Cafer Cabbarlı

20. yüzyıl Azerbaycan edebiyatının, kültürünün, sanatının gelişmesinde müstesna hizmetler göstermiş görkemli şair, yazar, çevirmen, senarist, gazeteci Cafer Cabbarlı 1899 yılının 20 Mart günü Bakü'ye 110 km uzaklıkta bulunan Hızı'nın köyünde yoksul bir köylü ailesinde doğdu.[2]

Cafer'in ailesi 1903 yılında Bakü'ye taşınarak şehrin "Dağlı mahallesi" denen üst bölümünde yaşamıştır.

Babsı Bakü'de küçük çaplı ticaret ile uğraşıyordu. Küçük Cafer ara sıra Edirne'ye gidiyor, orada şiirler yazan halası Zernişanla, dağ köylerindeki akrabaları ile buluşuyordu.

Yazarın annesi Şahbike hanım namuslu ve çalışkan bir kadındı. Kocası Qafar erkek 1902 yılında vefat ettikten sonra ailenin bütün ağırlığı annenin üzerine düştü.[3]

Cafer Cabbarlı küçük yaşlarında Kur'an okumayı mahalle mollasından öğrenmiştir. Sonraki eğitimi Rusça olmuştur.[4]

Azerbaycan Edebiyatı tarihinde özel bir yer tutan Cafer Cabbarlının adı görkemli klasiklerde ilk sırada gelir.

20. yüzyılın ikinci on yılı içinde yaratıcılığa başlayan Cafer Cabbarlı zengin ve kapsamlı yaratıcılık yolunu geçerek, edebiyatın hem şiir, hem dram, hem de nesir türlerinden beceriyle kullanmıştır. Cesaretle neredeyse modern Azerbaycan edebi dilin oluşmasında onun müstesna hizmetleri vardır.

Annesi Şahbikə en azından küçük oğlunu eğitimden mahrum etmemek için Caferi öncelikle mahalle mollasının yanında okumaya, biraz sonra Molla Kadiri'nin yanında Kur'an okumaya yollar. Bu dönemlerde 6-7 yaşında olan Cafer annesinin pişirdiği ekmekleri tüccarların dükkanına taşımakla ailesine yardım ediyor. Mollanın ona bir şey vermeyeceğini anlayan Cafer başka şehir çocukları ile birlikte 1905 yılında "Starıy Poçtovı-25" de Hacı Məmmədhüseyn Bedelovun özel mülkünde açılan üç sınıflı "7. Müslümanı ve Rusça" okulunun birinci sınıfına kayıt olmuştur.

Cafer'in ilk öğretmenleri seçkin eğitimci-yazar Süleyman Sani Axundov, Abdullah Saik, Rahim bey Şıxlinski, Əliməmməd Mustafayev idi. Cafer Cabbarlı 1908 yılında "7. Müslümanı ve Rusça" okulunu bitirip bir süre ailesine yardım etti.

Cafer'in el yazmaları içerisinde henüz tamamen bitmemiş, okullu hattı ile yazılmış birkaç şiir, hikâye, opera metni ve hatta roman da vardır. Bazı araştırmacılar Cabbarlının 1913 yılından kendi yazıları ile gazete kontrollerine geldiğini gösteriyorlar. 1990 yılının başlarına kadar böyle hesap ediliyordu ki, Cabbarlının ilk manzumesi 1915 Nisan ayının 3'ün de "Okul" dergisinin 6. sayısında yayınlanmış "Bahar" şiiridir

1915 yılında Bakü Politeknik Okulu'nun elektro-mekanik şubesine giren yazar 1920 yılı Mayıs ayının 6'sın da eğitimini tamamlayarak diploma almıştır.

Cafer Cabbarlı 1920 yılında Bakü Politeknik Okulu'nu bitirdikten sonra Azerbaycan Devlet Üniversitesi tıp fakültesine girmiştir. O, burada okumuş, fakat bu sanat onu ilgisini cekmediğinden dilekçe yazıp bu fakültədən çıkmıştır. 1923 yılının Eylül ayından Cabbarlı sahne alemi ve tiyatro tarihi ile yakından tanışmak amacıyla Bakü Türk Tiyatro Okulu'nda konuşmalara katılmaya başlamıştır. Aynı zamanda 1924 yılında Azəraycan Devlet Üniversitesi Doğu Fakültesi tarih bölümünde de eğitimine devam etmiştir.

1915-1920 yılları Cafer Cabbarlının sadece öğrencilik yılları değil, edebiyata, sanata geldiği dönemdir. O, birbiri ardına "Vefalı Seriye veya göz yaşları içinde gülüş", "Solgun çiçekler", "Nasreddin Şah", "Trablis savaş veya Yıldız", "Edirne fethi", "Bakü Savaşı", "Aydın" gibi Azerbaycan sahnesini düşündüren eserler yazmış, lirik ve Satirik şiirlerle, bir takım hikâyelerle çeşitli basın organlarında konuşmalar yapmıştır.[5]

Lirik ve Satirik şiirleri. Hikâyeleri ve ilk dram eserleri

Cabbarlının yaratıcılığı zaman itibarıyla çok devam etmese de, siyasi-sosyal yönden çok önemli bir dönemi, 1915-1934 yılları arasındaki yirmi yıllık bir tarihi aşamayı kapsamaktadır. Çok önemli sosyo-politik olaylarla dolu olan bu tarihi dönemi kastederek diyebiliriz ki, Cabbarlının edebi faaliyeti Azerbaycan'da, özellikle Bakü'de kapitalizm ilişkilerinin hızla geliştiği burjuva ve mülkədar Azerbaycanının işçi-köylü Sovyet Cumhuriyeti'ne dönüştüğü yıllarda geçmiştir. Cabbarlının büyük yaratıcılık yolu zor ve çelişkili olsa da, esasen, yükseliş ve kalkınma yolu olmuştur.

Azerbaycan demokratik-realist klasik edebiyatına, zengin halk yaratıcılığına dayanan Cabbarlı, başlıca olarak, Mirza Feteli Axundov realizminden yararlandı. Mirza Feteli Axundovun maarifçi-demokratik fikirlerini, yaşamla derinden bağlı olan realizmini Cabbarlı genellikle Azerbaycan Edebiyatı için, özellikle kendisi için en doğru bir yaratıcılık yolu hesap etti.

Cabbarlının dayandığı gerçekçilik halk hayatı ile, Azerbaycan insanlarının özgür ve güzel yaşam hakkındaki arzuları ile, halkın ileriye, ışığa ve sadakate doğru coşkun eğilimleri ile ilgili idi.

Belirtildiği gibi, Cabbarlı edebiyata şiirle gelmişti ve ilk matbu şiirleri 1911 yılında "Hakikat-i Efkar" gazetesinde yayınlananmıştır. Cafer Cabbarlı libretto yazmış,”Şahsenem” ve “Sitara” operalarının librettisti o olmuştu.

Genç Cabbarlı henüz çocuk yaşlarından insanların ağır durumunu, toplumun yoksullara ve zenginlere bölündüğünü görür, insanların ağır, meşakkatli hayat içerisinde yaşamasını müşâhede eder ve tüm bunları kaleme almaya, onlara kendi yaklaşımını anlatmaya çalışır.

Yazar 1934 yılının sonunda, 31 Aralık, sabah saat 4 de kalp krizi sonucu hayatını kaybetti.

• Azeri yazarlar listesi

• IMDb'de Cafer Cabbarlı
• Resmi Sitesi ma