Botai kültürü
Botay kültürü veya Botai kültürü, Bakır Çağı'a âit MÖ 3700'lü yıllarda Kuzey Kazakistan'da oluşmuş bir kültürdür. Târihte bilinen ilk at evcilleştiren kültür, Botai kültürüdür.[1].
Bu kültürün insanları büyük yerleşim birimlerinde yaşarlar ve ağırlığı atçılık da olan çok yönlü ticâretle meşgul olurlardı. Yaygın olan diğer uğraşlar avcılık ve balıkçılığın yanında kemik, tahta ve taş işlerini kapsayan zanaatlardı. Seramikler genelde geometrik şekilde sivri bir ucu batırarak, tarayan ya da bir sicim şeklindeki süslemelerle süslenirdi. Bir kap parçasında bulunan stilize edilmiş çizim, bu kültürün tekerleği Neolitik çağ'ın sonlarına doğru bulduklarını göstermektedir.[2] Botai kültür çevresi içerisinde yaşamış insanların Hint-Avrupa dilleri ya da Ön Türkçe konuşan halklar oldukları düşünülmektedir.[3]
Yaşama şekilleri
Bakır devrinde bir step ekonomisi kültür tipi oluşarak ufak değişikliklerle binlerle yıl devâm etmiştir. At yetiştiricilerinin bulunduğu bölgedeki tabiat farklıydı: Stepler, ağaçlı stepler, tepe ve vâdîler. İnsanların hayatlarını idâme ettirebilmeleri genelde ekonomik etkinliklerini mevsimlere göre düzenlemelerine bağlıydı. Botai gibi iskânlar kışı geçirmek içindi. Baharda insanların büyük bölümü, erken erimekte olan sudan kurtulan ve dolayısıyla çabuk yeşeren güneydoğu yönündeki kumlu topraklara doğru harekete geçerlerdi. Orada kısa zaman için konutlar yapar, avlanır ve kışlıkları sağlarlardı. Bu dönemde etnik kaynaşmalar ve evlilikler olurdu. Yerleşme yerleri, her birinin sürülerini kontrol edebilmek için geniş bir yaşama alanına ihtiyâcı olduğundan birbirlerinden 150–200 km uzakta bulunurdu.[2]
Botai yerleşim yeri
Botai yerleşim yeri (takrîben 3700-3100) 1980'de Kazak arkeolog Viktor Seibert tarafından keşfedilip o târihten beri sistematik olarak araştırıldı. Burayı özel kılan, bugüne kadar bilinen at evcilleştiren en eski yer olarak bilinmesidir. Yerleşim bulgu yeri 15 hektar büyüklüğünde bir düzlük üzerinde bulunup İman-Burluk ırmağının kıyısında bulunmaktadır. Birçok sayıda konutun zeminde oluşturduğu çukurlar yüzeyde seçik bir şekilde görülmektedir. Arkeolojik kazılarla bugüne kadar bu anıt bölgede 10.000 m²'den daha büyük bir bölge açıldı, 100 cıvârında konut, yaklaşık 300.000 artefakt ve %99,9'u atlara âit olan yüzbinlerce hayvan kemiği ortaya çıkarıldı. 4. binyılın sonunda step iklîmi daha nemli oldu ve daha zengin bir bitki örtüsü yetişti. Paleografların ve Pedogologların verdiği bilgilere göre ot, burada 2 m'ye kadar büyük olurdu.
Kaynakça
- Atın evcilleştirilmesi, insanlığın gelişme aşamalarını ulaşımdan haberleşmeye ve savaşa kadar değiştirmiştir. Şimdi yayımlanan sonuçlar, atın Botai bölgesinde tarım yaygınlaşmadan çok önce atın burada evcilleştirildiği sonucunu ortaya koymaktadır. Yazarlar, böylece atın evcilleştirilmesinin tarımsal bir gelişme olmadığının ortaya konduğunu belirtmektedirler. Araştırmacı "Edindiğimiz bilgilere göre at, sanıldığından bin yıl önce evcilleştirilmiştir" şeklinde bulgularını açıklamaktadır. "Bu da ilk toplumların oluşumunun nasıl olduğu görüşünü değiştirmektedir." (bakınız At 5.500 yıl önce de yapılmaktadır. (Almanca Pferdezucht gab es schon vor 5.500 Jahren))
- Зайберт, 2005, 161-163
- Археология Казахстана, 2006, 40.