Berkuk

Berkuk, tam adı Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yelboğavî Berkuk (ö. 10 Haziran 1399, Kahire), Çerkes kökenli Burci hanedanının ilk Memluk hükümdarı. İç çekişmelerle yıpranan Memluk Sultanlığı'nı merkezi bir devlet durumuna getirmeye çalışmıştır.

Berkuk
Mısır Memlûk Sultanı
Hüküm süresi 1382 – 1389
Önce gelen Zeyneddin Hacı
Sonra gelen Zeyneddin Hacı
Hüküm süresi 1390 – 1399
Önce gelen Zeyneddin Hacı
Sonra gelen Farac
Tam ismi
Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yelboğavî Berkuk
Hanedan Burci Hanedanı
Ölüm 10 Haziran 1399

Yaşamı

Gençliği ve yükselişi

1341den beri Memlûk Sultanlığı Nasır Muhammed bin Kalavun'un soyundan gelen sultanlar tarafından ismen yönetilmekteydi; ama bu sultanların hiçbiri efektif olarak iktidara sahip değildiler. Gerçekte, bu sultanların çoğu yetişkin olmayan çocuk veya gençti ve birbirlerine rakip değişik Memluklu emirleri klikleri tarafından kukla gibi idare edilmekteydiler.

1377de nispeten uzun bir zamandır (1363den beri) sultanlık yapmış olan Sultan Zeyneddin Şaban tahttan indirildi ve öldürüldü. Bu devlet darbesini yapan Memluklu emirleri kliği başında Emir Seyfeddin Yulbuğa el-Umari olup ve bu klik içinde Berkuk önemli bir rol oynamaktaydı. Tahttan indirilen Zeyneddin Şaban yerine daha 10 yaşında olan Alaeddin Ali Memlûk Devleti tahtına çıkartıldı. Berkuk, Türk asıllı diğer bir kölemen emir Barça ile birlikte küçük sultana taht naibi-atabeg seçildiler. Fakat iki taht naibi arasında çekişmezlik başladı. 1381 başında Berkuk birlikte tahta naipliğı yaptığı Barça'yi tutuklatıp idam ettirdi. Bunun üzerine Barça'nın ve onu tutan emirlerin kölemenleri Kahire'de ayaklandı. 5000 kadar kölemenden oluşan bu isyancılar grubu şehrin içine dağılmışlardı, ama kendi kölemenleri ile merkezi Kahire kalesinde bulunan Berkuk bu isyanı bastırıp isyancıları öldürmeyi başardı.

1382'de Alaeddin Ali'de aynı Memlûklu emirleri kliğinin bir devlet darbesi ile tahttan indirildi ve yerine küçük kardeşi Zeyneddin Hacı geçirildi. Fakat memlûklu emirlerinin yaptığı bir toplantıda devletin başının daha yetişkin ve tecrübeli bir kişi olması savunuldu. 22 Kasım 1382de Berkuk "Zâhir Seyfeddîn Berkuk" lakabı ile[1] Memlûklu Devleti sultanı olarak tahta çıktı.

Birinci hükümdarlığı (1382-1389)

Berkuk'un 1382'de Memluklu Sultanı olmasıyla birlikte Memluk Devleti sultanlık hanedanının da değiştiği kabul edilmektedir. Berkuk'dan önceki Memluklu sultanları Türk asıllı Bahri hanedanına mensupturlar. Bahriler Türk asilli kolemenler olup kışlalari Nil Nehri uzerinde "El-Rohda" adasinda Eyyubi sultanlarından Salih Eyyubi tarafından insa ettirilen El-Rodha kalesinde (yani Arabca Bahr-el-Nil mahallinde) bulunmaktaydı. 1382'de sultanlığı eline geçiren Berkuk, kışlaları Kahire Kalesinde bulunan ve genellikle Cerkes asıllı kolemen askerlerin bulundugu (ismini kale burcundan alan) Burci kolemenlerine bağlı idi. Berkuk'tan sonra Memluklu Sultanları Burci Hanedanı mensupları olduğu kabul edilmektedir.

Berkuk'un birinci hükümdarlık döneminde Kahire'de kalıcı birkaç buyuk anıt-eser insa edilmiştir:

  • 1382de Kahire'nin merkezinde kentin en büyük tarihi çarşısı Han el-Halili [2] Berkuk'un emiri Carkas el-Halili tarafından eski Fatımi mezarlığı üzerine inşa ettirilmiştir.
  • 1386da Sultan Berkuk Medresesi; müderris ve mollaların yasadıkları odalari ve tekke (hanka). Orijinalinde tek katlı ve yüksek tavanlı medrese binası, üçer katlı olup da şu an 3. Katları yıkılmış olan öğrenci odaları ile müderris odalarını barındıran dört büyük ve bitişik binadan oluşmaktadır. Büyük düşünür İbn-i Haldun hem burada ders vermiş hem de Mukaddime ve Timur ile mülakatını işlediği Bir Fatihle Bir Bilgenin Buluşması adlı eserlerini burada kaleme almıştır.
  • Sultan Berkuk Mederesesi'ne bitişik olan Sultan Berkuk Turbesi. Berkuk medresesinin mihrap kubbesinin iki yanında bulunan büyük kubbelerden birinin altında hanımı ve kızının, diğerinde ise kendisinin ve oğlu Farac'ın mezarı bulunmaktadır.

İkinci hükümdarlığı (1390-1398)

Timur, Irak'ı eline geçirdikten sonra Berkuk'a bir elçi ile mektup gönderdi. Bu elçi ile buna bir yanıt geri göndereceğine Berkuk bu elçiyi idam ettirdi ve Timur'un düşmanları ile böylece birleşmiş oldu. 1394de Berkuk Timur'a bir elçi ile bir mektup gönderip ondan Suriye ve Mısır ilişkilerine mûdahale etmekten kaçınmasını talep etti. Timur'un buna yanıtı çok sert oldu: "Bizim sayımız çok büyük. Birçok büyük devlet yendik. Bize teslim olanlar hala hayattadırlar. Bize karşı gelenler ise kısa zaman içinde buna pişman olmuşlardır." Berkuk ayni zamanda Bagdad'ı eline geçiren Timur'dan kaçmış olan Sultan Ahmed bin Uveys'e de mültecilik hakkı tanıdı.

Berkuk, 1395'de büyük bir Memluklu ordusu ile Timur üzerine sefere giderek Suriye'de önce Şam sonra da Halep üzerine yürüdü. Fakat Timur kuzeye çekilmişti. Berkuk Timur'un ordusundan Suriye'de kalanları elimine etti ve Kasım 1395de Kahire'ye döndü.[3]

Berkuk, Haziran 1399'da öldü. Mezarı Kahire'deki büyük "Kuzey Mezarlık"'da bulunan Memluk Sultanları türbelerinden biri arasındadır. Yerine büyük oğlu Farac Memluk Sultanı olarak tahta geçti.

Dipnotlar

  1. Zahir lakabını Sultan I. Baybars'a kinaye ile aldığı bildirilir. Bknz.: Holt, P. M. (1986), The Age of the Crusades: the Near East from the Eleventh Century to 1517. Longman. ISBN 0-582-49302-1. (İngilizce)
  2. Osmanlı döneminde Türk çarşısı olarak da bilinmektedir.
  3. l-Makrizi, El Seluk (1999) Leme'refatt Dewall al-Melouk, Dar al-kotob (Arapça). İng. çev.: Bohn, Henry G. (1969), The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press. (Ing. cev.: Cilt 5 say.356 358-359)

Dış bağlantılar

  • Clot, André
    • (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 975-331-772-7.
    • (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 (Fransızca)
  • El-Makrizi, El Seluk (1999) Leme'refatt Dewall al-Melouk, Dar al-kotob (Arapça). İng. çev.: Bohn, Henry G. (1969), The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press.
  • Bosworth, Clifford Edmund ( ) The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual Edinburgh:Edinburgh University Press ISBN 978-0-7486-2137-8 (Bölüm=The Burjī line 784-922/1382-1517) Google Books1 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:2.7.2010)
Resmî unvanlar
Önce gelen:
Zeyneddin Hacı
Mısır Memlûk Sultanı
1382 – 1389
Sonra gelen:
Zeyneddin Hacı
Önce gelen:
Zeyneddin Hacı
Mısır Memlûk Sultanı
1390 – 1399
Sonra gelen:
Nasır Farac
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.