Tehuelçe dili

Tehuelçe dili (Aoniken, Inaquen, Gunua-Kena, Gununa-Kena) Patagonya'nın Çon dillerinden biridir. Bu dilin konuşucuları bugünkü Şili'de, Ateş Topraklarının kuzeyinde ve Mapuçe halkının güneyinde toprak işgal eden göçebe avcılardı. Aonikenk veya Aonekko 'a'ien olarak da bilinir.

Tehuelçe dili
Patagon dili (Patagón)
aonekko ʾaʾien
Ana dili olanlar Arjantin
Etnisite Tehuelçe halkı
Ölü dil 2019 yılında Dora Manchado'nun ölümüyle dil ölmüşken,[1] 2020 yılında dil diriltilmiştir.[2]
Dil ailesi
Çon dilleri
  • Ana Çon dilleri
    • Anakara Çon dilleri
      • Tehuelçe dili
Dil kodları
ISO 639-3 teh

Dilin çöküşü Patagonya'nın Şili ve Arjantin devletleri tarafından işgaliyle başlamıştır. Tehuelçe dili diğer dillerden ve kültürlerden oldukça etkilenmiştir. Bu durum, biçim-sözdizimsel ögelerin Tehuelçe diline aktarılmasına yol açmıştır.[3] 19. ve 20. yüzyıllarda, Arjantin ve Şili'nin bağımsızlığı arttıkça İspanyolca baskın bir dil haline gelmiştir ve İspanyolca konuşan yerleşimciler Patagonya'ya sahip olmuşlardır.

Dil, günlük olarak kullanılmasa da kendilerini Tehuelçe olarak tanımlayan insanlar için hala çok önemli bir simgedir.[2][4]

Dora Manchado'nun 2019'daki ölümüne karşın, dil Dora Manchado'dan belgelenmiştir, bu dil hakkında çeşitli çalışmalar ve akademik çalışmalar yapan bir grup dilbilimci ve antropolog ile işbirliği yaparak, çeşitli Aonikenks grupları tarafından geri kazanılmıştır ve diriltilmiştir.[2] Artık topluluklar, dilbilimsel belgeleme çalışmalarıyla bu dilin korunduğu durum olan yok olma hakkında konuşma hakkına sahiptir.[4]

Sınıflandırma

Tehuelçe dili; Teuşen dili, Selknam dili (Ona dili) ve Hauş dili ile birlikte Çon dil ailesine aittir. Kuzeydoğu ve kuzeydoğu Ateş Topraklarındaki kabileler tarafından konuşulan son iki dil, ilgili topluluklar tarafından belgeleme ve dilbilimsel diriltme bakımından farklı konumlardadır.

Lehçeler

Mason (1950) lehçeleri şu biçimde sıralamıştır:

  • Kuzey: Payniken dili; Poya dili
  • Güney: İnaken dili

Sesbilim

Sesliler

Tehuelçe dili kısa veya uzun olabilen 3 ünlü özelliğine sahiptir (Fernandez 1988: 87-88).

Ön Merkezi Arka
Orta e eː o oː
Açık a aː

Sessizler

Tehuelçe dilinin 25 ünsüz sesbirimi vardır. Duraklar; düz, gırtlaksıllaşmış veya ötümlü olabilir (Fernández 1998: 88-89).

Dudaksıl Dişsil Ön damaksıl Arka damaksıl Küçük dilsil Gırtlaksıl
Genizsil m n
Süreksiz düz p t tʃ k q ʔ
gırtlak duraklı p’ t’ tʃ’ k’ q’
ötümlü b d ɡ ɢ
Sürtünmeli s ʃ x χ
Sürekli w l j
Akıcı r

Biçimbilim

Adıl
Tekil İkil Çoğul
1. kişi ia okwa oshwa
2. kişi ma: mkma mshma
3. kişi ta: tkta tshta

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
  2. "qadeshiakk". qadeshiakk (İspanyolca). 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
  3. "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 29 Ağustos 2017. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
  4. "kketo sh m ´ekot - lengua tehuelche". kketo sh m ´ekot - lengua tehuelche (İspanyolca). 6 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
  • Fernández Garay, Ana V. (1997): Testimonios de los últimos tehuelches . Buenos Aires: Buenos Aires Üniversitesi. (İspanyolca)
  • Fernández Garay, Ana V. (1998): El tehuelche. Una lengua en vías de extinción . Valdivia: Universidad Austral de Chile [Anejos de Estudios Filológicos 15]. (İspanyolca)
  • Fernández Garay, Ana V. (2004): Diccionario tehuelche-español/índice español-tehuelche. Leiden: Leiden Üniversitesi [Latin Amerika'nın Yerli Dilleri 4]. (İspanyolca)
  • Viegas Barros, J. Pedro (2005): Voces en el viento. Raíces lingüísticas de la Patagonia. Buenos Aires: Mondragón. (İspanyolca)
  • Ana Fernandez Garay, La Nomizacion de lenguas indigenas de la Patagonia, Puebla, Meksika, 2006. (İspanyolca)

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.