Ebulfez Elçibey

Gerçek adı Ebulfez Aliyev olan Ebulfez Elçibey Nahçıvan’ın Keleki köyünde doğdu. Babası aslen Güney Azerbaycan'dan olan Kadirgulu Bey ve annesi Anadolu'da doğup Keleki'ye göç etmiş Mehrinisa Hanım'dır. Babası 1943 yılında II. Dünya Savaşı'na katılmış ve bir daha kendisinden haber alınamamıştır.

Ebulfez Elçibey eğitimini Nahçıvan'da almıştır. 1957-1962 yılları arasında Azerbaycan Devlet Üniversitesi Doğu Dilleri Enstitüsü, Arapça bölümünde okumuştur. Öğrencilik yıllarında Azerbaycan tarihini ve Azerbaycan devrim tarihini öğreten dernekler kurmuştur.

1963-1964'lü yıllarda Mısır'da tercüman olarak çalışmıştı.

1970'lerde Azerbaycan`ın bağımsızlığı için çalışmalar yapan Elçibey 1975'te 'milliyetçilik suçundan 1,5 yıl hapis yattı.[1]

Serbest bırakıldıktan sonra, 1977'den itibaren, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü`nde çalıştı.

Elçibey 22 Ağustos 2000’de 62 yaşında prostat kanseri nedeniyle tedavi gördüğü Ankara'da ölmüştür.

Defin törenine sekiz yüz bin kişi katılmıştır. Dönemin Azerbaycan cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in törene katılmış, Elçibey`in cenazesi önünde baş eğmiştir. Haydar Aliyev`in salona giriş yaptığı zaman salondakiler onu "Elçibey!" sloganlarıyla karşılamışlardır.

1989'da Azerbaycan Halk Cephesi'ni kurdu ve AHC başkanı seçildi. Elçibey liderliğinde AHC 1990 Azerbaycan SSC genel seçimlerine katıldı ve 45 milletvekili ile Azerbaycan SSC Yüksek Sovyetinde temsil hakkı kazandı. Yüksek Sovyette muhalif milletvekilleri AHC liderliğinde Bağımsız Azerbaycan Demokratik Blokunu (İttifakını) kısaca DEMBLOK`u oluşturdu. DEMBLOK`cular bağımsızlık için çalışmalar yürütmüş, ilk kez bağımsızlık için oylama düzenlemiş ve bu oylamada 47 milletvekili bağımsızlığın leyhine oy kullanmış ve tarihe istiklalci milletvekilleri olarak geçmiştir.

Ayaz Mütallibov yönetimine muhalif olan AHC 15 Mayıs Darbesini gerçekleştirerek yönetimi ele aldı. Geçici cumhurbaşkanı olan İsa Gamber 7 Haziran 1992 tarihinde 2. Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimini düzenledi. Seçimlerde geçerli oyların %59,4 alan Elçibey 2. Azerbaycan cumhurbaşkanı seçildi.

Elçibey Birinci Karabağ Savaşı`nda yanlış adımları sebebiyle cephe komutanı Suret Hüseynov'u 1993`te görevden almıştır. Fakat Rusya'nın Azerbaycan'ı terk ederken bıraktığı silahları alan Suret Hüseynov Gence'de darbe girişimini başlatmış ve tanklarını Bakü`ye yöneltmiştir. Elçibeyin istifasını talep eden Suret Hüseynov Gence Darbesinin lideri olarak cumhurbaşkanıyla görüş talep ediyordu. Elçibey yardım için dönemin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclis Başkanı Haydar Aliyev'i Nahçıvan'dan Bakü'ye davet etti. Haydar Aliyev`in Bakü`ye gelip Elçibey`le görüşmesinin ardından Elçibey, iç savaşı önlemek sebebiyle bir grup insanla Bakü`yü terkederek doğduğu Keleki köyüne gitmişti. Yönetimi ele alan Haydar Aliyev önce Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkanı seçildi. 30 Haziran 1993 tarihinde Suret Hüseynov`u başbakan atadı. Ardından 1 Eylül 1993 tarihinde güven oylaması referandumu düzenlemiş ve %98 oyla halkın Elçibey`i cumhurbaşkanı olarak desteklemediği açıklanmıştır. 3 Ekim 1993 tarihinde düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminde ise Haydar Aliyev %98,8 oyla cumhurbaşkanı seçilmiştir. 7 Ekim 1994 tarihinde Haydar Aliyev Suret Hüseynov`u görevden aldı ve Suret Hüseynov hakkında cinayet suçlaması sebebiyle hapsedilmiş, dokunulmazlığı ve Milli Kahraman unvanı elinden alınmıştır. Tüm bunlar yaşanırken Elçibey kendisinin seçildiği zamandan 5 yıl sonrasına kadar, yani 1997 tarihine kadar legal cumhurbaşkanı olduğunu ve alınan hiç bir kararı tanımadığını ilan etti.

Elçibey 4 yıl 4 aydan sonra, Ekim 1994 tarihinde Keleki`den Bakü'ye dönmüştür. Yıllardır de-jure sürdürdüğü Azerbaycan Halk Cephesi başkanlığını de-facto sürdürmüştür. Elçibey hızla siyasete geri dönmüş ve seçimlere katılma kararı almıştır. Bağımsız Azerbaycanda düzenlenen ilk genel seçimler için partileşme süreci başladığı için Azerbaycan Halk Cephesi de partileşerek Azerbaycan Halk Cephesi Partisi`ne dönüştü. Seçimlere Elçibey liderliğinde katılan parti 3 sandalye kazanarak ana muhalefet partisine dönüştü. Elçibey 1998 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimine katılmayı düşünse de, muhalefetin aldığı ortak kararla seçimi boykot etmiştir. 2000 Azerbaycan genel seçimleri döneminde Elçibey`in sağlığının yerinde olmaması, parti içi muhalefetin yükselmesi, partinin "klasikler" ve "reformcular" koluna bölünmesi partide karışıklıklara sebep oldu. Elçibey sağ iken hiçbir bölünmeyi desteklememiştir. Ortak liste hazırlatan Elçibey partinin her iki kanadından seçimlere adaylar çıkarılacağını açıklamıştır. 22 Ağustos 2000 tarihinde Elçibey`in vefatı üzerine düzenlenen kurutayda Ali Kerimli AHCP`nin yeni genel başkanı seçilmiş ve Elçibey`in hazırladığı ortak listeyle parti seçimlere katılarak 6 milletvekili çıkarmayı başarmıştı.

Elçibey aynı zamanda Bakü`ye döndükten sonra Bütün Azerbaycan Birliği'ni kurarak çalışmalarını Kuzey ile Güney Azerbaycan'ın birleşmesi üzerine yoğunlaştırmıştır.

Elçibey Azerbaycan`ın SSCB içinde bir sömürge olduğunu söylemiş ve ülkenin bağımsız, demokratik bir cumhuriyet olacağına inanmıştır. Atatürk'ten, Gandhi'den ve Mehmet Emin Resulzade'den etkilenmiştir. Kuzey ve Güney Azerbaycan'ın mutlaka birleşmesi ve Dağıstan'a, Gürcistan'a ve Ermenistan'a verilen toprakların tekrar Azerbaycan'a geri verilmesini , dolayısıyla Bütün Azerbaycan ideolojisini savunmuştur. Elçibeye Turan'ın yolunun Bütün Azerbaycan'dan geçtiğini iddia ediyordu.

Kasım Azerbaycan cumhurbaşkanı olarak 1993'te Anıtkabir'i ziyaret etmiş ve Anıtkabir özel defterine şu cümleleri yazmıştır: "Ey büyük Türk'ün büyük komutanı! Seni ziyaret etmekle özüm ve milletim adına şeref duydum. Senin Askerin."[2]

• "Tolunoğulları Devleti", İstanbul, 1997. Ebülfez Elçibey, ISBN 975-437-215-2
• "Bütöv Azərbaycan yolunda"("Bütün Azerbaycan Yolunda"), İstanbul, 1998; Bakı(Bakü), 2004
• "Müstəqillik[Bağımsızlık]: ikinci cəhd(Kısım)", Bakı(Bakü), 2001
• "Siz xalqın sevgisilə haqqa çatacaqsınız"("Siz halkın sevgisiyle hakka ulaşacaksınız"), Bakı(Bakü), 2001