Puntila Ağa ve Uşağı Matti

Oyun, kapitalist düzenin acımasız aristokrat yüzü Puntila Ağa ve uşağı Matti'nin, sosyal ve ekonomik farklılıklar fonunda, sürekli ikili bir şekil alan ilişkisini mizahi bir dille anlatmaktadır. Zengin bir toprak ağası olan Puntila, çalışanlarıyla tam olarak nasıl davranacağını bilemezken, sarhoş olduğu zaman iyi bir işveren, ayık olduğu zaman ise zalim bir efendi olarak davranır. Bu ikilemler yüzünden, kızı Eva'yı kah zengin bir ataşe, kah da kızına âşık olduğunu bildiği Uşak Matti ile evlendirmeye karar verir. Matti, patronunun değişken durumuna bir anlam veremese de, onunla dost olmaya çalışarak, Eva'ya yaklaşmayı umut etmektedir.

Oyunun metni, Fin yazar Hella Wuolijoki'nin, kişisel anılarından yola çıkarak, 1930'lu yıllarda yazdığı Sahanpuruprinsessa isimli komedisine dayanmaktadır.[3] Şöyle ki, Brecht, hikâyeyi gördükten sonra, 1940 yılında, Fin Dram Yazarları Birliği tarafından düzenlenen bir yarışmaya katılmak üzere, Wuolijoki'ye teklif götürür. Teklifinin kabul edilmesiyle birlikte, oyun üzerinde çalışmaya başlarlar. Brecht'in çalışabilmesi için oyun, Margarete Steffin tarafından, Die Sägenmehlprinzessin (Hızar Talaşı Prensesi) adıyla Almancaya tercüme edilir.

"Hella Wuolijoki ile, Finlandiya'da bir yarışma için bir halk oyunu yazmaya giriştik. Bir Fin toprak ağası ile şoförünün serüveni. Ağa yalnız sarhoş olunca insanlaşıyor, çünkü o zaman çıkarlarını unutuyor."[4]

Brecht, temel konuya sadık kalsa da, genel konsepti ve bazı detayları değiştirir. Orijinal metinde, aslında yargıç olan ve şoför Kalle Aaltonen rolüne giren Dr. Vuorinen karakteri, yeni versiyonda Uşak Matti'ye dönüşür.

"Puntila üstünde çalışma. Hella Wuolijoki'nin oyunu, yarı yarıya bitmiş durumda bir konversasyon komedisi. (...) Benim yapmam gereken ise, temeldeki kaba hikâyeyi işlemek, ruhsallaştıran diyalogları ayıklamak ve Fin halk yaşantısının anlatılarına, görüşlerine yer açmak, "Ağa" ile "Uşak" karşıtlığını sahneye getirmek ve konuya şiirini ve güldürüsünü yeniden kazandırmak. Konu, alışılmış dram tekniğinin Hella Wuolijoki'yi tüm alçak gönüllülüğüne, yaşam deneyimine, canlılığına ve yazarlık yeteneğine rağmen nasıl engellediğini gösteriyor."[4]

Brecht'in 2 Eylül'de başlayıp, 19 Eylül'de bitirdiği Puntila ya da Yağmur Hep Aşağı Doğru Yağar (Puntila oder Der Regen fällt immer nach unten) isimli versiyon, Finceye İso-Heikkilän isäntä ja hänen renkinsd Kaile. Komediakertomus Hämeen humalasta (Büyük Heikkilä Ağa ile Uşağı Kaile. Tavastland Sarhoşluğu Üstüne Komedik Hikâye) ismiyle çevrildi. Oyun, yazar adı olarak Ursus ismini kullanarak yarışmaya verilse de, ödül alamadı. 1940'ta Steffin, daktilo metnini temize çekip Brecht'e gönderdi. Sonraki yıllarda, Halk Oyunu Üstüne Notlar adıyla yayınlanacak olan bir sonsöz de eklenen oyuna, Ağa Puntila ve Uşağı Matti adı verildi. 1941 yılında, Brecht ve Wuolijoki, oyunun telif hakları üzerine bir anlaşma imzaladılar. Oyun (Fince versiyon) ilk kez 1946 yılında, Hella Wuolijoki tarafından Helsinki'de yayınlandı.

Puntila Ağa ve Uşağı Matti, ilk kez 5 Haziran 1948'de, Schauspielhaus Zürich tiyatrosunda sahnelendi. Oyunu, Brecht yönetse de, resmî çalışma izni olmadığı için künyede yönetmen olarak Kurt Hirschfeld'in ismi yer aldı. Bu temsilde, Puntila rolünü Leonard Steckel, Matti rolünü Gustav Knut, Eva rolünü ise Helen Vita canlandırdı.[5]

Teknik kadro

• Yönetmen - Bertolt Brecht
• Yönetmen asistanı - Kurt Hirschfeld
• Tasarımcı - Teo Otto

Oyuncu kadrosu

• Leonard Steckel - Puntila Ağa
• Gustav Knut - Uşak Matti
• Helen Vita - Eva
• Lukas Amann - Ataşe
• Therese Giese - Emma
• Blandine Ebinger - Eczacı kız

Türkçeye, Yılmaz Onay tarafından çevrilen oyun, ilk kez 1965 yılında Dormen Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir. Sonraki yıllarda yine çeşitli tiyatro toplulukları tarafından oynanmaya devam etmiştir.