Plotinos
Plotinos (Yunanca: Πλωτίνος) (M.S. 205–270), Neoplatonizmin kurucusu antik filozof. Plotinos hakkındaki bilgilerimizin çoğu kendisi de filozof olan Porphyry'nin Plotinos'un baş eseri Enneadlar'a yazdığı önsüzden gelmektedir. Plotinos'un mistik felsefesi Yahudi, Hristiyan, gnostik ve Müslüman filozoflara ve mistiklere yüzyıllar boyunca esin kaynağı olmaya devam etmiştir.
Plotinos | |
---|---|
Plotinos | |
Tam adı | Plotinos |
Doğumu |
205 Lycopolis |
Ölümü |
270 (64-65 yaşlarında) Campania |
Çağı | Antik felsefe |
Bölgesi | Batı felsefesi |
Okulu | Yeni Platonculuk |
İlgi alanları | Platonizm, metafizik, mistisizm |
Önemli fikirleri | Nous |
Etkilendikleri
| |
Etkiledikleri
|
Hayatı
Porphyry Plotinos'un İmparator Claudius II'un başa geçtiğinin ikinci yılında yani 270 yılında öldüğünde altmış altı yaşında olduğuna inanmıştır. Plotinos maddi varlığı daha yüksek ve makulat seviyesindeki bir şeyin zayıf bir imajı veya hatırası (mimesis) olarak gördüğünden önemsemez ve kendi bedenini de bu varlığa dahil olduğu için önemsememiştir. Muhtemelen bu sebeple Porphyry'in aktardığına göre kendi portresinin yapılmasını reddetmiş, çocukluğu, ailesi veya doğum yeri ve tarihi hakkında bilgi vermekten kaçınmıştır. Yine de Eunapius onun Mısır'da Deltaya bağlı Lycopolis'de doğduğunu haber vermektedir. Geçmişi hakkındaki bu belirsizliğe karşın öğrencilerinin aktardığı tüm detaylar felsefesini en yüksek düzeyde yaşamına aktardığını göstermektedir.
Plotinos yirmi yedi yaşında, yaklaşık 232 yıllarında felsefe tahsili yapmak arzusuyla İskenderiye'ye gitmiştir. Orada daha sonra hocası olacak Ammonius Saccas (Amon-ius Saccas- Güneş kalkanı Hamal ) diye çevrilebilir ile karşılaşıncaya kadar hiçbir öğretmenden hoşnut olmamıştır.(Amonius Saccas hammallık yaparak yaşıyacak kadar alçakgönüllüğüyle etkiledi belki de Plotinos'u). Ammonius'un konuşmasını dinleyince arkadaşına "aradığım adam buydu" demiş ve onun eğitimi altına girmiştir. Ammonius'un dışında Afrodisyaslı İskender, Numenius'in eserlerinden de etkilenmiştir.
İskenderiye on bir yıl geçirmiş ve 38 yaşında Perslerin ve Hintlerin felsefi öğretilerini araştırmaya karar vermiştir. Bu gerekçeyle Persler üzerine yürüyen III. Gordian'ın ordusuna katılmıştır. Sefer başarısızlıkla son bulup Gordian'ın ölümüyle Plotinos Antakya'ya dönmek zorunda kalmıştır.
Kırk yaşında, Arap Philip'in hakimiyeti altındaki Roma'ya dönmüş ve hayatının geri kalanını, çok sayıda öğrenci edindiği Roma'da geçirmiştir. Öğrencileri arasında filozoflar, Roma senatosu üyeleri, doktorlar, Roma'da evinde kaldığı Gemina ve Iamblichus'un oğlu Ariston'un karısı Amphiclea gibi kadınlar da vardı.
Plotinos 253 yılından başlayarak ölümüne kadar geçecek on yedi yıl içinde daha sonra adı Enneadlar olacak denemelerini kaleme almıştır. Porphyry Enneadların kendisi derlemeden önce tam bir kitap olmaktan çok Plotinos'un konuşmalarında kullandığı deneme ve notlar külliyatı olduğunu ifade etmiştir. Plotinos gözlerindeki zayıflık nedeniyle eserini yeniden gözden geçirememiştir ayrıca Porphyry'nin ifadesine göre de düzeltme işleminden hoşnut olmayan Plotinos'un el yazması da özensizdi.
Plotinos'un felsefesi
Plotinos'da monist bir varlık anlayışı bulunur. Onun felsefesinin ontolojik hiyerarşisinin ilkesi hem varlık, hem İyilik ve de Uluhiyet olan Bir'dir. Her şey Bir'den südur (emanation) eder. İlk olarak ruh (spirit), idealar dünyası olan nous südur eder. Nous'un kendi kendine yönelişi ile ikilik (düalizm) ortaya ve dolayısıyla da tin, nefs (soul) ortaya çıkar. Ancak bu nefs tek tek fertlerin değil dünyanın nefsidir ve bireysel nefsleri olduğu gibi tüm dünyayı da canlandırır. Ortaya çıkan nefsler (souls) nous ile biçim aldıkları bedenin arasındaki bir konumda bulunurlar. Bir'den en son südur eden şey maddedir. Madde varlığın en düşük düzeyidir.
Bir
Plotinos'un felsefesinde yüce, tamamen aşkın (transcenden) olan "Bir"de ne ayrım ne çokluk ne farklılaşma vardır. O, varlık ve varolmama şeklindeki tüm kategorilerin ötesindedir. Bizler "varlık" kavramını kendi tecrübemizin objelerinden çıkarmaktayız ve varlık bu nesnelerin kendisine izafe edildiği şeydir fakat sonsuz, aşkın Bir tüm bu nesnelerin ötesindedir ve bu yüzden tüm kavramların ötesindedir. Bir "herhangi bir şey olamaz" ve ayrıca tüm şeylerin toplamı da olamaz, çünkü O, tüm mevcudâttan öncedir. Bu sebeple Bir'e hiçbir sıfat yüklenemez.
Düşünce'de Bir'e izafe edilemez çünkü düşünce düşünen ve düşünce nesnesi şeklindeki bir ayrımın varlığını zımnen içinde barındırmaktadır. Aynı şekilde her ne kadar O'ndan ileri gelse de irade de Bir'e yüklenemez çünkü irade de irade edilen bir şeyin mevcudiyetini gerektirir ve bu anlamda Bir'e değil ama ondan südûr eden ilk uknum (hypostases) Nous'a izafe edilebilir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- İngilizce Vikipedi Plotinos maddesi21 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Julian Marias, History of Philosophy, Dover Publications, Inc, New York, 1967
Türkçede Plotinos
- Plotinus, Enneadlar (Seçmeler) Çev. Prof. Dr. Zeki Özcan, Asa Kitabevi, Bursa, 1996.
- Zerrin Kurtoğlu, Plotinos'un Aşk Kuramı, Gündoğan Yayınları, 1996.
- Plotinus: Dokuzluklar I, Çev. Prof. Dr. Zeki Özcan, Alfa Aktüel Yayınları, Bursa, 2006
- Plotinus: Dokuzluklar V, Çev. Prof. Dr. Zeki Özcan, Birleşik Kitabevi Ankara, 2011
Batı dillerinde Plot
- A.H.Armstrong, Plotinus. 7 Volumes. Harvard University Press, 1966, 1978, 1989.
- Plotinus, George Allen & Unwin Ltd. London, 1953
- E. Brehier, Plotin Enneades. Paris: Les Belles Lettress. 6 tomes en 7 volumes.
- R. Harder. Plotins Schriften. Hamburg: Felix Meiner
- Stephen MacKenna, Plotinus-The Enneads, Penguin Books, 1991
Dış bağlantılar
- IEP - Plotinus29 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)