Ulukale, Çemişgezek

Köy yerleşiminin, eteklerine kurulduğu tepenin üstünde Demir Çağı'na tarihlenen kalenin inşasıyla başladığı düşünülmektedir.[1] 1515 tarihinde Osmanlı hakimiyetine giren yerleşim, 1518 yılı kayıtlarında Çemişgezek sancağının nahiyelerinden biri olarak geçmektedir. Osmanlı kaynaklarında Ulu Kal‘a (Kale) adıyla yer alan yerleşim ilerleyen yıllarda Ulukale şeklini almıştır. Çemişgezek-Hozat yolu üzerindeki konumu nedeniyle stratejik bakımdan önemli bir konumdaydı. Yerleşim, Osmanlı yönetimine girdiğinde nahiye statüsüne yükseltildiğinde merkez köyden 1541 yılına kadar Ribat kelimesinden türeyen Rabat adıyla bahsedilmiştir. 1835 yılı kayıtlarında yerleşimin nahiye statüsünü kaybederek Çemişgezek kazasının merkez köyü olduğu görülmektedir. 1518 kayıtlarına göre köyde, tamamı Ermeni olan 31 hane bulunmaktaydı. 1523'te de sadece Ermeniler'in yaşadığı köyde 1541 yılında; dışarıdan göçlerle 20 hane Müslüman (üçü nöker olmak üzere 29 erkek), 69 hane Ermeni (86 erkek) olmak üzere toplam 115 erkek nüfus bulunmaktaydı. 1835 yılına gelindiğinde köyde 62'si Müslüman ve 4'ü Ermeni olmak üzere toplam 66 hane bulunurken, 287'si Müslüman ve 26'sı Ermeni olmak üzere de 313 erkek nüfus yaşamaktaydı. 1840 yılında 87 Müslüman ve 6 Ermeni olmak üzere 93 hane bulunan köyde, 303 Müslüman ve 25 Ermeni (4'ü İstanbul'a gitmiş) olmak üzere 328 erkek yaşamaktaydı. 1894'de 127 hane bulunan köyde, kadın ve erkek bir arada olmak üzere 427'si Müslüman ve 18'i Ermeni olmak üzere 445 kişi yaşamaktaydı.[2]

9 Eylül 1994'te PKK-DHKPC'ce köye düzenlenen baskında 7 sivil kurşuna dizilerek öldürülmüştür.[3] Yaşanan saldırılardan sonra boşaltılan köye, 15 Aralık 1999'da başlatılan "Köye Dönüş ve Rehabilitasyon Projesi" kapsamında 2000 yılından itibaren yeniden yerleşim başlamıştır.[4]

Günümüzde eski köy olarak bilinen yerde Osmanlı dönemine tarihlenen çeşitli tarihi yapılara ait kalıntılar görülebilmektedir. İnşa tarihi bilinmemekle birlikte 1691 yılında hizmet veren ve Hacı Mustafa Paşa yaptırılan Ulukale Cami, 1797 yılında yeniden inşa edilmiş ancak 1994 yılında PKK-DHKPC'ce düzenlenen saldırıda köyle birlikte yakılmıştır. Köyün biraz dışında, Çemişgezek Sancakbeyi Pir Hüseyin Bey'in oğlu olan Mazgirt Sancakbeyi Ferruhşad Bey için 1550/51 yılında yaptırılmış olan türbe bulunmaktadır. Meydan Çeşmesi olarak adlandırılan tarihi çeşmenin 16. yüzyılın sonları veya 17. yüzyılın başlarında yapıldığı düşünülmektedir.[2] Tarihi kalenin güneydoğusunda bulunan Ulukale Kilisesi (Ermeni kaynaklarında Surp Minas Kilisesi) harap halde günümüze ulaşabilmiştir.[1]

• YerelNet
• Ulukale, Çemişgezek için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft