Ustamisi

Ustamisi’de bulunan kiliselerin kalıntısı ve eski bir kalenin varlığı buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Ancak eski kaynaklarda Ustamisi’nin değil buradaki Tsepta Kalesi’nin adı geçer. 8-11. yüzyılda geçen olayların anlatıldığı anonim Gürcü tarihi Moktsevai Kartlisa, Gürcü tarihçi ve coğrafyacı Vahuşti’nin Gürcistan Krallığı’nın Tarihi gibi yapıtlarda Tsepta Kalesi’den söz edilir. 998 yılında III. Davit Kurapalati’ye yenilen III. Bagrat’ın (975-1014) babası Gurgen bu kaleye sığınmıştı. 1028’de Gürcü aznaurlar Kral IV. Bagrat’a (1027-1072) ihanet edip Tsepta Kalesi’ni Bizans’a teslim etmişlerdi.[3]

Tsepta Kalesi ve Ustamisi Gürcü atabeylerin yönetimi altındayken 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçti ve yeni kurulan Çıldır Eyaleti içinde yer aldı. Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Ustamisi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Ustamisi Çihishevi köyünün bir mahallesiydi. O tarihte Çihishevi 69 hanede 577 kişi yaşıyordu ve köyün nüfusu tamamen Gürcülerden oluşuyordu. Nitekim 1904’te Tao-Klarceti’yi gezen Nikolay Marr Şavşat’ta Gürcüce konuşulan köyler arasında Ustamisi’yi de saymıştır.[4] 1913 tarihli Rus kayıtlarında ise Ustamisi bir köy olarak geçmektedir.[5]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Ustamisi 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de harekete geçip Artvin, Ardahan ve Batum’u ele geçirdi. Bu tarihten itibaren Ustamisi, Batum dışındaki yerleri elinde tutan Türkiye sınırları içinde kaldı.[6] 1922 nüfus cetveline göre köyün nüfusu 38 hanede yaşayan 296 kişiden oluşuyordu.[1] Ustamisi’nin adı 1925’te Eskikale olarak değiştirildi. 1926 nüfus tahririne göre İmerhevi nahiyesine bağlı köyün nüfusu 543 kişiden oluşuyordu.[2]

Ustamisi’de çoğu yıkılmış sekiz kilise kalıntısı ve bir de kale vardır. Kiliselerden biri Hanebi (Tsinavelati) mahallesindeki tek nefli bir köy kilisesidir. Bu kiliseden geriye yıkıntılar kalmıştır. Köyün Merkez mahallesinde bulunan kilise de tamamen yıkılmıştır. Köylüler kiliseye “Sakdari” demekle birlikte, bu kelimenin Gürcüce kilise anlamına geldiğini bilmemektedirler. Merkez mahalledeki bir başka kilisenin temeli üzerinde bir ev inşa edilmiştir. Zegani mahallesindeki köy kilisesinden de geriye bir şey kalmamıştır. Ancak kilisenin 200 m uzağındaki eski mezarlar dikkat çekicidir. Patsa (“küçük”) Çihori mahallesinin merkezinde bulunan köy kilisesi de tamamen yıkılmıştır. Patsa (“küçük”) Çihori mahallesinde, “Çedruli” denilen yerde bir köy kilisesi daha varmış, ama geriye yıkıntılardan başka bir şey kalmamıştır. Zegani mahallesindeki kilisenin temelleri üzerine bugünkü cami inşa edilmiştir. Bir başka kilise ise, Tsepta Kalesi içinde yer alan tek nefli bir yapıdır. Bu kiliseden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır.

Tsepta Kalesi Ustamisi köyünün tarihine ışık tutan önemli bir tarihsel yapıdır. Köyün kuzeyinde yöreye hakim bir tepede yer alan kale, 45 × 36 m ebatlarındadır ve bazı kısımları bugün de ayaktadır. Kalede kilisenin dışında iki de kule bulunmaktadır.[7]