Askerlik hizmeti

Osmanlı Devleti'nde ordunun büyük bölümü, 1826'da Yeniçeri Ocağı kaldırılıncaya kadar tımarlı sipahiler ve yeniçerilerden oluşuyordu. Yeniçeriler düzenli ordunun sürekli askerleriydi. Tımarlı sipahiler ise yalnızca savaş zamanlarında orduya katılırlardı. Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasından sonra bir süre süresiz askerlik uygulandı. 1843'te kura usulü kabul edildi. Buna göre askere alınan kişiler, beş yıl zorunlu askerlik yapıyordu. Sonraki yedi yıl için yedeğe ayrılıyor ve bu süre içinde yılda bir ay askerlik eğitimi görüyorlardı. 1869'da zorunlu askerlik süresi altı yıl, yedek askerlik süresi de 14 yıl olarak belirlendi. 1916'da, Osmanlı uyruğundaki herkesin askere alınması zorunluluğu getirildi. 45 yaşına kadar herkes yedek asker sayıldı.

Türkiye'de zorunlu askerlik hizmeti uygulanır. 1916'da çıkarılan bir yasaya göre her erkek 21 yaşına geldiğinde ilk askerlik yoklamasını yaptırır. Günümüzde yükseköğrenim görenlerde zorunlu hizmet süreleri yedek subay ve yedek astsubay olanlar için 12 ay, er olanlar için 6 aydır.

Ön Lisans, lisans, yüksek lisans veya doktora mezunları ise yedek subay ve yedek astsubay adayı olarak askerlik şubelerine müracaat ederler. Türk Silahlı Kuvvetlerinin o anki subay astsubay ihtiyacına ve kişinin kendi isteğine göre kişi uzun dönem yedek subay veya yedek astsubay olarak 12 ay (aylıklı) ya da 6 ay Kısa Dönem Er/Erbaş olarak zorunlu askerlik görevlerini tamamlarlar.

Mezun olunduğunda birlik komutanına dilekçe ve taahhütname ile müracaat edilir. Gerekli prosedürler tamamlandıktan sonra geçici olarak terhis olunur ve askerlik şubeleri tarafından yedek subay aday adaylarının tabi olduğu işlemler yapılır. Bu işlemler neticesinde;

1. Kısa dönem askerlik yapmasına karar verilirse;

• Geçici terhis olunmadan önceki askerlik süreleri 6 aydan fazla ise derhal terhis edilir.
• Süre 6 aydan az ise 6 aya tamamlayacak kadar daha askerlik yapılır ve terhis olunur.

2. Yedek Subay olarak askerlik yapılmasına karar verilirse; geçici terhis olunmadan önce yapılan askerlik hizmeti yanar ve 12 ay boyunca yedek subay olarak askerlik yapar.[3]

Oturma veya çalışma iznine sahip olarak; işçi, işveren sıfatıyla veya bir meslek ya da sanatı icra ederek, Türkiye'de geçirdikleri günler hariç en az üç yıl (365*3=1095 gün) yabancı ülkelerde (veya yabancı gemilerde) bulunan TC vatandaşları, askerlik bedelini (6.000 €, 2016 itibarıyla 1.000 €) [4] dövizle öder ve askerlik eğitimi görmeden terhis olur. Daha önce 21 gün olan temel askerlik eğitimi gereksinimi 15 Aralık 2011 tarihinde yürürlükten kaldırılmıştır.[5]

Şubat 2009 tarihinde çıkarılan bir yasa ile, askerlik yaparken, "terörle mücadele kapsamında" hayatını kaybeden yükümlülerin çocukları ile kardeşlerinin hiçbiri, "istekli olmadıkça" askere alınamaz, askerlik yapmakta olanlar ise terhis edilir.[6]

Aynı yasaya göre, askerlik hizmetini yerine getirirken terörle mücadele dışındaki herhangi bir nedenle ölen, kaybolan veya malul olanların kardeşlerinden sadece biri, istekli olmadıkça silah altına alınamaz.[6] Hayatını kaybeden askerin ebeveynleri ölü ise ya da bu konuda bir anlaşmaya varamıyorlarsa; öncelikle silah altında olan kardeşi (varsa) istekli olması halinde terhis edilir. Silah altında kardeşi yoksa veya silah altında olan kardeşi terhis olmak istemezse, askerlik hizmeti sırası gelen ilk kardeş, istekli olmadıkça askere alınamaz.[6]

Tek tip askerlik

25 Haziran 2019 tarihinde Askeralma Kanunu üzerinde gerçekleştirilen değişiklikler ile askerlik sistemi yeniden düzenlendi. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına sahip her erkek birey için askerliği vatani görev olarak mecbur kılan Askeralma Kanununda gerçekleştirilen değişiklikler, hem TBMM Genel Kurulu hem de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın onayı ile birlikte yürürlüğe girdi. Tek tip askerlik olarak da anılan bu yeni askerlik sisteminde görev süresi, eşitlik ilkesi ve bedelli askerliğin kalıcılığı ile ilgili temel düzenlemeler gerçekleştirildi.

Yeni askerlik sisteminde yer alan askerlik çağı süresi nedir?

Üzerinde değişiklikler gerçekleştirilen Askeralma Kanunu’na göre askerlik çağı yirmi yıl olarak belirlendi. Nüfus kaydında yer alan doğum tarihinden itibaren girilen 20. Yaş ile 41. Yaş aralığını kapsayan askerlik çağı süresi, yoklama, muvazzaflık ve yedeklik olarak üç temel döneme ayrıldı.

Belirlenen bu askerlik çağının Cumhurbaşkanı tarafından değiştirilebileceği belirtilen kanundaki esneklik süresi 5 yıl ile sınırlandırıldı. Yani, ülkede gerçekleşmesi muhtemel bir savaş ya da tehlike durumunda, Cumhurbaşkanı’nın kararı ile kişilerin askerlik çağı 5 yıl önce başlayabileceği gibi 5 yıl sonraya da uzatılabilecek.

Yeni askerlik sistemindeki zorunlu hizmet süresi nedir?

Yeni askerlik sistemi üzerinde yapılan en temel değişiklik zorunlu hizmet süresi üzerinde yapıldı. Bir önceki sistemde 12 ay olan zorunlu askerlik; lisans, yüksek lisans ya da doktora mezunu kişiler için 6 ay olarak yer almaktaydı. Yeni sistemde ise eğitim durumu fark etmeksizin tüm er ve erbaşlar için zorunlu hizmet süresi 6 aya indirildi. İlk ayı temel askerlik eğitiminden oluşan bu hizmet yedek subay ve astsubaylar için 12 ay olarak planlandı.

Askeralma Kanunu düzenlenerek oluşturulan tek tip askerlik[7] sisteminde, hizmet süresinin asgari 6 ay olarak belirlenmesi ile birlikte görev süresini uzatmak isteyen er ve erbaşlara da bu olanak tanındı. Birliklerde bulunan disiplin amirlerinin de onayı ile birlikte, isteyen er ve erbaşlar hizmet sürelerini 6 ay daha uzatarak 12 ay gerçekleştirme imkanına sahip. Böyle bir karar veren er ve erbaşlar için her 6 ayda olmak üzere 2 farklı terhis belgesi düzenlenirken, bu karardan vazgeçmelerinin kabul edilmeyeceğinin de altı çiziliyor.