Şehabeddin Mercani

İmam ve müderris olan Molla Bahaeddin oğlu olarak 1818 yılında Kazan'ın Yabıncı köyünde doğdu. Eğitimine babasının medresesinde başlayarak; mantık, kelam, fıkıh usulü, Farsça ve Arapça derslerini gördü. 1838 yılında dini ilimler alanında kendisini geliştirmek için Maveraünnehir'e yolculuğa çıktı. Bu yolculuk esnasında ıslahatçı din adamı Kursavi'nin fikirleri ile tanıştı. İlk başta bu fikirlerin Ehl-i Sünnet'e aykırı olduğunu düşünerek karşı çıktı ancak aynı zamanda üzerinde önemli bir etki bıraktı. Buhara'da bir medreseye yerleşti. Ardından 1844 yılında gittiği Semerkant'ta Şirdar Medresesi'nde öğrenim görüp icazetname aldı. Bu süre zarfında fikirlerinde değişim başladı. Buhara'ya döndükten sonra Kursavi'nin yasaklı kitaplarını okumaya başladı.[1]

1849'da Kazan'a döndü ve ardından sınavı geçerek imamlığa ve müderrisliğe başladı. Uzun yıllar I. Mahalle Camii'nde imamlık, müderrislik ve çeşitli görevlerde bulundu. 1881 yılından itibaren kendi adıyla anılan Mercani Medresesi'nde öğrenci kabulüyle birlikte ders okutmaya başladı. Tatar Muallim Mektebi'nde de ders verdi. Vasili Radlof, İlya Berezin ve Aleksandır Kasimoviç Kazembek gibi oryantalistlerle dostluk kurması, yerel idarecilerle iyi anlaşması hakkında şüphelere yol açtı. Mercani'ye muhalif olanlar, Rus misyonerler ile bağı olduğunu ve Rusçanın müslüman okullarında zorunlu ders olarak konulmasını sağladığını ileri sürdüler. 1880 yılında hacca gitmek için çıktığı yolculuk sırasında İstanbul'a uğrayarak Osmanlı Şeyhülislamı Ahmed Esad Efendi ve Ahmed Cevdet Paşa ile görüştü.[2] Kitaplarından bir kısmını Beyazıt Devlet Kütüphanesi'ne bağışlamıştır. 28 Nisan 1889'da öldü, Kazan'a gömüldü.

• Gurfetü'l-havakin li-'urfeti'l-havakin
• Gılaletü'z-zaman fi tarihi Bulgar ve Kazan
• Veliyyetü'l-eslaf ve tahiyyetü'l-ahlaf
• Müstefadü'l-ahbar fi ahvali Kazan ve Bulgar
• Keşfü'l-gıta ani'l-ebşar bi-aglati tevarihi Bulgar ve ekazibiha'ş-şariha li-zevi'l-i'tibar
• el-Feva'idü'l-mühimme
• Nazuretü'l-hak fi farziyyeti'l-'işa' ve in lem yegibi'ş-şafak
• Hakku'l-ma'rife ve hüsnü'l-idrak bima yelzemü fi vücubi'l-fıtr ve'l-imsak
• el-Berku'l-vamid fi'r-red 'ale'l-bagid el-müsemma bi'nnakid
• Kitab fi Menasiki'l-hac
• el-Hikmetü'l-baligatü'l-cinniyye fi şerhi'l-'Aka'idi'l-Hanefiyye
• Hizametü'l-havaşi li-izahati'l-gavaşi
• el'Hakku'l-mübin fi mehasini evda'i'd-din
• et-Tarikatü'l-müşla ve'l-'akidetü'l-hüsna
• Akide muhtaşara
• Tenbihü ebna'i'l'aşr ala tenzihi enba'i Ebi'n-Naşr