II. Evkaf Apartmanı

Cumhuriyet döneminde yoğun bir biçimde uygulanmaya başlanmış olan betonarme tekniğiyle gerçekleştirilen II. Evkaf Apartmanı, mimarının yaptığı tüm üretimlerin içerisinde bu tekniğin sunduğu olanakları bünyesinde barındırmaktadır. 1926 Eylül'ünde, Mimar Kemalettin ve yardımcısı Mehmet Nihat tarafından sulu boya resmi yapılan ve Mimar Kemalettin tarafından fotoğrafı çekilerek İstanbul'daki eşine gönderilen kartpostalın ardında kendi el yazısıyla şöyle yazmaktadır:[2]

"Evkaf evleri sırasında, parka nazır inşa olunacak bu bina, birinci katlarında (foyer) fuayesi ve tuvalet yerlerini havi müzeyyen bir musiki salonunu, büyük gazino, bilardo ve oyun salonlarını, müteaddid mağazaları, haneleri, üçüncü, dördüncü ve beşinci katlarında tekmil müştemilatı ve tertibat-ı sıhhiyeyi havi apartmanları ihtiva edecektir. Apartmanların adedi yirmi altıdır. Musiki salonu yazın serin ve kışın sıcak olacak surette en yeni tecrid ve tesbin-i hava tertibatıyla tecrid edilecektir."

Bodrum ve çatı arasıyla birlikte 7 katlı bina, betonarme iskelet sistemine göre inşa edilmiştir. Dikdörtgensi bir daire biçiminde planlanmış yapının ortasında büyük bir hava boşluğu bulunmaktadır. Bu boşluğun zeminle birlikte birinci katı bugün Küçük Tiyatro sahnesi olarak kullanılmaktadır. Katlar arasındaki bağlantıyı sağlayan merdivenler her cephenin orta noktasına yerleştirilmiş, böylece binayı çevreleyen sokaklara çıkış kapısı yapılmıştır. Özgün projede her merdivenin her katta ikişer daireye servis verdiği, böylece binada (bodrum ve çatı hariç 5 kat x her katta 2 daire x 4 cephe) 40 daire olduğu anlaşılmaktadır. Konutların banyo, tuvalet ve mutfaklarının ortadaki hava boşluğuna, odaların ise dış çeperlere baktığı görülmektedir. Sonraki değişikliklerle dairelerdeki koridorların ayırıcı duvarları yıkılarak bina çevresinde dolanım sürekliliği sağlanmıştır.[3] Zemin katı ile asma kat tüm yapı çevresince dükkânlara, orta avlu ise, kentin kültür gereksinimini karşılayacak bir tiyatro salonuna ayrılmıştır. Mimarın diğer yapılarda cömertçe kullandığı geleneksel sivri kemerli pencerelerden bu yapıda vazgeçtiği görülmektedir. Buna rağmen, yapının altındaki geniş dükkân açıklıkları, asma kat düzeyinde sepet kulpu kemerlerle geçilmiş, bu da köşeleri ve balkonları yuvarlatılarak kütlesel etkisi yumuşatılmaya çalışılan hanın görsel bütünlüğü açısından faydalı olmuştur. Yapı yüzeyindeki diğer açıklıkların tümü, betonarme yapı sisteminin getirdiği olanaklar içinde, geniş dikdörtgenler olarak biçimlendirildiklerinden, cam yüzeylerin duvar yüzeylerine oranı artmış, böylece iç mekanların daha aydınlık olmaları sağlanmıştır.

Yapının dış yüzeyi kesme taş izlenimi verecek şekilde sıvanmış, yatay çizgilerle derzlenerek az da olsa bezeme ögesi kullanılmıştır. Üst katlardaki balkonları ayıran betonarme kolonların köşelerine sütunceler yapıldığı görülmektedir. Birinci kat balkonlarını belirleyen kirişlerin köşelerine yerleştirilen destekler, balkon açıklıklarının geniş aynalı Bursa tipi kemerlerle geçildiği izlenimi vermektedir.[4]

Süslü balkon parmaklıkları bina cephelerindeki en göze çarpan bezeme ögesidir. Yapının ortasındaki boşlukta yer alan tiyatro salonu ise her göreni büyüleyecek ölçüde ince bir işçilikle bezenmiş haldedir. Seyir salonunun içinde oval kubbe, iç yüzü alçı kabartmalarla bezeli, barok etkili bir ögedir. Tiyatro salonunun gül kurusu, dış cephelerin ise Ankara taşını andıracak koyu pembe bir renkle boyandığı görülmektedir.Mimarın tüm yapıtları arasında İkinci Vakıf Hanı, yalnıza genel kütle biçimlemesi, simetrik planlaması ve geniş saçaklarıyla ulusal mimarlık anlayışına uyum göstermektedir.

2 Mart 1937'de kurulan Devlet Konservatuvarı'ndan mezun olan tiyatro sanatçıları, İkinci Dünya Savaşı ve diğer engeller nedeniyle tiyatro sahnesinin yapılamamasına karşın, 10 yıl boyunca tüm zorluklara göğüs germişlerdir. Mart 1947'de Tatbikat Sahnesi'nin yöneticiliğine gelen Muhsin Ertuğrul, Tatbikat Sahnesi'nin akan damını tamir ettirmek, güvercin dışkısından sararmış kartopiyerleri temizletmek, toz toprak içindeki sahneyi temizletmek gibi işleri üstlenerek mermer antreli, mozaik sütunlu, işlemeli ovan tavanlı bir oyun sahnesi yaratmıştır.[5]  Tatbikat sahnesinin çiçeği burnunda genç sanatçıları tarafından elde süpürge, bez silinip süpürülerek konservatuvar dekor ve kostüm deposundan meydana getirilen tiyatro salonu, kentin sanatsal iklimine önemli ölçüde etki etmiştir.  Zaman zaman boks ve güreş karşılaşmalarına ev sahipliği yapmış bir depodan bir tiyatro salonu yaratmak ayrıca önemlidir.[6] 27 Aralık 1947 tarihinde II. Evkaf Apartmanı'nın alt katında, Devlet Konservatuvarı Tatbikat Sahnesi adıyla  açılan Küçük Tiyatro'da sergilenen ilk oyun, Ahmet Kutsi Tecer'in Köşebaşı adlı oyunudur. Açıldıktan bir ay sonra çocuk tiyatrosu oyunları da sergilenen Küçük Tiyatro'da, 1947 ve 1949 Mayıs arasındaki “Devlet Tiyatrosu'na geçiş” döneminde her akşam tiyatro oyunları sahnelenmiştir.[7]

Tatbikat Sahnesi'ni yöneten, bu sahneyi bir tiyatro salonuna dönüştüren ve Türk tiyatrosunun en önemli isimlerinden biri olan Muhsin Ertuğrul, Küçük Tiyatro'nun 1947'de çıkan ilk oyun kitapçığında şöyle demektedir.[8]

“Teberi ve keşkülünü sırtına vurup diyar diyar pirini ve tapınağını arayan, yakan rüzgardan çilesini soran yalınayak dervişin sabrı ve çektiği, bizim bekleyişimizin ve çektiğimizin yanında hiç kalır. Onun için çoğumuz aradığımız tapınağa varamadan yolda göçeriz. Ruhları şimdi sizin ülkenizde olan birçok arkadaşımız işte bu serap yolunda tapınağa ulaşmadan düşen talihsizlerdir.”

Küçük Tiyatro, bugün 467 koltuk kapasitesine sahiptir.

Binanın içinde Küçük Tiyatro sahnesinin yanı sıra Oda Tiyatrosu da bulunmaktadır. 5 Ekim 1956'da, Muhsin Ertuğrul'un Devlet Tiyatroları Genel Müdürü olduğu sıralarda bina içindeki boş bir odanın tiyatro sahnesine dönüştürülmesiyle yapılmıştır. Cüneyt Gökçer'in müdürlüğü döneminde Oda Tiyatrosu kullanılmamış, hatta koltuklar sökülmüştür. 65 kişilik kapasitesiyle gereksiz bir yatırım olduğu öne sürülen sahneye “Muhsin Ertuğrul'un tiyatro tutkusunun uç noktası olarak bakılmış, sahnenin yine tiyatro amacına hizmet eden bir büro olarak kullanılması önerilmiştir.[9]

Oda Tiyatrosu, bugün 60 koltuk kapasitesine sahiptir.

12 Haziran 2011 günü, Türkiye'nin ilk tiyatro ihtisas kütüphanesi bu binada açılmıştır. Binanın 5. katında yer alan Devlet Tiyatroları Refik Ahmet Sevengil Tiyatro Kütüphanesi'nde DT'nin oyun görüntüleri ve görsel malzemeler ile oyun metinleri ve tiyatro kitapları bulunmaktadır. 1949 yılından beri oynanmış tüm oyunların afişlerine, broşürlerine, fotoğraflarına ve dijital ortama aktarılmış yaklaşık 2000 oyunun video çekimlerine erişim hizmeti verilmektedir. Ayrıca 3000 kadar oyun metni ve 10.000 adet tiyatro ile ilgili kitap bulunan kütüphane dekorasyonu, renkleri ve minik kafesiyle tiyatro sevenlere hizmet vermektedir.[10]