Merdiven, Aşkale

Köyün eski ismi ''Nerdüban''dır. Bu Farsça bir ad olup günümüz diliyle Merdiven demektir. Bugün halen daha Farsça'da merdivene nerduban denmektedir.[1] Köy başbakanlık Osmanlı arşiv belgelerinde ve Klasik dönem tarih kitaplarında yazdığına göre Safevi Devletinin Doğu Anadolu'da yaptığı Sünni katliamından hissesini almış ve öyle ki tarihi Selçuklu veya İlhanlıya kadar giden tarihi Camii, Mescit, Türbe, Zaviyeler ve Evler yakılıp yıkılmıştır.[2] Daha sonra Irakeyn Seferine giden Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman savaşlar başta olmak üzere çeşitli nedenlerden ötürü yakılıp yıkılan Erzurum'u ve civarını görünce üzülmüş ve bölgeyi yeniden canlandırmaya girişmiştir.[3] Kanuni Sultan Süleyman Han Erzurum'da yıkılan ve harap olan tüm mescitleri, camileri, türbeleri, hanları, hamamları ve diğer sosyal ve manevi yapıları yeniden ayağa kaldırmış ve onartmıştır. Daha sonra Cinis'e uğrayan Sultan buradaki ve yan köy olan Merdiven'deki Camii, Türbe, Zaviye ve Mescitleri de yeniden onartmıştır.

Başbakanlık Osmanlı Arşiv'inde yer alan belgelere göre köyde harap halde olan 'Nerdüban Köyü Camii' yeniden onartılmış 1540 senesinde köyün 720 akçe'ye sahip bir çiftliği camiye vakf edilmiştir. Ayrıca camii görevlisi olan imam'a günlük 2 akçe verildiği yazılıdır.

1591 senesinde de camiye ve vakfiyesine ait kayıt mevcuttur. Yine arşiv belgelerinde köyde o dönemde bir mescitte olduğu yazmaktadır.[4]

Köyde 16. yüzyıldan 3 zaviye mevcuttur. Tabi zamanla zaviye sayısının arttığı görülmektedir. Yapılan çalışma ve araştırmalara göre köyde şuanlık bilinen ilk zaviye ve türbe Kandil Baba Türbesi ve Zaviyesidir.[5] Abdurrahim Şerif Beygü bu zatın bir Türkmen Evliyası olduğunu yazmaktadır. Ayrıca Osmanlı dönemi 'Hüseyin' defterinde Mehmet Şeyh, Şeyh Mehmet olarak geçtiğini yazmaktadır.[6] Gerek depremler, gerek Safevi ve gerekse Ermeni güçleri ile yaşanan çatışmalar nedeniyle türbe bugunkü yerini kaybetmiştir aynı kayboluştan zaviye de yerini almıştır.

Yine tarihi birçok kaynakta ve eserde köyde 'Kandil Baba' olarak bilinen büyük bir evliya'nın medfun olduğu belirtilmektedir. Yukarıda da bahsi geçtiği üzere köyde gerek Osmanlı öncesi döneme ait gerekse Osmanlı dönemine ait çok sayıda vakfiye vardır. Köydeki tarihi Camii, Mescit, Türbeler, Ziyaretler, Zaviyeler ve Tekkeler başta savaş ve saldırılar olmak üzere bazı nedenlerden ötürü yıkılmıştır.

Ermeniler tarafından köyde çok büyük zulüm, talan, katliam ve kıyım yapılmıştır. Arşiv kayıtlarında Ermeni çetelerin köyden 60 erkeği alarak Cinis'e götürdükleri ve yine diğer çevre köylerden de topladıkları erkeklerle beraber bunları Cinis'e getirerek bura halkıyla beraber kimisini köydeki konakta kimisini de tarihi Cinis Camiinde şehit ettikleri yazılıdır. Camidekileri camiyle beraber yakmışlardı ki bu da belgelerde yazmaktadır.[7]

Cinis'te şehit edilenler hariç birde 30'un üzerinde kişi Merdiven Köyün'de şehit edilmiştir Ermeni çeteleri tarafından. Cinis, Merdiven, Tazegül, Abdalcık ve Karabıyık köylerinde yapılan katliamlarda 587 Müslüman Türk Ermenilerce öldürülmüştür. Tarihe 'Cinis Katliamı' olarak geçen bu olay bu bölgede yapılan en büyük katliamdır. Bu köylere böyle bir zulmün reva görülmesinin tek bir nedeni var o da bu köylerin Müslüman Türk köyü olmasıdır.[8]

Merdiven Köyü Ermeniler tarafından en büyük katliamın yapıldığı üçüncü Müslüman Türk Köyüdür. Tabi bu köylerin ahalileriyle beraber tarihi eseleride Ermenilerin zulümlerine uğramıştır.[9]

Köy'de Bestanlı Aşiretinden hanelerde vardı ki bunlar arşiv kayıtlarında 'Hayme Nişin' olarak geçmektedir.[10] Yani çadırda yaşadıkları belirtilir ki büyük ihtimalle yörük taifesinden olup sonradan buraya yerleşmişlerdir. Yine köyde Alemdaroğulları sülalesi de olup İran Horasan menşeili oldukları bilinmektedir ki Türkmen taifesindendirler bu sülale bugün üç soyisim taşımaktadır; Bayraktar, Atalay ve Tuaç. Yine Köyün halkı yaklaşık 3 asırdır tamamen Müslüman Türk olup her biri Sünni'dir.[11]

Köy tamamen Müslüman Türk köyüdür.

Erzurum iline 52 km, Aşkale ilçesine 16 km uzaklıktadır.

• Yerelnet