Tilmen Höyük

Kazılara 1959 yılında Prof. Dr. Uluğ Bahadır Alkım başkanlığında başlanmış ve 1964 yılına kadar devam edilmiştir. Aynı yıl yakınlardaki Gedikli Karahöyük'teki kazılara geçilmiş, bu kazıların tamamlanmasından sonra 1969 yılında Tilmen Höyük kazılarına yeniden başlanmıştır.[2] Bu kazılara 1972 yılında son verilmiştir. Ancak Roma "La Sapienza" ve Bolonya Üniversitesi'nden N. Marchetti ve İstanbul Üniversitesi'nden Prof. Dr. Refik Duru katılımıyla kazılar 2005 yılında ikinci dönem kazıları başlatılmıştır.[4]

Tilmen Höyük'te saptanan tabakalanma yeniden eskiye şu şekildedir. İslam Dönemleri, Roma - Bizans Dönemi, Demir Çağı (MÖ 1. binyıl), Orta Tunç Çağı (MÖ 2.000 – 1.500), Erken Tunç Çağı (MÖ 3. binyıl), Geç Kalkolitik Çağ (MÖ 3.400 – 3.000).[5] Roma, Bizans ve İslami dönemler seramik ve diğer bazı buluntularla saptanmakta olup mimari bir bulgu vermemektedir.[6]

Tabakalanmadan da görüleceği gibi yerleşmede dört uygarlık evresi görülmektedir, eskiden yeniye, Geç Kalkolitik Çağ, Erken Tunç Çağı, Orta ve Geç Tunç Çağı ve Demir Çağı.[7]

MÖ 2. binyıl sonu, 1. binyıl başlarına tarihlenen, iri taşlardan harçsız olarak yapılmış iç ve dış surların doğu tarafındaki anıtsal kapının hemen yanında iki bazalt kapı aslanı bulunmuştur.[2] Doğal olarak kentin asıl giriş kapısının bu doğudaki kapı olduğu düşünülmektedir. Biri kuzeybatıda, diğeri ise güneybatıda daha küçük boyutlu iki kapı daha vardır.[3] Surlar, yer yer dörtgen planlı kulelerle desteklenmiştir.[3]

Diğer yandan gün ışığına çıkarılan anıtsal yapılardan biri de, Amik Ovası'ndaki Alalah Höyüğü 7. yapı katındaki saraya büyük benzerlik göstermektedir. Alalah'ın bir süre, esasen Halep merkezli bir Amori krallığı olan Samhad Krallığı'nın başkentliğini yaptığı bilinmektedir. Mari'de (günümüzde Tel el-Hariri) bulunan bir kil tablette Yamhad Krallığı'nın 20 krallıktan oluşan bir birlik olduğundan söz edilmektedir. Bu bilgilerden hareket edilerek Tilmen Höyük'te kazılan sarayın Erken Tunç Çağı, MÖ 2. binyıla tarihlendiği ve Tilmen'in Samhad'ın 20 krallığından biri olduğu düşünülmektedir.[3]

Yerleşmenin kuzeydoğusunda 17 basamak ve rampayla çıkılan 8 metre yükseklikte dairesel planlı kuleler ortaya çıkarılmıştır.[3]

Yapıların hepsi, civarda bolca bulunan bazalttan yapılmış olup kerpiç sadece duvarların üst kısmında kullanılmıştır. Bu haliyle höyük, neredeyse yarı yarıya taştan oluşmuş görünümündedir.[7]

Orta Tunç Çağı'nda kent, iç ve çevresini saran dış kent olarak iki kısımdan oluşmaktadır. Dış kent ve iç kent, iç içe iki sur hattıyla korunmaktadır. Dış surda doğu, batı ve kuzey kesimlerinde üç, iç surda ise doğu kesiminde bir anıtsal kapı mevcuttur. Bu dönemde iki evreli bir saray kompleksi bulunmuştur. İlk evre saray yapıları, taş döşeli bir alan etrafında dört bağımsız birimden oluşur. Bunların ikisi ikişer katlıdır. Bir sonraki evre saray yapıları ise, çok büyük taşlardan üç bağımsız birim olarak yapılmıştır.[8]

Tilmen Höyük'ün Kuzey Mezopotamya ile Anadolu arasında kültürel teması sağlayan bir bağlantı olduğu, ele geçen buluntulardan anlaşılmaktadır.[3]

Höyükte yerleşimin MÖ 4. binyılda başladığı, MÖ 3. binyıl sonlarında büyük bir kent halini aldığı bildirilmektedir. Kentin en parlak dönemi ise MÖ 18. – 15. yüzyıllar arasında yaşanmış olmalıdır.[3]

• Haritalar, fotoğraflar