İsviçre ekonomisi

İsviçre, federal bir devlet olarak 1848 yılında kurulmuştur. 1848'den önce ise özellikle Zürih ve Basel şehir kantonları endüstri ve ticaret alanlarında gelişmeye başlamış olmasına karşın, ülkenin kırsal bölgeleri yoksul ve geri kalmış durumda idi. 1798'deki Fransız işgaline kadar gerçi bir atelye üretim sistemi ortaya çıkmıştı ancak, makine üretimi ancak 1801'de, Büyük Britanya'dan üçüncü kuşak makinelerin ithal edilmesiyle St. Gallen'de başladı. Fakat İsviçre'de kömür kaynakları bulunmadığı için, ülkenin topografisine uygun şekilde buhar makineleri yerine hidrolik güçle çalışan makineler kullanıldı. 1814'te el dokuma tezgâhlarının çoğu makinelerle değiştirildi. Aynı zamanda turizm ve bankacılık da gelişmeye başladı. İsviçre kırsal bir ülke olduğu için, endüstri devrimi 19. yy.ın sonlarında şehirlerde, özellikle de tekstil sektöründe kendini gösterdi. Örneğin Basel'de ipekliler de dahil olmak üzere tekstil en önemli sektördü. 1888'de tekstil sektörünün yüzde 44'ünde kadınlar çalışıyordu. Çalışan kadınların yarıya yakını tekstil işkolunda çalışırken, ikinci büyük çalışma alanı ev hizmetleri idi. 1890 ile 1910 arasında kadın işgücünden yararlanma oranı 1960'lar ve 1970[10]'lere göre daha fazla idi.[11]

İlk demiryolu 1847 yılında Zürih ile Baden arasında yapıldı ve demiryolları endüstrileşmede çok önemli bir rol oynadı. Özel girişimcilerin rekabeti sayesinde 1860'ta İsviçre'de 1000 km.den fazla demiryolu yapılmıştı.[12]

Bazı kaynaklarda İsviçre'nin bir zamanlar yoksul bir ülke olduğu ve dışarıya göç verdiği antarılır. Ancak birçok kaynak bu bilginin tersini gösterir.[13][14] Zürih üniversitesinden Prof. Tobias Straumann, 1913'te İsviçre'nin kişi başına gelirin ABD, İngiltere gibi ülkelerden sonra olmasına karşın 6. sırada olduğunu, hatta bazı hesaplamalarda 1. sırada olduğunu gösterdi. Tarihçi Eduard Fueter 1928'de şöyle yazar: "19. yüzyılın ortasında İsviçre Avrupa'nın endüstrisi en güçlü ülkelerinden biri idi(...) Bu tesadüf değildi. Gerçi ülkenin gıda maddeleri üretimi halkını doyurmaya yetmiyordu ama, bu açığı fabrikasyon ürünleri ihraç ederek gideriyordu." Tarihçi Robert U. Vogler'e göre İsviçre'de okullarda öğretilen ve ülkenin bir zamanlar çok yoksul olduğu, dünya savaşlarına girmeyerek ve banka hesaplarının gizliliği vb. sayesinde hızla zenginleştiği şeklindeki bilgiler bir "mitos"tur.[10]

20. yüzyılın başında İsviçre'deki sanayi Avrupa'nın diğer gelişmiş ülkelerle kıyaslanırsa en gelişmiş olanı sayılırdı. Ancak 1910'da tüm Avrupa'da başlayan ve savaş boyunca devam eden ekonomik kriz İsviçre'yi de sarstı. Savaş vergileri gündeme geldi. Savaş yıllarında ithalat/ihracat yapmak zorlaştığı için, İsviçrenin ülke içi ekonomisini geliştirme çabası arttı. Tahıl üretmeyen ülkede tahıl üretimi artırıldı, kömür kullanan lokomotifler yerine elektrik kullanan lokomotifler kullanılmaya başlandı.[15]

1920'lerde yeniden gelişmeye başlayan ekonomi, 30'larda yine krize girdi. 1940'larda ve özellikle II. Dünya Savaşı sırasında Almanya'ya yaptığı silah satışı ile ülke ekonomisi gelişmeye devam etti. İsviçre bankalarının Nazilerle işbirliği yapıyor olması ve mihver devletlerle güçlü ticari ilişkiler, ülkenin dünyanın geri kalanından kısa süreli olarak yalıtılma noktasına kadar geldi. Savaş sonrasında üretim tesisleri hasar almadan varlığını sürdürebilmiş olduğu için, ekonominin hızlı şekilde yeniden dirilmesi kolay oldu.[15]

1950'lerde ve 60'larda İsviçre'nin GSYMİH'si yılda % 5 artıyor ve enerji tüketimi de ikiye katlanıyordu. Ülkede kömür kaynağı olmadığı için temel enerji kaynağı olarak petrol ve gaz kullanılmaya başlandı. 10 yılın sonunda başlıca enerji kaynağı petrol haline geldi.[15]

1970'lerde büyüme hızı yavaşlamaya başladı. İsviçre giderek daha çok petrole ve dolayısıyla OPEC ülkelerine bağımlı hale gelmeye başladı. 1973 petrol krizi ile birlikte enerji tüketimi azaltılmaya çalışıldı. 1974'te ulusal düzeyde özel arabaları pazar günleri kullanma yasağı getirmek gibi önlemler alınmaya başladı.[15]

1980'lerde petrol fiyatlarındaki yükseliş İsviçre'nin enerji harcamalarında da azalmaya yol açtı ve ekonomi % 1.3 oranında daraldı. Ancak 1983*den sonra hemn GSYİH hem de enerji tüketimi tekrar artmaya başladı.[15]

1990'ların başında (1991-1993 arası) 3 yıl süren durgunluk döneminde ekonomi % 2 daraldı, özellikle enerji tüketimi ve ihracatta azalma belirgin şekilde görüldü. Bu dönemde işsizlik oranları da giderek arttı. 1991'de yüzde 1 olan işsizlik oranı 1997'de yüzde 5.3 ile zirveye ulaştı. Ancak 1997'de başlayan yeniden toparlanma ile 2000 yılında % 3.6'lık bir büyüme oranına ulaşıldı.[15]

2000'lerin başında Batı Avrupa ve ABD'de yeniden ortaya çıkan durgunluk, İsviçre'de de etkisini gösterdi. Dünya borsalarındaki çöküş ve 9/11 terör saldırılarının ardından hatalı girişimci istatistikleri ve abartılı yönetici ücretleri açıklanmaya başlandı. Büyüme oranı 2001'de % 1.2'ye, 2002'de % 0.4'e, 2003'te % 0.2'ye kadar düştü. Buna paralel işsizlik oranı da artmaya başladı. 2001'de % 1.9 olan işsizlik oranı 2004'te % 3.9'a ulaştı. Yine de bu işsizlik oranı aynı dönemde Avrupa Birliği ortalaması olan % 8.9'luk işsizlik oranına göre oldukça iyi idi.[15]

İleri düzeyde bir sanayi altyapısı ve hizmet sektörünün geliştiği İsviçre'de tarımla uğraşan nüfus günümüzde % 4'ün altına düşmüştür.[16] Buna karşın belli ürünlerin üretilmesi devlet(Bund) tarafından subvanse edilir. Tarım üretimi bölgelere göre farklılık gösterir. Ön Alpler, Alpler ve Jura'da hayvancılık ve süt üretimi, orta İsviçre'de tahıl, patates ve pancar, Doğu İsviçre ve Wallis'de meyve üretimi yapılır. Değişik bölgelerde şarapçılık da yaygındır. İhracatta birinci sırayı sert peynir türleri alır. (Emmental peyniri, Gravyer peyniri ve Sbrinz)

İsviçre'de biyolojik üretim oldukça baskındır. Biyo-üretim yapılan tarım alanları 2011'de % 10.8 civarındadır. İsviçre'deki biyo-üreticilerin büyük kısmı 1981'de Basel'de kurulmuş olan "Bio Suisse"nin üyesidir. 2015'te 6031 üretici Bio Suisse'in kurallarına uygun üretim yapmaktadır.[17] Araştırma amaçlı olanlar dışında, hiçbir işletmede gen teknolojisi ile yapısı değiştirilmiş bitki türleri kullanılmamaktadır.

İsviçre hammadde açısından yoksuldur. Kum taşı, Kireçtaşı (Jura), Kil, Granit (Graubünden ve Tessin) ve Tuz (Rheinfelden, Bex) çıkartılır. Kömür, Uranyum ve petrolun sadece izlerine rastlanmıştır. Daha önce çalışan birçok demir cevheri, asfalt, bakır ve altın madeni günümüzde kapatılmıştır.

İsviçre'de kullanılan önemli bir hammadde, ülkenin elektrik ihtiyacının üçte ikisini karşılayan hidrolik güç kaynaklarıdır.

• geleneksel sektörler: Saat Sanayii, Hassas Aletler, Makine üretimi, Kimya ve İlaç, Yiyecek maddeler
• gelişen sektörler: İlaç sektörü, Biyomedikal

Ülkenin üretiminin büyük kısmını ikinci ve üçüncü sektörler olan sanayi ve hizmet sektörü oluşturur. İkinci sektör (sanayi) günümüzde önemini büyük ölçüde kaybetmiş olsa da, hala çalışanların % 24'ü sanayi dallarında çalışmaktadır.

Sanayi sektöründe saat endüstrisi (Swatch Group) ve Makine üretimi (ABB, Sulzer) baskın sektörlerdir. İsviçre'de hassas ölçüm araçları üretimi, ilaç sektöründe kullanılan cihazların üretimi (Novartis, Roche), yiyecek üretimi(Nestle) ve biyomedikal sanayi de oldukça ünlüdür.

İsviçre'nin sahip olduğu az sayıdaki hammaddeden biri su kaynaklarından üretilen elektriktir ki, ülkeye "Avrupa'nın su kalesi" denir. Nehirler boyunca yapılmış çok sayıdaki hidroelektrik santralden ve yapay barajlardan elde edilen elektrik yine de ülkenin tüm enerji ihtiyacının ancak % 14'ünü sağlar. Petrol ve türevlerinin kullanımı ise % 57 gibi açık ara bir farkla birinci sırayı alır. Daha sonra % 12 ile doğal gaz kullanımı ve ülkedeki 5 büyük nükleer santralden sağlanan nükleer enerji de % 10 ile dördüncü sırada gelir. Temiz enerji kaynakları kullanımında ise İsviçre pek ilerlemiş değildir. Güneş ve Rüzgâr enerjisi kullanımı sadece % 2 seviyesindedir.[18]

Üçüncü sektör olan hizmet sektörü İsviçre'de devasa bir boyuta ulaşmış durumdadır. 2013 yılı verilerine göre çalışanların % 73'ü hizmet sektöründe çalışmaktadır. Dünyanın en büyük bankalarından ikisi (UBS ve Credit Suisse) İsviçre merkezlidir. Her iki bankanın brüt kazancı 2003 yılında 60 milyar Frank idi. Dünyanın en büyük reasürans şirketlerinden biri olan Swiss Re de İsviçre merkezlidir.

İsviçre ayrıca 200 yıldan beri önemli bir turizm merkezi haline gelmiştir. Alp dağlarını ve göllerini görmek için çok sayıda turist gelir. 2012 rakamlarına göre ülkenin toplam kaynak üretiminin % 2.6'sı turizmden sağlanırken, çalışanların yüzde 4.4'ü bu alanda çalışmaktaydı.[19]