Cakeli hanedanı

Cakeli aile portresi Sapara Manastırı, 14. yüzyıl.

"Cakeli" esasen "Caki’den olan" anlamındadır, bu da aslında yöresel bir lakaptır. Aile, bu ismi Kura (Mtkvari) nehrinin kollarından biri olan Cak-suyu üzerindeki Caki Kalesi'nden almıştır (günümüzde Türkiye’de). Cakeli ailesi, kökenlerini geç 9. yy asilzadesi Çorçanelilerden Beşken’e dayandırır. Onun soyundan olanlar, Posof'daki Caki vadilerine ve Ahıska yakınlarındaki Uraveli'ye sahip oldu. "Cakeli" unvanı, Beşken (I) isimleri içinde ilk kez Tukharisi lordu (eristavi) ve Beşken’in muhtemel oğlu Q’ueli lordu Murvan arasında ortaya çıktı. Ardından Selçuklu Türkleri ile 1118’de Cavakheti’de savaşta ölen Murvan’ın muhtemel oğlu Beşken (II) ’den haberdarız. 1050’lerden 1190’lara kadar Cakeliler, Gürcistan’ın Bagratlı krallarına karşı çeşitli feodal ayaklanmalarda yer aldılar. Nihayetinde Kraliçe Tamar döneminde (1184-1213) aile, Botso’nun şahsında onursuzluk içine düştü ve hem Cakeli unvanı hem de mal varlıklarının çoğu onların akrabaları olan Tsikhisjvari (Tsikhisjvreli) ailesine ve de ailenin Çorçaneli dalına geçti. Mülksüzleştirilen Botso Cakeli’nin ailesi, Botsosdze olarak bilinir. Aile, son olarak 1226’da Harzemşah yöneticisi Celaleddin Mengüberti’ye karşı Tiflis’i savunurken ölen Memna ve erkek kardeşi Botso ile birlikte duyuldu.

Prens Cakeli freski Çulevi Manastırı, 14. yüzyıl.

Kraliçe Tamar tarafından Botso'nun unvan ve mülkü tımar verildi ve Tsihisjvarili Ivane-Qvarqvare (etkin dönemi 1195-1247) ile birlikte Cakeli hanedanının da yeni kolu ortaya çıktı. Samtshe Atabeyliği, Sargis I (hüküm dönemi 1260-1285)'in şahsına intikal yoluyla geçti ve 1268'de Moğol İlhanlıları'nın mandası altındaki Gürcistan krallarının fiili bağımsızı haline geldi. 1334'te Gürcistan kralı V. George, Samtskhe'yi yeniden bir Gürcü diyarı haline getirdi ve dayısı II. Sargis Cakeli'ye (1306-1334) 17. yüzyıla kadar veraset yoluyla devam edecek olan atabeg makamını bahşetti. Bundan böyle prenslik, Samtshe-Saatabago olarak bilindi. Bu birleşik sözcüğün ikinci kelimesi "atabeglerin" (/atabeglik) anlamına gelir.[1][2]

15. yy'ın ortalarında, Cakeli ailesi nihayet rakip soylu aileleri vasallıkta zayıflatmayı veya onları Samtshe'den sürmeyi başarmıştı. 1490 itibarıyla Gürcü Krallığı, nihayet zayıf ve rakip yönetimlere çözüldüğünde/ayrıldığında Cakeliler en aktif rekabet eden gruplar arasında yer aldı. Britanyalı akademisyen William Edward David Allen “hatalarda sorumsuzluk olmadığını, milletin siyasi birliğini sürdürmek adına” olduğunu ortaya koyar[1]. 1578'den itibaren Samtshe (toprakları) Osmanlı yayılmacılığının hedefi haline geldi ve Cakeli atabegleri faydasız bir direnişten sonra makbul olanı yapıp İslam için kendi dinlerinden döndü ve onlar, veraseten (babadan oğula intikal sistemiyle) Ahıska paşaları yapıldı. Aile bu pozisyonu, Osmanlılar, İran hanedanları ve Gürcü yöneticiler arasındaki bitmek bilmeyen mücadeleler boyunca, bazı kısa kesintilerle, 1829 yılındaki nihai Rus fethine kadar muhafaza etti (bkz. Akhalzic muharebesi)[2]. Kvabliani vadisinden hanedanın bir ast eril şubesi Rus hakimiyetini kabul etti ve Atabekov-Kvabliansky soyadını edindi.

• Wikimedia Commons'ta Cakeli hanedanı ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.