Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi

Partiyi oluşturan paydaşlardan Cumhuriyetçi Millet Partisi; 1948 yılında hem iktidarda olan Cumhuriyet Halk Partisi’ne (CHP) hem de muhalefette olan Demokrat Parti'ye (DP) karşı, Fevzi Çakmak liderliğinde kurulmuş olan Millet Partisi’nin 1954 yılında kapatılması sonucunda, aynı yıl Osman Bölükbaşı’nın liderliğinde tesis edilmişti.[1]

Diğer paydaş Türkiye Köylü Partisi, 19 Mayıs 1952'de DP'den ayrılan bir grup tarafından kuruldu. Kurucuları Remzi Oğuz Arık, Cezmi Türk, Tahsin Demiray, Yusuf Ziya Eker ve Süreyya Endik'ti. Arık partinin genel başkanlığına, Ethem Menemencioğlu da fahri genel başkanlığına seçildi. Programında köylünün yaşam düzeyini yükseltmeyi ve tarımsal kalkınmaya ağırlık vermeyi amaçlayan Türkiye Köylü Partisi, 2 Mayıs 1954'te yapılan genel seçimlerde oyların ancak yüzde 0,53'ünü alabildi ve milletvekili çıkaramadı. 27 Ekim 1957 genel seçimlerine de katılmadı.

16 Ekim 1958'de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Türkiye Köylü Partisi birleşerek Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi'ne dönüştü. Partinin genel başkanlığına da Osman Bölükbaşı getirildi.

Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, 27 Mayıs Darbesi (1960) sonrası süreçte CHP ile birlikte mevcudiyetini devam ettiren diğer önemli siyasi parti konumunu elde etti.[1] Darbeden sonra kurulan Kurucu Meclis'te 25 üye ile temsil edilen ve ikinci parti durumunda olan CKMP, 15 Ekim 1961'de yapılan genel seçimlerde oyların yüzde 14'ünü alarak 54 milletvekili çıkardı ve üçüncü parti oldu. Seçim sonrasında İsmet İnönü başkanlığında kurulacak koalisyon hükûmetine katılıp katılmama konusunda çıkan tartışmalarda Bölükbaşı hükûmete katılmaya karşı çıkarak genel başkanlıktan istifa etti ve yerine vekaleten Hasan Dinçer getirildi.. CKMP 1962'de İnönü'nün kurduğu ikinci koalisyon hükümetine altı bakanla katıldı. Bu durum parti yönetiminde anlaşmazlıklara yol açtı. Bölükbaşı bir grup milletvekili ile birlikte partiden ayrıldı ve 13 Haziran 1962'de Millet Partisi'ni kurdu. CKMP, 17 Kasım 1963'teki yerel seçimlerde oyları gerileyince koalisyonun diğer küçük ortağı olan Yeni Türkiye Partisi (YTP) ile paralel bir reaksiyon göstererek 27 Kasım 1963'te ikinci İnönü koalisyonundan ayrılarak hükûmetin düşmesine neden oldu.

CKMP, 1963 seçim sonuçlarının da gösterdiği üzere, Bölükbaşı’nın ayrılmasından sonra oldukça kan kaybetmişti. Bu gelişmeler karşısında parti yönetimi gittikçe zayıflayan CKMP'nin güçlenmesi için yeni girişimlerde bulundu. 22-23 Şubat 1964'te Alparslan Türkeş yanlısı bir grubun partiye katılmasından sonra kongreye gidildi ve genel başkanlığa Ahmet Oğuz getirildi. 31 Mart 1965'te de, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra Milli Birlik Komitesi'nde yer alıp daha sonra tasfiye edilen Ondörtler'den Alparslan Türkeş, Muzaffer Özdağ, Rıfat Baykal, Ahmet Er ve Dündar Taşer partiye katıldılar. Bunları 19 Haziran 1965'te Mustafa Kaplan, Fazıl Akkoyunlu, Şefik Soyuyüce ile Numan Esin izledi. 20 Şubat 1965'te Suat Hayri Ürgüplü başkanlığında kurulan koalisyon hükümetine katılan CKMP'nin yönetimi, Türkeş ve yandaşlarının eleştirilerine hedef oldu. Bunun üzerine Ahmet Oğuz genel başkanlıktan istifa etti ve toplanan olağanüstü kongrede Alparslan Türkeş genel başkan seçildi (1 Ağustos 1965). Parti içinde Türkeş’in yönetimi ele geçirmesine muhalif isimler CKMP’den ayrılmaya başladılar (6 milletvekili ve senatör); bu kopmalara karşı Türkeş de emekli askerleri ve 1944’ten beri bağlantısını sürdürdüğü Türkçü çevreleri partiye girmeye teşvik etti.[2]

CKMP, 10 Ekim 1965'te yapılan genel seçimlerde oyların yüzde 2,24'ünü alarak 11 milletvekili çıkardı.

CKMP'nin 8-9 Şubat 1969 tarihlerinde Adana'da yapılan olağanüstü kongresinde delegelerin büyük desteğini alan "Milliyetçi Hareket Partisi" adı kabul edilmiştir. Büyük kongreden sonra toplanan ilk genel idare kurulunda partinin amblemi "Üç Hilâl" olarak kararlaştırılmış ve aynı toplantıda MHP Gençlik Kolları için de "Hilâl içinde Bozkurt" amblemi benimsenmiştir.

1969'da İzmir'de eski CKMP üyelerinden müteşekkil bir grubun "Nasyonal Aktivitede Zinde İnkişaf" (NAZİ) adında bir dernek kurmasıyla Türkiye'de neo-Nazi bir teşkilat mevcut oldu. Derneğin iki savaş birimi vardı. Üyeleri SA üniformaları giydi ve Hitler selamını kullandı. Liderlerinden biri (Gündüz Kapancıoğlu) 1975'te MHP'ye tekrar kabul edildi.[3]