2014 Kırım krizi

Çarlık Rusya ve Sovyetler Birliği döneminde Moskova yönetiminde olan Kırım Yarımadası, 1954 yılında Sovyet lider Nikita Kruşçev tarafından Ukrayna'ya bağlanmıştır. 1991 yılında yapılan referandum ile 'özerk cumhuriyet' statüsünü almıştır ve Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra da Ukrayna'ya bağlı özerk yapı olarak varlığını sürdürmüştür. 1994 Budapeşte Memorandumu ile ABD, Birleşik Krallık ve Rusya Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü tahaahhüt etmişlerdir. 1997 yılında ise Ukrayna ve Rusya arasında imzalanan anlaşma ile Rus donanmasının Sivastopol'deki varlığı uzatılmıştır. Demografik olarak ise Ukraynaca konuşan nüfusun en az bulunduğu yerlerden biri olmuştur. Tatarların Uzak Asya'ya sürülmesi ve Ruslaştırma politikaları Kırım yarımadasında Rusların artmasına ve etnik Rusların sayılarının Tatarlar ile etnik Ukraynalılara karşı daha fazla olmasına sebep olmuştur.

Rusların Kırım ve Donbass bölgelerinde sayıca fazla olmaları geçmiş dönemdeki seçim sonuçlarına da yansımıştır. Yarımadadaki Tatar ve Ukraynalılar, Rus etkisine karşı çıkarken; etnik Ruslar Rusya ile yakın politikaları savunan partileri desteklemiş ve Euroskeptik bakış açılarını korumuşlardır. Yevromaydan gösterileri patlak vermeden yapılan son seçimlerde Rus yanlısı politikalarıyla bilinen Yanukoviç, Kırım'da %52,34 oy oranı ile Lugansk ve Donetsk bölgelerinden sonraki en yüksek oy oranına erişmiştir.

2012 parlamento seçim sonuçlarında Yanukoviç yanlıları (mavi)

21 Şubat 2014 tarihinde Ukrayna cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç aylar süren gösteriler sonrası Rusya'ya kaçmıştır.[32] Ukrayna hükûmeti değişmiş ve Batı yanlısı bir hükûmet gelmiştir.[33] Rusya, yeni hükûmeti tanımamıştır ve darbe girişimi olarak nitelendirmiştir.[34]

23 Şubat'ta Sivastopol şehrinde Rusya yanlısı gösteriler başlamıştır. Simferopol ve Sivastopol'de Rusya yanlıları yerel milis örgütlenmeler oluşturmaya başlamışlardır. Aynı gün Kerç şehrinde Ukrayna bayrağı indirilmiş ve Rus bayrağı takılmıştır.[35] 26 Şubat'ta Rus silahlarına sahip ve Rus yapımı giysiler giyen fakat herhangi bir arma veya bayrak taşımayan Rus yanlısı milisler, Kırım yarımadasındaki pek çok stratejik noktayı ele geçirmişlerdir.[36] İlk olarak 4,000-5,000 civarında Kırım Tatarı ve Yevromaydan destekçisi Rus yanlısı ayrılıkçılarla karşı karşıya gelmişlerdir. İki kişi ölmüştür. Rus yanlısı milisler Sivastopol ile Simferopol arasındaki yolu tutmuş ve güvenlik noktaları oluşturmuşlardır.[37] Ertesi gün başkent Simferopol'de Kırım parlamento binası ele geçirilmiştir.

Mart ayının ilk haftasında Anapa'dan da takviye kuvvetler alan Rus güçleri, Sivastopol'deki Ukrayna donanmasını kuşatmış ve teslim olmalarını istemiştir. Bunun yanında da Simferopol'deki Ukrayna birlikleri de kuşatılmış ve çıkışlarına izin verilmemiştir.[38] 6 Mart'ta Kırım Yüksek Konseyi 16 Mart tarihinde Kırım'ın Rusya'ya katılıp katılmayacağını belirleyen referandum yapacaklarını açıklamıştır. 8 Mart'ta Kırım yarımadasını Ukrayna ana karasına bağlayan yol üzerindeki Çongar köyü ele geçirilmiş ve Ukrayna askeri personeli ve ailelerinin bölgeyi terketmeleri istenmiştir.[39]

16 Mart 2014 tarihinde referandum yapılmıştır. %83 oranında katılım oranının olduğu referandum sonucunda; Kırım'da %96.77, Sivastopol'de ise %95.6 oranında Rusya'ya bağlanmak yönünde oy kullanılmıştır.[40] Bir gün sonra Kırım parlamentosu resmen Rusya'ya bağlanma talebini iletmiştir. İlerleyen günlerde Obama 11 Ukraynalı ve Rus yetkiliye yaptırım kararını açıklamıştır. Ayrıca, Rusya'nın G8 üyeliği de askıya alınmıştır.[41] 27 Mart'ta BM Güvenlik Konseyi, Kırım referandumunun yasal olmadığını belirten bir karar çıkarmıştır.[42]

17 Mart 2014 tarihinde Rusya devlet başkanı Vladimir Putin Rusya'nın Kırım'ı ilhakını onaylayan imzayı atmış ve Kırım resmen Rusya'ya katılmıştır.[43]

Kırım'ın Rusya'ya resmen dahil olmasından sonra, Rusya bölgede çok hızlı bir şekilde kendi yönetimine karşı olanlara karşı tasfiye politikalarına girişmiştir. Kırım Tatarları, Ukrayna ile bütünlükten yana olduklarını ifade etmişler ve Rus işgaline karşı çıkmışlardır. Bunun üzerine bazı Kırım Tatarları kaybolmuş veya ölü bulunmuşlardır.[44] Kırım Tatarlarının lideri ve Ukrayna milletvekili Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu'na 2019 yılına kadar Kırım'a giriş yasağı getirilmiştir. Kırım Tatar Millî Meclisi, 14 Eylül tarihindeki Kırım parlamento seçimlerine katılmayacağını açıklamış ve tüm Tatarları seçimleri boykot etmeye çağırmıştır. Seçimlerden iki gün sonra Rus güçleri Kırım milli meclisine baskın düzenlemiş ve pek çok önemli materyale el koymuşlardır.[45] 27 Ocak 2015'te Kırım Tatarlarının televizyonu olan ATR de Rus istihbaratının baskınına uğramıştır.[46]

UEFA, Kırım takımlarının Rusya liglerinde mücadele edemeyeceğini açıklamıştır.[47]

Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi özellikle Batı kamuoyunda büyük tepkiye neden olmuştur. NATO, Rusya'nın Kırım'ı ilhakını uluslararası hukukun ihlali olarak değerlendirmiştir.[48] Avrupa Konseyi, Ukrayna'nın toprak bütünlüğüne tam desteğini ifade etmiştir.[49] Alman şansölye Angela Merkel bu durumun Rusya'ya ekonomik ve siyasi açıdan pahalıya mal olacağını ifade etmiştir.[50] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Türkiye'nin Kırım'ın ilhakını kesinlikle kabul etmediğini ifade etmiştir.[51] Türkiye'nin Kırımdaki gelişmeleri de yakından takip ettiği ve Kırım Tatarlarının yanında durduğu sık sık ifade edilmiştir.[52][53]

Rusya'nın Kırım'ı işgaline devletlerin tepkileri.

  Barışçıl çözümden yana olduğunu ifade eden devletler

  Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü destekleyen devletler

  Rusya'nın eylemlerini kınayan devletler

  Rusya'nın eylemlerini işgal olarak kınayan devletler

  Rusya'nın eylemlerini destekleyen ya da yeni Ukrayna hükümetini kınayan devletler

  Rusya'nın eylemlerini tanıyan devletler

  Ukrayna

  Rusya

  Resmi açıklama yok / Bilgi yok

ABD ve Avrupa Birliği, Rusya'ya karşı ekonomik yaptırım uygulama kararı almışlardır. ABD Başkanı Barack Obama, Kırım ile her türlü ihracat ve ithalatı yasaklayan kanun hükmünde bir kararname imzalamıştır.[54] Avrupa Birliği de Kırım ile her türlü ticareti yasaklamıştır. AB gemileri Kırım limanlarına demirlemekten men edilmişlerdir.[55]

Rusya'nın Kırım'ı ilhakını ise Rusya dışında Afganistan, Nikaragua, Suriye ve Venezuela tanımıştır. Bunun yanında de-facto devletler Abhazya, Dağlık Karabağ ve Güney Osetya da ilhakı tanımışlardır.

Wikimedia Commons'ta 2014 Kırım krizi ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.

• Ukraine crisis3 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., on BBC News Online (İngilizce)