen balıkçılar, deniz kızını ağlatmak için canını yakmaya başlarlar. Ama sonunda deniz kızı işkenceye dayanamayıp ölür. Bu deniz kızının adı Chiruru'dur ve kardeşi Marara intikam için yemin eder. Marara bir androide, Deniz Panteri'ne dönüşür. Honey, Deniz Panteri'yle yüzleşir ama onu öldürmek fikrinden hiç hoşlanmaz.
• Fantasy Island adlı televizyon şovunda Naya adlı bir deniz kızı karakter vardır. Naya, Michelle Phillips tarafından canlandırılmıştır.
• Futurama'nın The Deep South adlı bölümünde, tayfalardan biri deniz kızlarıyla karşılaşır (insanlardan değişim geçirerek oluşmuşlardır). Üstelik bu deniz kızları, 3000 yılında, deniz altında, kayıp şehir Atlantis'te yaşamaktadırlar.
• Bewitched'in 1971 tarihli "Samantha and the Loch Ness Monster" adlı bölümünde, Samantha'nın kuzeni Serena, onu geçici olarak deniz kızına dönüştürecek bir büyü yapar.
• Faerie Tale Theatre'ın 1987 tarihli bir bölümünde, klasik öykü Küçük Deniz Kızı'nın bir uyarlaması yapılmıştır. Oyunculardan biri ise Mork and Mindy'nin Pam Dawber'ı dır ve Pearl rolündedir.
• 1991 yılında, manga sanatçısı Rumiko Takahashi, Ranma ½'nin yaratıcısı, Mermaid Saga adını verdiği bir korku manga serisi yaratmıştır. Hikâye, yaygın Japon inançlarından olan deniz kızı eti yiyenlerin ölümsüzlüğe ulaşacağını konu alır.
• Anime Mermaid Melody Pichi Pichi Pitch ve devamı, Mermaid Melody Pichi Pichi Pitch Pure, hem kara hem de deniz canlılarını kurtarmaya çalışan deniz kızı prensesine ve onun maceralarına odaklanır.

Avustralya'da yayınlanan dizi H2O: Just Add Water (2006), gizemli bir adada yer alan mağaraya girdikten sonra, vücutlarına su temas ettiğinde deniz kızına dönüşmeye başlayan üç ergen genç kızın maceralarını anlatır.

• Power Rangers: Mystic Force'ta (2006), Madison (Mavi Savaşçı) Deniz Kızı Titan'a dönüşür.
• Power Rangers: Lightspeed Rescue'da (2000), Chad (Mavi Savaşçı) Marina adlı bir deniz kızına aşık olur. Marina, su altında geçirdiği bir kaza sonucunda Chad'ın hayatını kurtarmıştır. Marina, "Ocean Blue" ve "Neptune's Daughter" olmak üzere iki bölümde görülür.
• 1985 yapımı Japon TV şovu Dengeki Sentai Changeman'da, Change Mermaid, bir deniz kızını sembolize eder.
• 1999 Disney Channel orijinal filmi The Thirteenth Year, on üç yaşına geldiğinde deniz kızı özellikleri göstermeye başlayan bir çocuğun hikâyesi anlatılır. Çocuk, sonradan deniz kızı olan gerçek annesini de bulur.

Varşova arması

Heraldikte deniz kızları genellikle ellerinde birer tarak ve aynayla betimlenirler. Hanedan armalarında ise deniz kızları batıl inançlardan kaynaklanan korkulara karşı alınan bir çeşit önlem gibidirler.

Kalkan ve kılıç taşıyan bir deniz kızı, (Syrenka), Polonya'nın başkenti Varşova Arması'nda yer alır. Norfolk şehir merkezi de sembol olarak bir deniz kızı kullanır. Yine bu şehirde şehirle ilgili düzenlemeler, örenğin park alanları, deniz kızı betimlemeleriyle yapılmıştır.

Michaëlle Jean'in arması, Kanada'nın Genel Valisi, iki Simbi yaratığı ve Haiti'deki voodoo ayinleri sırasındaki deniz kızı benzeri ruhlar da konunun destekçilerindendir.

Elinde değnek varken resmedilmiş bir denizkızı (Solda görülen), Chicken of the Sea adlı ton balığı markasının maskotudur.

Starbucks Coffee'nin logosu ise bir deniz kızı değil iki yılan kuyruğu olan efsanevî yaratık mixoparthenostur.