İstanbul'daki sinagoglar listesi

İstanbul'daki sinagoglar mimari açıdan büyük farklılıklar göstermektedir.[8] Sinagogların mimari özellikleri, inşa edildikleri dönemin beğeni ve akımlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Göçmen sinagoglarında, göç edilen bölgenin mimari özelliklerinden esintiler görülür.[8] Uzun yıllar boyunca depremler ve yangınlar nedeniyle sık sık zarar gören sinagoglar, kimi zaman aslına sadık kalınarak; çoğu zaman da büyük değişikliklere gidilerek onarılmış ya da yeniden yapılmıştır.

Sinagoglar, düzgün dikdörtgen ya da dört köşe olurlar. Pek çoğu ahşap ve yığmataş kullanılarak yapılmıştır. Hemen hemen hepsinin çatıları tümüyle ahşaptır. Hemen hiçbirinde kubbe ögesi yoktur.[8] Genel olarak Musevilerin yoğun yaşadığı semtlerde kurulurlar. Sinagogların dış duvarları süsten ve gösterişten uzaktır. Genelde bir avlu ya da bahçe içinde bulunurlar. Avluda ibadet öncesi el yıkamak için yapılmış bir çeşme bulunur.[8] Avlu, yüksek duvarlarla dışarıdan soyutlanır. Avlunun dışarıya açılan girişinde Davut yıldızı motifi ve sinagoğun İbranice adının işlendiği yazıta sık rastlanır.

İstanbul ile ilgili en kapsamlı kaynaklardan olan Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi'nin sinagoglarla ilgili bölümünde İstanbul'un sinagogları, adlandırılma biçimleri bakımından 5 ana başlık altında işlenmiştir. Bu grupların birincisini, bulundukları semt ya da mekâna göre adlandırılan sinagoglar oluşturulmaktadır. İstanbul sinagoglarının çoğunluğu bu grupta bulunmaktadır. Örneğin Bakırköy, Caddebostan ve Yeniköy sinagogları bulundukları semtin adını, Zülfaris Sinagogu bulunduğu sokağın adını (Bugünkü Perçemli Sokağı, eski Zülfaris Sokağı), Çorapçı Han Sinagogu ise bulunduğu yapının adını almıştır.[1]

İkinci gruptaki sinagoglar, adlarını kurucularının ya da cemaatinin kökenlerinden almaktadır. Bu sinagogların büyük bölümü Bizans döneminden kalmıştır ya da 1492 göçünden sonra kurulmuştur. Makedonya, Ohri göçmenlerinin kurduğu Ahrida Sinagogu; Bulgaristan, Yanbolu göçmenlerinin kurduğu Yanbol Sinagogu, günümüzde terk edilen Selaniko (Selanik) ve Verya (Veria) sinagogları bu grup altında değerlendirilebilir.[1]

İstanbul sinagoglarının adlandırılmasında üçüncü grubu, adlarını kurucularının ya da cemaatlerinin mesleklerinden alan sinagoglar oluşturmaktadır. Bu tür adlandırmalara İstanbul sinagoglarında çok ender rastlanmaktadır. Galata'daki Terziler Sinagogu ve uzun süre önce terk edilen Hasköy'deki Kumaş Tacirleri Sinagogu bu grup sinagoglarına örnektir.[1]

Dördüncü grupta adını, kendilerini kuran ya da yapımında emeği geçen ailelerden alan sinagoglar vardır. Bu tür sinagogların sayısı da oldukça azdır. Büyükada'daki Hesed Le Avraam Sinagogu bu gruba dâhil edilebilir. Bu ad, sinagoğun yapılması için arsasını bağışlayan Avram Arslan Efendi'ye atfen sinagoga verilmiştir.[1]

Beşinci grupta ise felsefi, efsanevi, mesaj veren adlar taşıyan sinagoglar bulunmaktadır. Ortaköy'deki Etz Ahayim Sinagogu (Hayatağacı Sinagogu), Haydarpaşa'daki Hemdat İsrael Sinagogu (İsrailoğlu'nun Şefkati), Galata'daki Neve Şalom Sinagogu (Barış Vahası) bu grupta yer alır.[1]

İstanbul'da Musevi cemaatine tahsis edilmiş 9 mezarlık alanı vardır. Bunlardan Kuzguncuk, Hasköy ve Ortaköy mezarlıklarının geçmişi, 16. ve 17. yüzyıllara kadar dayanmaktadır.[5] Beyoğlu ilçesinde yer alan Hasköy Mezarlığı, İstanbul'da Musevilere ait en büyük mezarlık alanıdır. Ulus'ta, Sefarad ve Aşkenaz cemaatine ait olmak üzere iki ayrı mezarlık vardır. Şişli ile Mecidiyeköy arasındaki gayrimüslim mezarlığında Ermeni ve Rum cemaatiyle birlikte, İtalyan Musevi cemaatine de bir bölüm ayrılmıştır. Musevi bölümü mezarlığın batısında yer almaktadır. Bunların yanı sıra, Anadolu Yakası'nda Bağlarbaşı ve Acıbadem semtlerinde de birer Musevi mezarlığı vardır. İstanbul'daki Musevi mezarlıkları genellikle bir sinagoğun çevresinde kuruludur. Ancak günümüzde bu gelenek büyük ölçüde kaybolmuş ve mezarlık çevrelerindeki sinagoglardan bazıları yıkılmıştır. İstanbul'daki Musevi mezarlıkları zaman zaman deprem, şiddetli yağışlar ve bakımsızlık gibi nedenlerle tahrip olmuştur. Tehlikeye açık hâle gelen mezarlıklar kimi zaman ideolojik saldırılara maruz kalmıştır. Kimi mezarlıklar, içinden ya da çevresinden yol geçirilmesi nedeniyle istimlâke uğramıştır.[21] Çok eski mezarlıklar ise şehirleşme alanları açmak amacıyla taşınmış ya da yok edilmiştir. Günümüzde Musevi cemaatine ayrılan en yeni mezarlık alanı Sarıyer'in Kilyos köyünde bulunmaktadır. 1991 yılında cemaate verilen mezarlık alanında düzenleme ve parselasyon çalışmaları bitirilmesiyle, gömü işlemlerine 2010 yılının başında başlanmıştır.[7] Ortaköy, Hasköy, Bağlarbaşı, Ulus Sefarad, Ulus Aşkenaz ve Kilyos mezarlıklarının yönetimi ve bakım işleri Neve Şalom Sinagogu Vakfı tarafından düzenlenmektedir.[22]

• Türkiye'deki sinagoglar listesi
• Türkiye'de Yahudilik

Wikimedia Commons'ta Category:Synagogues in Istanbul ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Musevi Cemaati Türkiye Hahambaşılığı resmî sitesi
• Türk Yahudi Toplumu ve Yahudi Kültürünü Tanıtma Projesi resmî sitesi24 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 500. Yıl Vakfı Türk Musevileri Müzesi