Yiv

Yiv ateşli silahlarda merminin yolunda seyrederken dönme hareketi kazanmasını sağlayan namlu içine açılmış birbirine paralel kabarıklıklardan oluşan ve namlu içine spiral görüntü kazandıran kabartı ve oyuklardır.

I. Dünya Savaşı yıllarında kullanılan 75 mm çaplı bir top namlusundaki yivler
Yarı otomatik yivsiz av tüfeği. Yivsiz tüfekler fişek içindeki saçmayı fırlatırlar ve namlu çapları Gauge ile ölçülür.
.308 Winchester Kalibre Česká zbrojovka Uherský Brod firmasının ürettiği CZ 550 tipi yivli tüfek
Yiv-set çekilmiş namlu(Solda) ve Poligonal yivli namlu(Sağda)
yaygın olarak kullanılan 9mm'lik tabanca namlularınan çekilmiş olan yiv-set

Bir mermi çekirdeğini daha uzak mesafelere gönderebilmenin tek yolu namlu çıkışında çekirdeğe daha fazla hız kazandırmaktır. Bu amaçla potansiyel enerjisini ve önündeki hava direncini aşabilme kabiliyetini artırarak daha az sürtünme ile karşılaşması için, merminin ileri doğru olan hareketine ilaveten kendi ekseni etrafında dönüş hareketi kazandırılması düşünülmüştür. Bu işlemi sağlayan cihaz da yiv-set çekilmiş namludur.

Mermiye dönüş hareketi kazandırılması öncelikle jiroskopik dengesini artırır. Ayrıca merminin aerodinamiğini de artırarak daha isabetli olmasını sağlar.

İşlevi

Merminin dengesini ve hızını artırarak menzil, tahribat ve hedefi vurma etkilerini artırır. Namlu içindeki oyuklara "yiv", çıkıntılara ise "set" denir. Bu tür namluya sahip tüfeklere ise "Yivli tüfek" denir. günümüz piyade tüfeklerinin tamamına yakını ve tabancaların tamamı yivli silah kategorisinde yer alırlar. Top gibi ağır silahlar yivli veya yivsiz olarak üretilebilseler de uzun menzilli toplar daima yivli namluya sahiptirler.

Hatve (Twist)

Merminin(projectile) ileriye doğru hareketi de, kendi ekseni çevresinde bir tur atması sırasında, kat edeceği mesafeye hatve (twist) denir.

Hatve ve Mermi Stablitesi

19. yy. sonlarında ingiliz bir profesör olan Alfred George Greenhill tarafından optimal hatve değerini hesaplamak üzere pratik bir formül önerildi.

  • C = 150 (Mermi hızı 2800fps veya 840m/sn'den fazla ise 180)
  • D = Mermi çapı (inç)
  • L = Mermi uzunluğu (inç)
  • SG = Dansite (Kurşun çekirdek: 10.9)

Mütedavil Silahlarda Yiv-Set

Yivli tüfeklerin özellikleri beyan edilirken namlu çapı uzunluğuna ilaveten yiv dönüşünün sağdan sola veya soldan sağa olması ve yiv-set sayısına göre kategorilendirilirler.(Örn. Türk ordusunda standart piyade tüfeği konumunda olan G3 7.62mm çapında soldan sağa dönüşlü 4 adet yiv-setli namluya sahiptir). Yivli namluları birbirinden ayıran bir başka özellik ise merminin kendi ekseni civarında dönene kadar kat ettiği mesafedir. bu mesafeye Hatve denir. Mermi yivli namludan çıktığında namlunun yivlerinin şeklini almış olur. (Örn. poligonal namluya sahip bir tabanca (örn Jericho 941)'dan çıkan mermi poligonal şekil almıştır.) bu özellik ve yiv set çekilmiş namluların yapılan işleme bağlı mikro girinti-çıkıntıları ve özellikle kullanıma bağlı yiv-set üzerinde oluşan hasarlar ve değişikliklerinin namludan çıkan mermi çekirdeği üzerine yansıması(bu izlere Rayyür denir)ndan dolayı kriminal laboratuvarlarında bu özellikte silahların kimliklendirilmesi ve özellikle cinayetlerin aydınlandırılmasında kullanılır. Namluya yiv açma fikri ateşli silahların savaşlarda aktif olarak kullanılmaya başlayıp menzil ve isabet oranının ciddi olarak düşük olduğunun fark edildiği 1500'lere kadar dayansa da o dönemlerde metal sanatının gelişmemiş olması ve ayrıca tüfeklerin ağızdan doldurulmasından dolayı büyük çabayla açılan dikkatli yivlerin doldurma esnasında bozulmasından dolayı gerçek anlamında yiv ancak 1800'lerde mermi kovanlı silahların ortaya çıkmasıyla kullanıma girebildi. Ayrıca Yiv-set çekilmiş namlulardan (veya mütedavil kullanımıyla yivli namlu) ateşlenmiş bir mermi ile yaralanan bir asker ,eski çağlarda (örn. Abraham Lincolnun komuta ettiği Amerika iç savaşında) antibiyotik ve cerrahi teknik yetersizliğinden dolayı, ciddi enfeksiyonlar ile baş etmek zorunda idi. Amerika iç savaşında Abraham Lincoln'un dikkatini çeken avcılık için kullanılan yivli tüfekler, İngiliz askerlerinde ciddi zayiatlar bırakmıştır.

Yiv Çekme İşlemi
105mm çapında İngiliz Royal Ordnance L7 tankına ait top namlusuna çekilmiş yiv-setler

Yiv-set çekme işlemi namlunun cinsinin yanında yivli bir silah yapımının en pahalı kısmını oluşturur. aynı çap ve uzunluktaki bir namlunun hatta ve hatta aynı metal ve aynı işlemden üretilmiş olmasına karşın yiv-setteki hasaasiyetinden dolayı aralarında katlarca fark olabilir. örn. G3 gibi bir piyade tüfeğinin maliyeti 800$ civarında iken; yüksek dikkat gerektiren fakat fikir olarak yine G3'ün üretici firması H&K tarafından G3 üzerinden geliştirilmiş olan ve G3 ile aynı mermiyi(7,62x51mm NATO) kullanan PSG-1 gibi bir keskin nişancı tüfeğinin namlusunun maliyetinden dolayı maliyeti 10.000$ civarındadır.

Tek Çakılı kalem(Broach) ile tek tek açılan yiv (klasik metod) [Single Point Cut Rifling]
  • Çok hassas bir şekilde yiv-set çekilebilir ancak bunun için kaliteli yetişmiş elemana ihtiyaç vardır.
  • Kalem her seferinde bir yivi açabildiğinden kaç yiv açılacaksa o kadar kesme işlemi yapılmalı.
  • yiv ekseni (Twist) şeklinde, namlu uzunluğu boyundaki eksen üzerinde hareket sırasında dönebilen makinenin ucuna yerleştirilmiş kalem aracılığı ile namlunun içi defalarca kesilerek istenen derinlikte yivler teker teker açılır.
  • Kesici kalem her seferinde tek yiv açabildiğinden kullanılan malzemeler nispeten daha ucuzdur.

Tek seferde çok sayıda kesi oluşturabilen kalem (Broach) ile açılan yiv-set (Multipoint Broach Cut Rifling)
  • Namluda kaç yiv-set var ise bir seferde açılabilir (o namluya özel üretilmiş boyut, çap ve kesici çıkıntı sahibi broach ile bir önceki yöntemde kullanılan makine aracılığı ile bir seferde yiv-set açma işlemi. sadece yiv-setin derinliğini arttırmak için makine işlemi tekrarlatılabilir)
  • Önceki yönteme göre daha ucuz bir yöntemdir.

Düğme Metodu ile Tek Pasajda Yiv-Set Açılması(Button Rifling)
  • Düğme (button) denen ve genelde Titanium Karbur'dan üretilmiş çok sert uca sahip, içi dolu metalin ucuna yerleştirilmiş cihaz, kendisinden daha küçük çağlı namlunun içine sokularak yiv-set açma yöntemidir.
  • Sokulan kesici düğme daha büyük olduğundan ham namluda gerilim arttırır dolayısıyla da gerilimi kaldırmak için ham namluyu ısıtmak gerekir. Bir kere geçilp yiv açıldıktan sonra namlu soğuyunca tekrar işlem tekrarlanıp tekrar pürüzlerin alınması ve ayrıca yivi derinleştirmek gerekir.
  • Tezgâh ve malzeme maliyeti daha düşüktür.
  • Hızlı bir şekilde çok sayıda namlu üretilebilir.
  • Düğmedeki kaymalardan dolayı namlu kalitesi değişir (yani örn. üretim hattındaki birinci namlu 4 MOA'da iken ikinci 3,5 MOA veya 4,5 MOA olabilir). Dolayısıyla bu yöntemde üretilen namlular hem çok kaliteli hem de çok vasat olabilirler.
  • ABD'de silah üreticileirnin en çok kullandığı yöntemdir(Browning, Winchester, Japon Miroku).

Dövme Metodu İle Yiv-Set Açma (Hammer Rifling)

Almanyanın II. Dünya Savaşında kullandığı MG-42 makineli tüfeğinin dakikada (teorik olarak) 1200 mermi atmasından dolayı namlu ömrünün kısa olması nedeniyle düşünülmüş bir sistemdir.

  • Namlu boyu (ham namlu) normal boyundan %30 daha kısa kesilir. Ham namluya açılan delik ise %20 büyük açılır.
  • Önceden yapılmış ve nihai namlunun tersini düşünebileceğimiz sert metalden yapılmış bir kılavuz namlunun içine itilirken bir taraftan da çekiçler namluyu dakikada ~1500 vuruş gibi bir sayı ile ezerek büyütür. Namlu bir yandan uzayarak gerçek boyutunu alırken diğer yandan da iç yapısı klıavuzun üzerindeki şekli yani yiv-set şeklini alır.
  • Çok hızlı (~3dk) bir namlu üretilebilir.
  • Makinaları çok pahalı üretim hattı maliyetlidir.
  • Tüm namlu tek seferde üretilir.
  • Tüm ABD'de bu tezgâhın sayısı 30'u geçmez (Remington ve Ruger tarafından kullanılır)
  • Heckler&Koch, Steyr, Glock, Sako, Sig-Sauer tarafından kullanılan yöntemdir (Avrupalı üreticiler)
  • Yarışma namlusu üretimi için çok uygun bir yöntem değildir. Av ve savaş namluları üretimi için uygun yöntemdir.

Sıvama Metodu ile Yiv-Set Açma (Flow Forming)

3 adet sıvama kafası ile ham namlu ezilerek ve uzatılarak yiv-set oluşturulmuş namlu yapma yöntemidir.

Elektro-kimyasal Talaş Kaldırma Metodu (ECM: Electro Chemical Machining)

Namlu sodyum nitrat içine batırılır, namlu anod olarak elektiriğe bağlanır ve yiv-set boyunca talaş kaldırılır. Çok karmaşık bir işlem olmakla beraber çok kaliteli namlular üretir. Smith&Wesson 1993'ten beri bu yöntemi kullanmaktadır.

  • Çok set metalden yapılmış namlular dahil her türlü namluda yiv açabilir.
  • Üretimi maliyetlidir (elektrik!)
  • Çok hızlıdır
  • Metalde gerilim oluşturmaz

Elektro Erozyon Metodu ile Yiv-Set Açılması

Metale kıvılcım değdiğinde o bölgede bölgesel erime/buharlaşma oluşur. Bu yöntemde kıvılcım kullanılarak herhangi bir mekanik kuvvet kullanılmadan namlu boyunca talaş kaldırılarak yiv açılır.

  • Çok sert namlularda kullanılabilir
  • Çok sayıda üretim yapmak için uygun değil.
  • Tezgâh maliyeti çok yüksektir.
  • Tüfeğin küçük parçalarının üretiminde de kullanılır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Av&Doğa Dergisi Sayı 133 Haziran 2014 s.23-33 Nejat Üner
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.