Tendürek Dağı Jeolojisi

• Mikaşistler En altta görülen mikaşistler Çaldıran ovası kuzeyinde Serpmetag köyü güneyinde mostra verirler.Muskovit, serizit ve epidotlardan oluşmaktadır. Renkleri kırmızı kahve ve yeşildir.İnce tabakalı, bol eklemli bir yapı gösterirler. Tabakalanma KB-GD yönündedir. Alt sınırları görülmemektedir.Üste doğru ise kuvarsitlere ve mermerlere geçtiği görülmektedir.Eklemlerdeki serizitler kolayca altere olmakta ve su süzülmesini engellemektedir.Aynı litoloji birimleri Pamir(1950) ve Altınlı (1964) taraflarından da tanımlanmıştır.
• Mermerler Çok geniş bir yayılma alanına sahip olan mermerler gri,beyaz ve kirli beyaz renklerdedir.İnce ve kalın tabakalı, bol eklemlidirler, erime boşlukları yaygındır. Bozdağ ve Yaşkütük bölgelerinde görülen mermerler Tendürek lavlarından süzülen sular ile beslenmekte ve Turşik sazlığında olduğu gibi Çaldıran ovasını besleyen birçok kaynak mermerlerden boşalmaktadır.Mermerlerin üzerlerinde ise Kavuklu ve Klavuz köyleri arasında kuvarsitler görülür. İçlerinde herhangi bir fosile rastlanmamıştır.Ami (1938),Pamir (1950) ve Altınlı (1964) taraflarından mikaşistler ve kuvarsitlerle birlikte Paleozoyik yaşlı kabul edilmiş olup biz de bu düşünceye katılıyoruz.
• Kuvarsitler Klavuz köyü batısında mostra veren kuvarsitler gri, beyaz ve sarı renklerdedir. İnce ve kalın tabakalıdırlar.Kuvarsitlerde eklemlerin bolca gelişmiş olması nedeniyle bol su süzülmesi olanaklıdır. Kuzey'den Tendürek lavlan ile güneyden Hıdırmenteş andezitleri ile örtülmüşlerdir.Volkaniklerden süzülen sularla beslenmektedirler.Metamorfiklerin tümü Tendürek lavlarının sıcak teması ile kontakt metamorfizmaya uğramışlardır (Pamir,1950). Biz tamamının önceden ayrıcabir metamorfizma geçirmiş oldukları düşüncesindeyiz.

Tendürek dağı, 3533 m yüksekliğe erişen Büyük Tendürek dağı ve 3291 metrelik Küçük Tendürek dağından oluşan ikiz koni ve krateri ile belirgin, aynca çok sayıda koni ve kraterin de yer aldığı, Kuvaterner yaşlı, kalkan tipi bir volkandır. Küçük Tendürek kraterinde 400 m büyüklükte bir göl vardır ve bu kraterin kenarında 1–2 m büyüklükteki çeşitli çukurlardan yaklaşık 50° sıcaklıkta su buharı çıkmaktadır.Büyük Tendürek kraterinde ise 200 m derinlikte büyük bir krater çukuru bulunmasına karşın, su birikintisi yoktur. Burada sürekli olarak sıcak su buharı ve çeşitli gazlar çıkmakta ve gazların içindeki H2O ayrışarak bol miktarda kükürt birikimi meydana gelmektedir. Tarihsel çağlarda da lav püskürten bu genç yanardağ günümüzde etkinliğini solfatar evrede sürdürmekte olup, ülkemizde en genç aktif yanardağ olarak tanınmaktadır. Tendürek dağının güneyinde yer alan Çaldıran ilçe merkezinde yer yer zeminden CO2 gazı çıkmaktadır.

Nagao ve diğerleri , bu gazlardan aldıkları örneklerde yapmış oldukları He izotop çalışmaları (3He/4 He) ile bunların bir magma rezervuarından türeyen volkanik kökenli gazla olduklarını belirtmişlerdir. Çaldıran'a en yakın genç volkanik dağ 25 km kuzeydeki Tendürek dağı olduğundan, bu gazların Tendürek sistemine ilişkin oldukları düşünülmektedir. Tendürek dağının çevresindeki soğuk su kaynaklarında yapılan kimyasal çalışmalarda yüksek miktarda F içeriği saptanmıştır.Bunlar fümerollerle taşınan ve soğuyan lavlardan kaçan flüorun, yeraltı sularına göçü sonucunda zenginleşmişlerdir. Trakiandezit türde lavların 30.000 ve 70.000 yıldan daha genç oldukları daha eski trakibazaltik lavın ise 560.000 ± 160.000 yıllık olduğu saptanmıştır. Tendürek'e ilişkin en genç lavlar, Çaldıran ovasının alüvyonları üzerinde akmış olup, aktüel lav görünümündedirler. Ancak, Çaldıran ilçe merkezinde MTA Genel Müdürlüğü tarafından sondaj çalışması yapılmış ve 103 m derinlikten trakibazaltik karot örneği alınmıştır. Bu örnekte de K/Ar yaş tayini yapılarak 140.000- 490.000 yıl arasında yaşlar saptanmış ve Tendürek lavlarının, Çaldıran ovasının altında da bulundukları kanıtlanmıştır. Tendürek lavlarından alınan iki örnekte ise Sr izotop oranları ölçülmüş ve 0.70535 ile 0.70574 değerleri elde edilerek alkali volkanizmayı oluşturan magmanın salt manto kökenli olmayıp, kabuksal kirlenme özellikleri taşıdığı belirlenmiştir.

• NAZMİ ORUÇ Atatürk Üniversitesi, Erzurum
• NAZMİ ALPMAN Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara
• İ.HAKKI KARAMANDERESÎ Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara
• Şahin, Cemalettin, "Türkiye Fiziki Coğrafyası", 4.Baskı, Ankara, 2005