Namus

Türkçeye Arapça’dan geçen "namus" kelimesinin kökeni Yunanca’da "kurucu ilke" ya da "genel ilke" anlamına gelen "nomos" kavramına dayanır.[2] Eski Yunan şehir devletlerinde temelde soyluların çıkarlarını koruyan ve kökeni tanrılara dayandırılan sözlü yasaları ifade eden "thesmoi" karşısında "nomoi", insan yapımı yazılı yasaları ifade etmek üzere kullanılan bir kelimedir.[3] Arapça'da "peygamberlere vahiy yoluyla gelen ilahi yasa" anlamında kullanılmıştır.

Türk Dil Kurumu sözlüğünde namus iki farklı şekilde açıklanmıştır. İlk olarak "bir toplum içinde ahlak kurallarına ve toplumsal değerlere bağlılık, iffet" anlamına gelmekte; ikinci olarak "dürüstlük ve doğruluk" anlamını taşımaktadır.

Sosyal psikolojide bazı araştırmacılar, namus kavramının farklı kültürlerde farklı anlamlar içerdiğini öne sürerek kültürler arası bazı ayrışmalar önermişlerdir. Literatürde bazı ülkelerin kültürü bazıları "namus kültürü", "onur kültürü", bazıları "görünür imaj kültürü" olarak olarak ele alınmaktadır.[1]

Yunanistan, Kıbrıs, İtalya, İspanya, Türkiye, Orta Doğu ve Arap ülkeleri, Latin ve Güney Amerika kültürleri namus kültürü olarak ele alınır. Bu ülkelerde namus, bireyin kendisinin ve diğerlerinin gözündeki değeridir. Namus kültürlerinde prestij ve saygı zor kazanılır ama kolaylıkla kaybedilir. Namus, bireyin sadece kendisinin değil, toplum içinde ailesinin konumu ve övüncü ile de ilgilidir. Kadınlar genellikle erkeğe bağlantılı ve erkeğe bağımlı oldukları için ailenin namusu açısından kadının davranışları büyük önem taşır. Kadınların cinsel hareketleri sosyal kurallara ters düşerse tüm ailenin namusunun zarar gördüğü ve lekelendiği düşünülür.

Onur kültürü olarak Amerika ve Batı ülkeleri ele alınmaktadır. Bu kültürlerde her bir insanın doğumla beraber sahip olduğu içsel bir değerliliği olduğu kabul edilir.

Asya ülkeleri ve Asyalı Amerikalılar, görünür imaj kültürüne sahiptir. Bu kültürlerde benliği dışarıdan tanımlamaya öncelik verilir. Bireyin toplum içindeki konumu çok önemli görülür. Namus diğerlerinin değerlendirmesiyle önem kazandığı için imaj kültürü ve namus kültürü birbirine benzer, ancak görünür imaj kültüründe uyum önemli iken namus kültürü benzer statüdeki bireylerin statü yarışını içerir.[1]

Namus normları ve ahlak normları prososyal işleve sahiptir. Gerek kişiler arası, gerek gruplar arası ilişkilerde işbirliğini sürdürmek, bu normlara uyumla mümkün olur. Bazı durumlarda namus ve ahlak normlarının içerikleri birbiri ile çatışma halindedir.[4] Namus kültüründe namus normları gereği kişinin ya da ailenin namusuna zarar verilmesi bir durumda şiddet göstermeyi talep etme söz konusudur. Namusu kaybetmek utanç duygusu doğurur ve telafi edici davranış olarak intikam ya da namusu temizleme (grup içi şiddet) ortaya çıkar. Oysaki ahlak normları çatışmadan kaçınmayı talep eder.