Min Dît

Ankara'da doğan ve dokuz yaşından sonra Almanya'da büyüyen filmin yönetmeni Miraz Bezar, çatışma döneminde bölgede yaşananları konu alan bir film yapmak istedi.[3] Bezar, Min Dît'i çekmek için yaşadığı Almanya'dan Diyarbakır'a geldi. Dayısının eşi olan Evrim Alataş ile beraber filmin öyküsünü oturup konuştu ve bunu, "Ben bir şey anlatıyordum, o bir şey anlatıyordu, böylece konuları bağlıyorduk" diyerek açıkladı.[4] Min Dît'e başlarken önemli iki unsur vardı: birincisi dilin Kürtçe olması, ikincisi de bu ülkede yaşanan faili meçhul cinayetleri gösterip anlatmaktı.[5] Ayrıca Bezar'ın 2006'da[6] Diyarbakır sokaklarında on çocuğun öldürüldüğü olaylara tanık olmasıyla filmin hikâyesini çocukların gözünden anlatmaya karar verildi böylece film, anne babası Diyarbakır-Batman yolunda, JİTEM subaylarınca öldürülen 10 yaşındaki Gülistan (Şenay Orak) ve kardeşi Fırat (Muhammed Al)'ın gözünden anlatıldı.[3] Bezar, olaylara çocuklardan bakmaya nasıl karar verdiğini şöyle açıkladı:[7]

"2006 Mart'ında çocukların şehri zapt etmesi olarak gördüğüm bir olay oldu; Diyarbakır, resmen çocukların elindeydi. Şiddetle karşılandılar. 10 çocuk öldü. Aslında ‘bizi görün' diyorlardı. Nasıl bugün taş atan çocuklar, hapishanede terör yasasına göre ceza yiyorlarsa, o zaman da terörist gözüyle bakıldı. Bunları gördükten sonra çocuklar üzerinden anlatmanın filmim için önemli olacağını anladım."

Filmin adı ilk başlarda Gure Bi Zengil yani Zilli Kurt idi. Bu isim, filmde geçen bir masaldan gelmekteydi ve yönetmene göre "masalın içeriği filmle çok alakalıydı."[8] Bu masal da, Evrim Alataş'ın Yaşar Kemal'in bir makalesinde okuduğu bir masaldı.[9] Bezar da filmdeki çocukların bu masal üzerine bu fikre sahip olabileceğini düşündü.[9] Yönetmenin filmle ilgili iki-üç sene çalışmasıyla gözüne başka bir tema çarpttı ve o da şuydu:[8]

"Biz hikâyeyi iki çocuğun gözünden anlatıyoruz ama bu, sadece o çocukların değil bir sürü çocuğun hikâyesiydi. Pek çok Kürdün ve sadece o neslin değil bir önceki neslin de hikâyesi. Benim için odak nokta şuydu: o kadar zaman geçiyor ama değişen çok bir şey yok. Filmi de o yüzden yaşlı bir dedeyle başlattık ve o dedenin geçmişine baktığımız zaman, 'evet o gördü, o bir sürü şeyi yaşadı' dedik. Filmimiz de bir genç nesli anlatıyor ve o genç nesil de görecek. Bu filme, başkalarının da görmesini sağlamak için 'Ben Gördüm' dedik."

Filmin hikâyesi Bezar ile Alataş yazdı. Bezar, 2002-2003 yıllarında Alataş'a JİTEM ve faili meçhuller hakkında bir şeyler anlatmak istediğini belirtti ve 1990'larda gazeteci olarak çalıştığı için durumu yakından gözlemlemiş olan Alataş'la birlikte yaklaşık iki üç ay boyunca bir hikâye bulmaya çalıştı.[10] Kabataslak bir öykü oluşturmaya başlayan ikili, 2006 yılının Şubat'ı, Mart'ı gibi öykünün taslağını bitirdi. Bu taslak, Bezar'ın senaryoya başlaması için yeterliydi. Böylece Mart 2006'dan Temmuz 2007'ye kadar senaryo Bezar tarafından yazıldı.[10] On dört, on beş sayfalık olan öykü yedi farklı senaryoya çevrildi ve senaryo olarak yüz sayfayı buldu.[11]

Bezar, filmin çekimleri için para toplamak için önce Almanya'daki yerlere başvurdu. Film Türkiye'de geçtiği için "Bizimle ne ilgisi var?" yanıtını alınca çalışmasını Almanya'dan bağımsız, düşük bütçeli yapmak zorunda hissetti.[11] Ailesinin katkılarıyla yaklaşık yetmiş-seksen bin lira toplandı ve bu parayla çekimlere başlandı. Bütçenin büyük kısmı teknik işlere harcandı. Filmin ortasındayken para bitince Bezar, annesinin evini sattı.[11] Filmin kurgusu tamamlandıktan sonra Bezar, Hamburg'da yaşayan Fatih Akın'a e-posta atarak, Berlin'e geldiği zaman filme bir bakmasını ve yorumda bulunmasını istedi.[12] Filmin hikâyesini önceden bilen Akın'ın başlangıçta filme prodüktör olarak katılmak gibi bir düşüncesi yoktu ve Bezar'ı başka prodüktörlere yönlendirdi, fakat daha sonra işin bu şekilde uzayacağını düşünen Akın, "Beklemeyelim, benim fonlardan alacağım paralar var, filme ortak oluyorum." diyerek filme destek oldu.[12]

Radikal'den Mesut Onatlı, filmin her açıdan bir ilk olduğunu, dilinin Kürtçe olmasıyla kendini diğer Kürt filmlerinden ayırdığını ve Türkiye'deki Kürt sinemasının bundan sonra Min Dît öncesi ve Min Dît sonrası anılacağını yazdı.[18] Radikal'den Elif Tunca, Güneydoğu'nun hikâyesi perdede gittikçe daha fazla yer bulduğunu ve Min Dît'in Reis Çelik'in 1996 yılında Işıklar Sönmesin ile başlattığı zincirin son halkası olduğunu yazdı.[9] Beyazperde.com'dan Murat Özer Miraz Bezar'ın yönetmenliğini övdüğü yazısında filmin Türkiye'nin anlatmayı beceremediği (hatta denemediği) şeyleri dillendirmek gibi zor bir işin altına girmesiyle bile takdiri hak etiğini yazdı.[19] Çocukların merkeze alınmasıyla işin duygu boyutunu büyük ölçüde sağlama alan senarist-yönetmenin filmini bir yandan da tıpkı "destekçisi" Fatih Akın'ın Yaşamın Kıyısında'da yaptığı gibi "uzaktan bir bakış" attığını ve kimi klişe sloganlardan kurtaramadığını belirtti ve şunları ekledi:

"Bir film çekerken 'taraf' olmanın bir sakıncası yok, ama hikayedeki tarafları 'tek boyutlu' görmenin da alemi yok. Ötekileştirilmiş tarafı 'ezilen', diğerini ise 'ezen' olarak betimlemek ve bu grupların bütün üyelerini aynı kefeye koymak gibi bir yanlışın peşine düşüyor Miraz Bezar. Sonuçta bir topluluğun içindeki herkesi 'melek' ya da 'şeytan' olarak görmek gibi anlatısal bir handikap çerçeveliyor filmi. Bunun böyle olmadığını bilmek için 'orada' yaşamak da gerekmiyor, seziler bile yeterli olabilir bu fikre ulaşma yolunda."

Agos yazarı Rober Koptaş, Gulîstan ile Fırat’ı, anne babalarını öldüren JİTEM elemanıyla yüz yüze getirerek pek çok şey anlattığını yazdı.[20] Filmin gelecekte, "yeni bir dilin ve yeni bir siyasetin sinemadaki kilometre taşları arasında sayılacağını, sinematografik zaaflarına karşın dünya festivallerinden ödüllerle dönmesi, tam da bu, bir adım öteye geçme, yol açma çabası ve arayışının ödüllendirilmesi anlamına geldiğini" belirtti.

46. Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde ulusal yarışmada yer alan filmin gösterimi esnasında ve bu gösterim sonrası yapılan söyleşide senaryo üzerinde tartışmalar yaşandı. Filmde bir JİTEM subayının yargısız infaz yapması "Türk askerini kötü gösteriyorsunuz" diye bir grup tarafından protesto edildi.[21] Filmde çocukların Kürdistan ile ilgili bir şarkı söylemesi ise bir kadın seyirci tarafından protesto edildi.[21] Bir kadın seyirci, ekibe yönelik olarak "Emeğinize sağlık ama elinize ve zamanınıza değil, burası asla Kürdistan olmayacak." diyerek salonu terk etti. Ardından söz alan başka bir kadın izleyici "Kardeşim Doğu'da asker. Keşke asker yerine doktor ya da öğretmen gösterseydiniz." diyerek sitemde bulundu. En son olarak söz alan bir erkek izleyici filmi "tek taraflı" bulduğunu belirten birkaç söz söyledi. Sözlerinin ardından salonu terk etmeye çalışan bu izleyicilere yönelik olarak yönetmen Miraz Bezar "Lütfen terketmeyin, konuşalım, konuşmak için buradayız." ifadesini kullandı.[15] Filmin yönetmeni Bezar, tepki gösterenlerin anlatılan hikâye ile ilgili sorularını kendisine sorabilme imkânları varken sormadıklarını ve Türkiye'de "acı çekene, 'Hayır sen acı çekmedin.' diyecek kadar öz güveni olan bir kitle" olduğunu belirtti. Antalya Film Festivali'nde yaşanan gerginlikten sonra dağıtımcıların filmi dağıtmak istemediler.[4]