Meksiko

Meksiko (İspanyolca: Ciudad de México, İspanyolca telaffuz: [sjuˈða(ð) ðe ˈmexiko]; "CDMX" olarak kısaltılmaktadır), Meksika'nın 32 federal yapılanmasından biri, ülkenin başkenti ve nüfus bakımından en büyük şehri. "Alfa" bir küresel şehir olup,[1] Amerika kıtasının en önemli finansal merkezlerinden biridir.[2]

Meksiko
Ciudad de México
Yukarıdan saat yönünde: Paseo de la Reforma'nın bir kısmı, Meksiko Metropoliten Katedrali, Polanco'nun bir kısmı, Güzel Sanatlar Sarayı, Ulusal Saray, Bağımsızlık Meleği ve Torre Latinoamericana.

Bayrak

Arma
Sloganlar:
"La Ciudad de los Palacios"
("Saraylar Şehri")

Meksiko'nun beldelerini gösteren harita
Ülke Meksika
Yapı Federal İlçe
Beldeleri
Kuruluş

20 Haziran 1325: Tenochtitlan
13 Ağustos 1521: Ciudad de México
18 Kasım 1824: Distrito Federal

29 Ocak 2016: Ciudad de México
İdare
  Belediye başkanı Claudia Sheinbaum
  Senatörler
  • Mario Martín Delgado (PRD)
  • Alejandra Barrales (PRD)
  • Pablo Escudero Morales (PRI)
  Vekiller
Yüzölçümü
  Başkent 1.485 km² (573 mil²)
Rakım 2.250 m (7.380 ft)
En yüksek nokta 3.930 m (12.890 ft)
Nüfus
 (2015)
  Başkent 8.918.653
  Yoğunluk 6.000/km² (15.000/mil²)
  Metropol
20.400.000
Zaman dilimi UTC-06.00 (MST)
  Yaz (YSU) UTC-05.00 (MDT)
Posta kodu
00-16
Alan kodu 55
ISO 3166 kodu MX-DFE
Resmî site
cdmx.gob.mx

Ülkenin merkezinde bulunan Meksika Vadisi'ndeki platolarda, 2.240 metre (7.350 ft) rakımda yer alır. İdari olarak 16 beldeye ayrılmıştır. 1.485 km² yüzölçümüyle ülkenin en küçük idari birimidir. 2015 sayımına göre 8.918.653 nüfusa sahiptir. Federal ve eyalet hükûmetlerinin hemfikir olduğu Büyük Meksiko tanımına göre tahmini olarak 21,3 milyonun üzerine ulaşan nüfus, şehri batı yarımküredeki en büyük ikinci metropol, en büyük onuncu kentsel yığışım ve İspanyolca konuşulan şehirlerin en büyüğü yapmaktadır. Şehir, Meksika'nın gayri safi yurt içi hasılasının yaklaşık %15,8'ini oluştururken, Büyük Meksiko göz önüne alındığında bu oran %22'ye kadar çıkar.

Meksiko, Amerika kıtasının en eski başkenti olmasının yanı sıra, Quito ile birlikte kızılderililer tarafından kurulan iki başkentten biridir. Şehir, Tenochtitlan adıyla Aztekler tarafından 1325 yılında, Texcoco Gölü üzerine inşa edildi. Aztek İmparatorluğu'nun İspanyollar tarafından fethi sırasında, 1521'deki Tenochtitlan Kuşatması sonrasında şehrin neredeyse tamamı yıkıma uğradı. Bu yıkımın ardından, İspanyol mimarisiyle şehir yeniden inşa edildi. 1524'te Meksiko belediyesi kuruldu ve şehir México Tenochtitlán olarak adlandırıldı. 1585'te ise resmî olarak Ciudad de México (Meksiko Şehri) adı benimsendi. Şehir, İspanyol İmparatorluğu'nun büyük bir bölümünün siyasi, idari ve finansal merkezi olarak faaliyet gösterdi. 1821'de sona eren Meksika Bağımsızlık Savaşı ile birlikte bağımsızlığını kazanan Meksika'nın bir parçası oldu ve 1824 yılında federal bölge statüsüne kavuştu.

Coğrafya

Şehir; ülkenin orta-güney kısımlarında yer alan Trans Meksika Yanardağ Kuşağı'nın bir parçası olan Meksika Vadisi'nde konumlanmıştır.[3][4] En düşük rakımı ortalama deniz seviyesinden yüksekliği 2,200 metre (7,22 fit) olan şehir, yüksekliği 5,000 metre (16,404 fit)'yi aşan dağ ve yanardağlarla çevrilidir.[5] Kendisini çevreleyen dağlardan gelen suların drenajı için doğal bir sisteme sahip olmayan vadi sebebiyle sehir, gerçekleşebilecek sellere müsait bir durumdadır. Bu sebeple 17. yüzyıldan itibaren drenaj amacıyla çeşitli kanallar ve tüneller yapılmıştır.[3][5]

Meksiko'nun büyük bir kısmı, 17. yüzyılda başlayan süreç sonrasında günümüz itibarıyla tamamen kurumuş olan Texcoco Gölü'nün yer aldığı alan üzerine kurulmuştur.[3] Sismik aktivitelerin yoğun olarak yaşandığı bir bölgedir.[6] Göl yatağının bulunduğu kısımların zemini doygun kilden meydana geldiğinden dolayı, yeraltı sularının aşırı miktarda çekilmesine ve bu da zeminin çökmesine yol açmaktadır. 20. yüzyılın başlarından itibaren şehir, bazı noktalarda 9 metre (30 fit)'ye ulaşan boyutlarda çökmüştür. Bu çökme, yüzey akışı ve atık suyun tahliyesinde sorunla yol açmakta, özellikle yağışlı mevsimde su baskınlarının meydana gelmesine sebebiyet vermektedir.[5][6][7] Günümüzde göl yatağının bulunduğu bölgede doğal yeşil alan kalmamış olup, ağaçlık alanların büyük bir kısmı güneyde: Milpa Alta, Tlalpan ve Xochimilco beldelerinde bulunmaktadır.[6]

İklim

Meksiko'da, tropikal kuşakta bulunmasına karşın yüksek rakımlı bir şehir olmasından ötürü subtropikal dağ iklimi (Köppen iklim sınıflandırmasında Cwb), görülmektedir. Vadinin alçak kısımları, güneydeki yüksek kısımlarına göre daha az yağış alır.

Yıllık ortalama sıcaklık, bölgenin yüksekliğine göre 12 ila 16 °C (54 ila 61 °F) arasında değişmektedir. Sıcaklık, nadiren 3 °C (37 °F)'nin altına düşer veya 30 °C (86 °F)'nin üstüne çıkar.[8] Şehir tarinde ölçülen en düşük sıcaklık 13 Şubat 1960'ta -4,4 °C (24,1 °F) ile gerçekleşirken en yüksek sıcaklık 9 Mayıs 1998'de 33,9 °C (93,0 °F) ile gerçekleşmiştir.[9]

Meksika Vadisi, yüksek basınçlı sistemlerin etkisine maruz kalır. Bu sistemlerin oluşturduğu zayıf rüzgârlar, şehirdeki kirli havanın vadi dışına dağılmamasına sebep olur.[10]

Şehir her yıl, ortalama 820 milimetre (32,3 in) yağış alır. Haziran ayından eylül-ekim aylarına kadarki dönem, yağışların en yoğun yaşandığı dönemdir ve yılın kalan kısmında bu döneme kıyasla çok az yağış görülür.[5] Yağmurun yanı sıra dolu yağışı da görülebilirken kış aylarında nadiren kar yağışı gerçekleşir ki şehirde kaydedilen son kar yağışı 12 Ocak 1967'dedir. Rüzgârların etkisiyle denizden gelen nemli havanın yol açtığı yağışlarla, haziran-ekim arasında yaşanan yağışlı mevsim ile yılın geri kalan kısmında görülen ve yağışlı mevsime kıyasla çok az yağış görülen kurak mevsim, Meksiko'da görülen iki ana mevsimdir. En çok yağış alan ay temmuz iken, aralık ayı en az yağışın gördüğü aydır. Kurak mevsim, soğuk ve ılık dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Kasım-şubat arasında süren soğuk dönemde, kuzeyden gelen kutupsal hava kütleleri havanın büyük oranda kurak kalmasını sağlar. Mart-mayıs arasındaki ılık dönemde ise tropikal rüzgârların etkisi görülse de yağış oluşturacak kadar nem taşımazlar.[11]

 Meksiko iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 28,2 29,3 33,3 33,4 33,9 33,5 30,0 28,4 28,5 28,9 29,3 28,0 33,9
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 21,7 23,4 25,7 26,8 26,8 25,3 23,8 23,9 23,3 22,9 22,9 21,9 24,0
Ortalama sıcaklık (°C) 14,6 15,9 18,1 19,6 20,0 19,4 18,2 18,3 18,0 17,1 16,3 15,0 17,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 7,4 8,5 10,4 12,3 13,2 13,5 12,5 12,7 12,7 11,2 9,7 8,1 11,0
En düşük sıcaklık (°C) −4,1 −4,4 −4 −0,6 3,7 4,5 5,3 6 1,6 0 −3 −3 −4,4
Ortalama yağış (mm) 7,6 7,0 8,9 22,5 66,5 140,0 189,5 171,2 139,8 72,4 12,6 8,2 846,1
Kaynak: Colegio de Postgraduados[12]

Tarihçe

Meksiko, 1628

1325 yılında kurulan kent, Tenochtitlan adıyla Aztek İmparatorluğu'nun başkenti oldu. Bu küçük göl köyü, özellikle Itzcoatl'ın hükümdarlık döneminden (1428-1440) başlayarak Aztek devletinin güçlenmesine bağlı olarak gelişti.

Her birinde dinsel bir merkez bulunan dört mahalleden oluşan kent, büyük bir pazarın kurulduğu Tlatelolco adasına kadar kanallar boyunca uzanıyordu. Üç yüksek şose kenti kıyıya bağlıyor ve iki su kemeri içme suyunu sağlıyordu. İmparatorluğun toprak genişlemesinden doğan refah, başkentin ve komşu devletlerin nüfus artışını körükledi; bazı yazarlara göre bu insan kalabalığı, 1 milyon kişiyi buluyordu.

Büyük kamusal ya da özel çalışmalar sırasında, eski anakentin, çağdaş kent altında kalan kalıntılarına rastlandı. 1978'de girişilen büyük çalışmalar sırasında Constitucion Meydanı'nın altında, birçok dini yapıyla birlikte Büyük Teocalli (Kutsal Kent) ortaya çıkarıldı: Tezcatlipoca tapınağı, yuvarlak Quetzalcoatl tapınağı, Güneş tapınağı, Xipe Totec tapınağı, özellikle de bu yapı topluluğunun ana öğesi olan ikiz Tlaloc ve Huitzilopochtli tapınağı. Bu dağ tapınak yedi yapım evresiyle kentin en iyi bilinen tapınaklarından biri durumuna geldi. Bu kutsal yapının yanında, kralın ve ileri gelenlerin bahçelerle çevrili sarayları yer alıyordu.

Kent, 13 Ağustos 1521'de Cortes tarafından işgal edildi; İspanyollar kenti yerle bir ederek yeni bir plana göre yeniden kurmaya giriştiler. Yeni İspanya'nın anakenti durumuna gelen Meksiko, akaçlama kanallarıyla yavaş yavaş kurutulan denizkulağından kazanılan alanlara yayılarak genişledi. 1824'ten bu yana Meksika'nın başkentidir

İdari birimleri

İdari olarak 16 beldeye (delegacion) ayrılmış olup, bu beldeler de kendi içerisinde mahallelere (colonia) bölünmüştür. Şehri oluşturan 16 belde şu şekildedir:

1. Álvaro Obregón
2. Azcapotzalco
3. Benito Juárez
4. Coyoacán
5. Cuajimalpa
6. Cuauhtémoc
7. Gustavo A. Madero
8. Iztacalco

9. Iztapalapa
10. Magdalena Contreras
11. Miguel Hidalgo
12. Milpa Alta
13. Tláhuac
14. Tlalpan
15. Venustiano Carranza
16. Xochimilco

Ulaşım

Raylı sistemler

Şehirde hizmet veren metro sistemi 226,5 km (141 mi) uzunluğunda olup, Latin Amerika'daki en büyük metro ağıdır. 4 Eylül 1969'da tek hatla hizmete giren metro, günümüzde 12 hatta sahiptir ve toplamda 195 istasyondan oluşmaktadır. 2015 verilerine göre yaklaşık olarak yıllık 1,624 milyar, günlük ise 4,44 milyon yolcu taşır ve bu verilerle dünyadaki en kalabalık 8. metro ağı konumundadır.[13]

Servicio de Transportes Eléctricos'un idaresinde troleybüs hatları ile bir hafif raylı sistem şehirde faaliyet gösterir. Metropol bölgede hizmet veren banliyö treni, şehrin idari bölümlerinin dışına da çıkar. Günümüzde, 27 km uzunluğundaki hatta yer alan 7 durakla hizmet verir. Meksiko'da kullanılan son tramvay hattı ise 1979'da kapatılmıştır.

Lastik tekerlekli araçlar

Şehirdeki otobüs seferleri, Red de Transporte de Pasajeros tarafından idare edilir. 2009 verilerine göre şehirde faaliyet gösteren yaklaşık 28.000 minibüs, şehirdeki yolcuların yaklaşık %60'ını taşımaktadır.[14][15]

Şehirde faaliyet gösteren ilk metrobüs hattı Haziran 2005'te, Avenida Insurgentes üzerinde seferlerine başladı. 2. hat Aralık 2008'de Eje 4 Sur'da,[16] 3. hat Şubat 2011'de Eje 1 Poniente'de[17] ve 4. hat Nisan 2012'de Benito Juárez Uluslararası Havalimanı ile Insurgentes üzerindeki San Lázaro ve Buenavista metro istasyonları arasında hizmete girdi.[18] Günümüzde metrobüs ağı 7 hattan oluşmaktadır.

Sanat

Kent en az 17. yüzyıldan sonraki sömürge dönemi yapıları bakımından zengindir: büyük Zocalo alanındaki katedral ve churrigueresco üslubunda Sagrario; ince bir işçilikte çalışılmış Guadalupe kilisesi ve Pocito capellası; manastırlar, kiliseler, Ulusal saray ya da Madenler sarayı gibi saraylar. 19. yüzyılın seçmeciliğinden sonra, 1920-1930'dan başlayarak, modern mimarlarla, Rivera, Orozco ve Siqueiros gibi duvar ressamlarıyla bir yenileşme hareketi ortaya çıktı. 1949'da yeni üniversite sitesinin yapımına başlandı; sitenin en ayırt edici yapısı Gustavo Saavedra, Juan Martinez de Valesco ve Juan O'Gorman tarafından yapılan merkez kitaplığıdır. 1964'te Mario Pani, Tlatelolco Aztek tören merkezi kalıntılarını da içine alan La Plaza de Las Tres Culturas'ı gerçekleştirdi. Siqueiros kültürel polyforumu 1971'de açıldı. Chapultepec parkı içindeki Ulusal Antropoloji Müzesi, Pedro Ramires Vasquez tarafından 1963-64'te tasarlandı. Burada Kolomb öncesi dönemden ve yerlilerden kalma olağanüstü koleksiyonlar sergilenmektedir. Meksiko'nun önemli müzelere arasında, Ulusal tarih müzesi, Kral naipliği resim müzesi, San Carlos Akademisi ve de Meksika Güzel Sanatlar Sarayı Müzesi'ni saymak gerekir.

Medya

Meksiko, Latin Amerika'nın televizyon, müzik ve sinema endüstrilerinde en önde gelen merkezi konumundadır. Meksika'da ise, basılı medya ve kitap yayımı endüstrilerindeki en önemli şehridir. Şehirde basılan ve yayınlanan günlük gazeteler arasında en yüksek tiraja sahip olanları El Universal, Excélsior, Reforma, La Jornada, Milenio, Crónica, El Economista ve El Financiero'dır. Expansión, Proceso, Poder, Vanidades, Quién, Chilango, TVNotas ile Vogue, GQ ve Architectural Digest'ın yerel sürümleri ise şehirde basımı gerçekleşen en yüksek tirajlı dergilerdir.

Reklamcılık endüstrisinde de bir merkez konumunda olan şehirde; JWT, Leo Burnett, Euro RSCG, BBDO, Saatchi & Saatchi ve McCann Erickson firmalarının ofisleri bulunur. Şehirde hizmet veren 60 radyo istasyonun yanı sıra çeşitli yerel radyo istasyonları da vardır. İspanyolca konuşan ülkelerdeki en büyük iki medya şirketi, Televisa ve Azteca'nın merkezi Meksiko'da bulunur. Merkezi şehirde bulunan diğer yerel televizyon kanalları ise XEW-TV, XHTV-TV, XHGC-TV, XHIMT-TV, XEQ-TV, XEIPN-TV, XHDF-TV, XHUNAM-TV, XEIMT-TV, XHRAE-TV, XHTVM-TV ve XHCDM-DT'dir.

Kardeş şehirler

Meksiko, 24 şehirle kardeş şehir konumundadır.[19]

Kaynakça

  1. Foreign Policy (2008). "The 2008 Global Cities Index". 10 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2009.
  2. "WFE – Member Exchanges". World-exchanges.org. 1 Nisan 2003. 25 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2010.
  3. Diccionario Porrua de Historia, Biografia y Geografia de Mexico 6th ed. – Mexico, Cuenca de (İspanyolca). 3. Meksiko: Editorial Porrua. 1995. s. 2238. ISBN 978 968 452 907 6.
  4. "Mexico City: Opportunities and Challenges for Sustainable Management of Urban Water Resources" (İngilizce). Aralık 2004. 7 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2017.
  5. National Research Council Staff (1995). Mexico City's Water Supply: Improving the Outlook for Sustainability (İngilizce). Washington, DC: National Academies Press. ISBN 978-0-309-05245-0.
  6. Yip, Maricela; Madl, Pierre (16 Nisan 2002). "Air Pollution in Mexico City" (İngilizce). Salzburg Üniversitesi. s. 16. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2017.
  7. New York Times: "Mexico City, Parched and Sinking, Faces a Water Crisis" By Michael Kimmelman February 17, 2017
  8. "Average Weather for Mexico City". Weather Spark. 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2013.
  9. "Reporte Diario del Observatorio de Tacubaya" (İspanyolca). Servicio Meteorológico Nacional. October 14, 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: October 13, 2016.
  10. "Program to improve air quality in the Metropolitan zone of the valley of del Medio Ambiente del Distrito Federal, SMA (2002) Programa para Mejorar la Calidad del Aire de la Zona Metropolitana del Valle de México, Gobierno del Distrito Federal" (PDF). 26 Ocak 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2017.
  11. Lafregua, J; Gutierrez, A, Aguilar E, Aparicio J, Mejia R, Santillan O, Suarez MA, Preciado M (2003). "Balance hídrico del Valle de Mexico" (PDF). Anuario IMTA. 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2008.
  12. "Normales climatológicas para Mexico-Central-Tacubaya D.F." (İspanyolca). Colegio de Postgraduados. 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2013.
  13. "World Metro Figures: Statistics Brief" (PDF). UITP. Ekim 2015. s. 2. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2016.
  14. Official statistics on ground transport in Mexico City (İspanyolca), SETRAVI, 15 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ocak 2017
  15. Robert Cervero, The Transit Metropolis: A Global Inquiry, s. 381, 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ocak 2017
  16. Gómez Flores, Laura (16 Aralık 2008). "Con retraso de siete meses inicia línea 2 del Metrobús". La Jornada (İspanyolca). Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
  17. Gómez Flores, Laura (31 Mayıs 2010). "Pretenden entregar antes la línea 3 del Metrobús". La Jornada (İspanyolca). Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
  18. "Inaugura GDF Línea 4 del Metrobús", El Norte (İspanyolca), 1 Nisan 2012
  19. "Convenios de hermanamiento y amistad" (İspanyolca). Meksiko hükûmeti. 13 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2017.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.