İzlanda alfabesi
İzlandacayı yazmakta kullanılan İzlanda alfabesi aşağıdaki 32 harfi içermektedir:
| Büyük harfler | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| A | Á | B | D | Ð | E | É | F | G | H | I | Í | J | K | L | M | N | O | Ó | P | R | S | T | U | Ú | V | X | Y | Ý | Þ | Æ | Ö | |
| Küçük harfler | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| a | á | b | d | ð | e | é | f | g | h | i | í | j | k | l | m | n | o | ó | p | r | s | t | u | ú | v | x | y | ý | þ | æ | ö | |
 Eth |
 Thorn |
 İzlandaca'da yazılan bir metin; ð ve þ harfleri bu metinde görünebiliyorlar. | |
Temeli Latin alfabesidir, ama bazı diyakritik işaretler eklenmiş harfler de kullanılır. Ayrıca "thorn" (Þ-þ) ve "eth" (Ð-ð) adlı Runik harflerine sahip olmaktadır.
Yazılırken, semboller çoğunlukla basitleştirilirler, örneğin ð, yatay bir çizgi ile bir d harfi olarak yazılabilir, ve æ da sadece "ae" olarak da yazılabilir.
Tarih
Çağdaş İzlanda alfabesi, 19. yüzyılda kullanılan bir standarttan, Rasmus Rask adlı Danimarkalı dilbilimci tarafından geliştirilmiştir. Temeli esasen, 12. yüzyılda yazarı bilinmeyen, "İlk Dilbilgisel İnceleme" adlı bir dosya tarafından oluşturulan ortografik bir standarttı. Bu standardın amacı, İskandinavya'nın ortak dili (Eski Nors dili) için kullanılması idi. Fakat o zamanlarda fazla etkisi yoktu.
Alfabenin en çok tanımlayan özellikleri bu incelemede tespit edildi:
- Tiz aksan'ın kullanışı (özgün olarak ünlü harflerinin uzunluklarını simgeleştirmek için).
- þ harfın kullanışı; ayrıca Eski İngilizce alfabesinde "thorn" harfı kullanıldı.
Sonraki Rasmus Rask standardı esasen eski incelemenin tekrarlamasıdı, ama koşutzamanlı Cermenik gelenekleri ile uyulması için bazı değişiklikler uygulanıldı, örneğin c harfın yerine sadece k harfın kullanışı. Bazı eski özellikler, örneğin ð harfı, sonraki yüzyıllarında pek çok kullanılmadı, ve bu yüzden Rask'ın standardı geleneklerde çok önemli bir değişikliği teşkil etti.
20. yüzyılında uygulanan değişikliklerin en önemlisi é harfın uygulanılmasıdır; bu eskiden "je" olarak yazıldı. Diğer çok önemli bir değişiklik, 1974'te Z harfın kullanışının durdurulmasıdır.
Harfler ve isimleri
| Harf | İsmi | UFA ile telaffuzu | Ses değerleri[1] |
|---|---|---|---|
| Aa | a | [a] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Áá | á | [au̯] | İngilizce'nin "cow" sözünün "ow" kısmı |
| Bb | bé | [pjɛ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Dd | dé | [tjɛ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Ðð | eth | [ɛð̠] | İngilizce'nin "the" kelimesinin "th" kısmı |
| Ee | e | [ɛ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Éé | é | [jɛ] | "ye" |
| Ff | eff | [ɛfː] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir; ayrıca aşağıdaki notalar bakınız) |
| Gg | gé | [cɛ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir; ayrıca aşağıdaki notalar bakınız) |
| Hh | há | [hau̯] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Ii | i | [ɪ] | İi |
| Íí | í | [i] | Türkçe "Îî" harfine benzemektedir |
| Jj | joð | [jɔð̠] | Türkçe "y" harfine benzemektedir; ayrıca aşağıdaki notalara bakınız |
| Kk | ká | [kʰau̯] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Ll | ell | [ɛtl̥] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Mm | emm | [ɛmː] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Nn | enn | [ɛnː] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Ôô | ô | [ɔ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Oo | o | [ou̯] | açik "o" harfi |
| Pp | pé | [pʰjɛ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Rr | err | [ɛr] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Ss | ess | [ɛs] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Tt | té | [tʰjɛ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Uu | u | [ʏ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Úú | ú | [u] | açık "u" harfi |
| Vv | vaff | [vafː] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
| Xx | ex | [ɛxs] | Almanca "ch" sesi veya Azerice "x" harfi |
| Yy | ufsilon 1 | [ʏfsɪlɔn 1] | "ı" harfine aynıdır |
| Ýý | ufsilon 2 | [ʏfsɪlɔn 2] | açık "Î" |
| Zz | zeta | [sɛːta] | Türkçe "s" harfi, hiç Türkçe "z" harfine benzemez |
| Þþ | thorn | [θ̠ɔtn̥] | İngilizce "thing" kelimesinin "th" kısmı |
| Ææ | æ | [ai̯] | "ay" |
| Œœ | œ | [œ] | (Türkçe eşdeğerine benzemektedir) |
Ayrıntılar
Aa, Áá, Ee, Éé, Ii, Íí, Oo, Óó, Uu, Úú, Yy, Ýý, Ææ ve Öö harfleri, ünlü harfler olarak tanımlanmaktadır, ve diğer harfler ünsüzdür.
C (sé), Q (kú) ve W (tvœfalt vaff) harfleri, İzlandaca'da sadece yabancı kökenli sözler ve özel isimlerde kullanılmaktadır.
Z harfi (seta) 1974 yılına kadar kullanılıyordu; bu yılda Z harfinin kullanılması durduruldu çünkü sadece etomolojik bir detay olarak kullanılıyordu. Hâlbuki <<Morgunblaðið>>, İzlanda'nın en önemli gazetelerinden biri, bazen kullanıyor (fakat kullanışı çok nadiren), ve <<Verzlunarskóli Íslands>> adlı bir ortaokulun adında Z harfi kullanılmaktadır.
Sözlerinin başlangıçlarında ve ünlü harflerin arasında, F harfinin kullanışı Türkçe eşdeğerine aynıdır. Ancak L veya N'den önce B'ye değişiyor.
İzlandaca G harfi, sözlerinin başlangıçlarında sert Türkçe G harfine benzemektedir. Sözlerinin sonunda, boğazın arkasında yumuşak g gibi söyleniyor (yumuşak Azerice "x" harfine benzemektedir). Diyakritiksiz ünlü harflerin arasında da böyle söyleniyor, ama diyakritikli ünlü harflerin arasında sessizdir (Türkçe Ğ harfi gibi). Bir ünlü harften sonra ve bir J harfinden önce İzlandaca J harfi ("Yy") gibi söyleniyor. Bir ünlü harften sonra ve bir T veya S harfinden önce sert Azerice "x" harfi gibi söyleniyor.
Harf kullanışın sıklığı
İzlandaca'da en sıkça kullanılan harfler n ve a harfleridir.[2]
| Harf | Kullanış sıklığı |
|---|---|
| n | 9.395% |
| a | 9.395% |
| i | 8.563% |
| r | 8.543% |
| e | 6.369% |
| s | 5.434% |
| ð | 5.013% |
| t | 4.872% |
| u | 4.766% |
| g | 4.299% |
| l | 3.891% |
| m | 3.365% |
| k | 3.115% |
| f | 2.582% |
| h | 2.266% |
| v | 2.223% |
| o | 2.019% |
| þ | 1.592% |
| á | 1.549% |
| b | 1.365% |
| í | 1.338% |
Kaynakça
- (İngilizce) Telaffuz tanımları için kullanılan site
- (İngilizce) www.cryptogram.org/cdb/words/frequency.html 28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Harf kullanışın sıklığı
Dış bağlantılar
- „Íslenska, í senn forn og ný“. (İzlandaca)