Şahe

1864 yılı öncesinde Şahe'nin sol ya da güney bölümünde Ubıhlarlar ve diğer kuzey bölümünde de Şapsığlar yaşıyorlardı. 1864 yılı haziran ayı ortalarına doğru Şahe Irmağı boyundaki Vıbıh ve Şapsığlar kuzeyde Kuban Irmağından başlayıp güneyde Bzıb Irmağına dek uzanan Karadeniz kıyısında yaşayan yerli topluluklar,tüm Çerkesya halkı kapsamında Rus hükümetinin Çerkesya topraklarını Çerkes nüfusundan boşaltma ya da Çerkes Sürgünü (deportasyonu) programı gereğince, topraklarından uzaklaştırılıp Rus askerleri tarafından gemilere bindirilip zorla Osmanlı topraklarına gönderildiler, köyleri de ateşe verilip yakıldı. Bazı küçük Şapsığ ve Vıbıhlar da dağlarda saklandılar ya da Ruslara karşı direnen Hak'uçlara katıldılar. Hak'uç direnişi,1864-1865 yıllarında şiddetlenerek, 1865 yılı sonbaharı sonrasında zayıflayarak, 1870'li yıllara değin sürdü. Bu arada güvenlik kaygısıyla bölgenin Ruslarca kolonizasyonu da gecikti. Rus yerleşimciler bol yağışlı ve nemli iklim koşullarına ayak uyduramadılar, sıtma ve benzeri salgın hastalıklar nedeniyle kitleler halinde ölmeye başladılar. Ayrıca Rus yerleşimciler 1870'li yıllarda bile bölgeye yerleşmekten, güvenlik nedeniyle de hâlâ çekinmekteydiler. Bu yüzden, insansız kalan bölge, yağışlı (yılda 1.000 mm.üstü) olma nedeniyle geçit vermeyen çalı, sarmaşık ve dikenlerle kaplandı. Bu yerlerin on yılı aşkın bir süre Rusya İmparatorluğu Kuban Ordusu Yönetimi Bölgesi'ne bağlı yasak bir askeri alan olarak sivil yerleşime kapalı tutulmuş olması da, bölgenin subtropikal yağışlı iklim koşullarına yabancı olan Rus (Kazak) yerleşimcilerin,bölge koşullarının izin verdiği Adige tarım modelini bilmemeleri, eski Adige tarlalarının yerlerini de saptayamamaları, ek olarak birçok gözde yerin, geniş araziler biçiminde üst rütbeli Rus subayları ile işbirlikçileri olan Şapsığ ve Ubıhlara tahsis edilmiş olması da, hızlı ve yoğun bir Rus yerleşimini geciktirdi. Oysa kalabalık nüfuslu ve tarımda ileri olan Çerkesler, yamaçlarda bile taraçalar (seki) oluşturarak, ekilmemiş tek bir karış toprak bile bırakmamışlardı. Bu tür nedenlerle bölge uzun bir süre için (1880'li yıllara değin) adeta boş ve korku uyandıran karanlık bir ormanlık alan olarak kaldı.

1870 yılı, özellikle de 1880 yılı sonrasında dağlardan inmeyi kabul eden ya da 1864'te sürüldükleri Kuban Nehri boylarından dönmelerine izin verilen bir bölüm Şapsığ, Karadeniz bölgesine, bu arada Şahe Irmağı boylarına, bölgede uygulanabilecek tarım modelini Rus yerleşimcilere göstermeleri amacıyla da, sınırlı ölçülerde olmak üzere, yeniden yerleştirildiler (1897'de Karadeniz ilindeki Şapsığ sayısı 1939 idi). Ama Şapsığların kıyı çizgisine çok yakın yerlere yerleşmeleri de ,güvenlik kaygısıyla yasaklanmıştı. Çünkü Şapsığlar Rus makamlarınca güvenilmez ve Türk yanlısı bir topluluk sayılıyorlardı. Bu nedenle günümüz Şapsığ yerleşmeleri kıyıda değil daha içlerdedir. Şapsığ yerleşmeleri olarak zamanla Şahe Irmağı ağzında Şapsığların da yoğun olduğu Golovinka beldesi (Adigece:Şekhape/Шэхапэ),ırmağın biraz yukarısında da kıyıya 7 km uzaklıkta tamamen Şapsığ nüfuslu Bolşoy Kiçmay (Adigece:К1ыщмай ya da Шэхэк1эй/Шэхэк1эшху/Şekhek'ey/Şekhek'eşkhu), Malıy Kiçmay (Adigece:Şekhek'ey tsık'u/Шэхэк1эй ц1ык1у ya da Tkhako/Тхакъо) ve Ahıntam (Ахынтам) köyleri oluştu [Şekhek'ey/ Bolşoy Kiçmay köyünün oluşumu için bk. Nıbe Zayır, "Bir Köyün Tarihi", Cherkessia.net, Tarih].

Ahıntam köyünün yakınlarında Adigelerce kutsal sayılan Thaç'eğ mez (Тхьач1эгъ мэз) ya da Ahın Ormanı (Ахынэ имэз) ve bu ormana giden Ahın Yolu (patikası;Ахынэ игъогу) bulunur. Adige mitolojisine göre, bu kutsal ormanda yaşadığına inanılan büyük baş hayvanların koruyucusu ve bereket tanrısı olan Ahın (Ахын) için tören ve ayinler düzenlenir, her yıl ilkbaharda da, sürüden böğürme sesiyle Ahın tarafından belirlendiğine inanılan beyaz bir düve seçilir, sütle yıkandıktan sonra salınır veAhın patikasını izleyerek, Thaç'eğ mez adlı kutsal meşe ormanına ulaşması beklenir, çöktüğü yerde de bir ayin düzenlenerek törenle kurban edilir ve eti de yenirdi. Yörede bunun gibi ayin yerleri, ilkbahar şenlikleri yapılan yerler ve eskiden, yani 1864 yılı öncesi özgürlük döneminden kalma olup []Çerkeslerce kutsanmış anıt ağaçlar, pınarlar ve çoğu şey vardır. Bunun gibi birçok ilginç yer turistlere gösterilir ve geleneksel giysilerini giymiş Şapsığ ve Ruslar katılımıyla şenlikler düzenlenir.

Şahe Irmağının yukarı bölümünde, sırasıyla Rus nüfus ağırlıklı Bzogu, Bzıç, Babuk Avul ve Solohavul gibi küçük turistik yerleşmeler de oluşmuştur. Bu son yerleşmeler,bugün turistler ve dağ yürüyüşleri yapanlar için konaklama yapılan yerlerdir.

Golovinka adını 1838'de Şahe Irmağı ağzına çıkartma yapıp Şapsığ ve Vıbıhlarla çarpışan ve kan dökücülüğü ile de ünlenen ve bu yeri zaptedip Şahe Irmağı ağzında bir kale kurduran Rus Generali Golovin'den almaktadır. Ancak Şapsığlar buraya Şekhape (Шэхапэ;Şahe Irmağı Ağzı yeri) derler. 1840'ta Adigelerin karşı saldırısıyla Ruslardan alınan kale, 19 Mart 1864'te Rus birliklerinin komutanı General Heyman tarafından çarpışmasız olarak yeniden ele geçirildi. Çünkü Şapsığlar, Ruslarla Ekim 1863'ten 6 Mart 1864 günü akşamına değin yerlerini boşaltmayı ve Osmanlı'ya göç etmeyi içeren bir ateşkesi kabul etmişlerdi. Önceleri bir Rus yerleşimi olan Golovinka daha sonraları Şapsığlar için konulan kıyı şeridine yerleşme yasağının kalkmasıyla ve zamanla bir Şapsığ beldesine dönüştü. Golovinka termal tesisleri ve plajlarıyla gözde bir turizm merkezidir.

Şahe Irmağı boyundaki köyler 1922-1924 yılları arasında "Şapsığ Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti"'ne, 1924-1945 yılları arasında da Şapsığ Ulusal Rayonu'na bağlıydılar; şimdi bu yerleşmeler Soçi (Adigece:Saçe/Шъачэ) metropoliten alanı içinde bulunmaktadırlar.

Bugün Şahe Irmağı çevresi ve Karadeniz kıyısı Adige-Şapsığ ve Rus etnik renkleriyle ve her yıl yöreye gelen ziyaretçilerle daha da güzelleşen ve ilgi çeken plajları, su sporları (rafting),mineral suları ve termal tesisleriyle, konuksever, gözde bir dinlenme, gezinti yeri ve turizm alanıdır. Çevredeki ormanlık alanlar (ve Thaç'eğ mez de), "Golovinka Cumhuriyet Doğa Koruma Alanı" oluşturularak bir ulusal park biçiminde koruma altına alınmıştır. 2014 Kış Olimpiyatlarının bu yerlerde,Soçi'de yapılacak olması nedeniyle, yöredeki turistik tesisler genişletilmekte ve yenilerinin yapılmasına çalışılmaktadır.