Abdünnasır Kursavi

1776 yılında tüccar bir babanın oğlu olarak Kazan bölgesinin Kursa köyünde doğdu. İlk eğitimini aynı bölgedeki Meçkere köyünde yaptı ve sonrasında Kur'an ve hadis alanlarında kendisini yetiştirmek için Buhara'ya gitti. Nakşibendî şeyhi Niyazkulı Han Türkmânî'ye mürit olup dört yıl hizmet etti ve icazet aldı. Burada çeşitli alimlerle temas kurdu ve zengin kütüphanelerden faydalandı. Bu gelişim onun skolastik din anlayışına eleştirel yaklaşmasını sağladı. Eğitimini tamamladıktan sonra Kursa'ya dönerek müderrislik yaptı.

1807 yılında tekrar Buhara'ya gitti ve burada fikirleri tanınmaya başladı. Yenilikçi fikirlerinden ötürü dinsizlik ve zındıklıkla suçlandı.[1] Şeyhinin, onu öldürmelerinden endişe duyması üzerine Kursa'ya gitmesi tavsiyesine uyarak memleketine geri döndü. Burada medrese açarak ders vermeye başladı. Fikirleri talebelerin ilgisini çekmekle beraber bazı din adamlarının da tepkisini çekti. 1812 yılınde hacca gitmek için yola çıktı ve İstanbul'a geldiğinde veba hastalığına yakalanarak öldü.[2] Karacaahmet Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Kursavî'nin sahip olduğu yenilikçi fikirlerin kaynağını Ebü'l-Muîn en-Nesefî’nin et-Temhîd’i, Ali el-Kari’nin Mineḥu’r-ravżi’l-ezher’i ve İmam-ı Rabbanî'nin bir kısım eserleri oluşturmaktadır. Kursavi içtihat kapısını açık olduğunu belirterek İslam alimlerinin Kur'an ve hadisleri yorumlayarak içtihatta bulunmaları gerektiğini savunmuştur.[3] Ona göre aklı kullanma içtihatın anlamı içerisinde yer alır.

Hurafelere, dini istismara ve taklite karşı mücadele etmiştir. Skolastik dini düşünceyi tenkit etmesinin yanı sıra medreselerde okutulan ders kitaplarını da eleştirmiştir. Buhara'da bir dönem kitapları yasaklanmıştır. Dinde yenileşmenin eğitimle sağlanacağını düşündüğünden eğitime önem vermiştir. Tatar Cedidciliği’nin referansı haline gelerek kendisinden sonra gelen Şehabeddin Mercani, Rızaeddin Fahreddin, Nizâmeddin bin Sirâceddin Karûcî gibi isimler tarafından fikirleri kabul gördü ve kitapları medreselerde ders kitabı olarak okutuldu.

• Heftiyek-i Şerîf - Türkçe tefsir.
• Kitâbü’l-İrşâd li’l-ʿibâd - Cedidcilik fikrinin ilk emsallarinden.
• Şerḥu’l-ʿAḳāʾidi’n-Nesefiyye el-cedîd
• Şerḥ ʿalâ Risâle fî baḥs̱i’ṣ-ṣıfât
• Kitâb fî beyâni aḳsâmi’l-ḥadîs̱
• Kitâbü’l-Levâʾiḥ