MS-DOS

• Dosya (File)

Tüm bilgiler ve programlar dosya (file) adı verilen bilgi topluluğu olarak disk/diskete kaydedilir. DOS işletim sisteminde bir dosya iki kısımda oluşur, dosya adı ve dosya uzantısı. Genel olarak bir dosyanın yapısı DOSYA_ADI ve DOSYA_UZANTISI şeklindedir. Burada DOSYA_ADI en fazla 8, DOSYA_UZANTISI en fazla 3 karakterden oluşur. Dosya isminin büyük veya küçük yazılması hiçbir şey değiştirmemektedir, büyük ya da küçük yazmak aynı dosyaya karşılık gelmektedir. MS-DOS’ ta dosyaların ifadesi;

• LATS.TXT (Lats isimli yazı dosyası)
• LATS.* (İsmi Lats olan bütün dosyalar)
• *.COM (Uzantısı Com olan bütün dosyalar)
• *.* (Bütün dosyalar)
• ????????.??? (Bütün dosyalar)
• . (Bütün dosyalar)

MS-DOS dosya ismi ve dosya uzantısı kuralları;

• Dosya ismi en fazla 8 karakterden oluşur.
• Dosya uzantısı en fazla 3 karakterden oluşur.
• Dosya ismi ile uzantısı arasında nokta (.) işareti bulunur.
• Dosya ismi ve uzantısı içerisinde boşluk karakteri bulunmaz.
• Dosya isimleri büyük küçük harfe duyarlı değildir.
• Dosya ismi ve uzantı ismi yazılırken 0-9 arası rakamları, A’ dan Z’ ye harfleri ve bazı özel karakterleri ($, %, &, #...) kullanabiliriz. Fakat bazı özel karakterlerde (*, ., ? gibi) kullanılmaz.

• XXXXXXXX . XXX

Dosya adı.Uzantısı

Örneğin : COMMAND.COM, CONFIG.SYS, AUTOEXEC.BAT ve LATS.DOC gibi

• COM : Makine dilinde yazılmış program dosyalarını ifade eder. Büyüklüğü en fazla 64K olabilir.
• EXE : Executive’ den gelmektedir ve hemen çalıştırılabilir program dosyalarını ifade eder.
• BAT : Toplu işlem dosyasını ifade eder.

Yukarıda belirtilen 3 dosya MS-DOS’ ta dosya isminin yazılması ile çalıştırılabilir, geriye kalan dosyalar ise başka programlar yardımı ile çalıştırılır. Bu 3 dosya ismi uzantısı aynı isimli dosyalara verilse (yani, LATS.EXE, LATS.BAT ve LATS.COM gibi) çalıştırılma sırası dosyanın büyüklüğüne ve küçüklüğüne bakılmaksızın bu dosyaları çalıştırma önceliği COM, EXE ve BAT sırasındadır.

Genellikle Windows'un kullandığı bazı dosya türleri:

• TXT : Text (metin) dosyasını ifade eder.
• SYS : Sistem Dosyalarını (System File) ifade eder.
• HLP : Yardım dosyasını ifade eder.
• DOC : Word’ de oluşturulmuş dosyaları ifade eder.
• XLS : Excel’ de oluşturulmuş dosyaları ifade eder.
• PPT : Powerpoint’ de hazırlanmış dosyaları ifade eder.
• WIN : Windows’ la oluşturulmuş dosyaları ifade eder.
• INI : Windows’ un sistem dosyalarını ifade eder.

MS-DOS’ un açılması için gerekli 3 dosya vardır. Bunlar Config.sys, Autoexec.bat, Command.com’ dur. Ayrıca, sistem dosyası olarak Msdos.sys (Dos ile ilgili sistem bilgilerini tutar. Örnek, versiyon bilgisi gibi) ve Io.sys (Dos’ un giriş/çıkış sistem bilgilerini tutar) vardır.

• CONFIG.SYS

Bu dosya, bilgisayarın donanım özelliklerini değiştirmemizi sağlayan bir metin dosyasıdır. Yani bu dosyaya eklenecek komutlar aracılığı ile memory, fare, klavye, ekran ve bunun gibi araçların nasıl çalışacağı belirlenir. CONFIG.SYS dosyasının MS-DOS tarafından okunup işlenebilmesi için açılış diskinin ana dizininde bulunması gerekir.

• AUTOEXEC.BAT

Bu dosya, DOS çalıştığında bazı programları otomatik olarak çalıştırma olanağı verir, ekran ve dil düzenlemesini sağlar. Bu sayede bilgisayarın her açılışı sırasında yüklemek zorunda kalacağımız klavye, fare, monitör dil ... programları yüklenmiş olur.

• COMMAND.COM

Bu dosya, bilgisayar komutlarını yazdığımız komut derleyicisini görüntüler. COMMAND.COM bilgisayarın açılış diskinin ana dizininde bulunması gerekir. Bu olmadan bilgisayarın açılması mümkün değildir. Direkt makine dilinde yazılmış olduğu için çok hızlıdır.

Bilgisayarda dosyalar içeriklerine veya özelliklerine göre dosya gruplarına ayrılabilir. Bu gruplara dizin adı verilir. Windows ortamında dizin ismi yerine klasör ismi kullanılır. 3 değişik dizin tipi vardır. Bunlar,

• Ana veya kök dizin (Root Directory)

Bilgisayarın ana dizinidir. Kullanılan sürücüyü (a:\ , b:\ , c:\) gibi harflerle tanımlar. Kullanıcı kök dizin yaratamaz ve silemez. Bu ancak yönetici tarafından disk bölümlendirme araçları ile yapılabilir (örneğin fdisk).

• Dizin veya klasör (Directory)

Kök dizin altında oluşturulan klasörlerdir.

• Alt dizin (Subdirectory)

Kullanıcıların oluşturdukları klasörlerin altında (içinde) oluşturulan klasörlerdir. Alt dizinler (bir klasörün içinde yer alan klasörler) kök dizindeyken sadece DIR komutunun yazılması ile ekranda görülmezler. DIR /S ile tüm alt dizinleri gösterebilirsiniz.

DOS’ ta çalıştırılan komutun, çalışması için herhangi bir dosyaya ihtiyaç duymadan çalışan komutlara iç komutlar denir (Bilgisayarın açılışında kullanılan Command.com dosyasının içinde bulunan komutlardır).Command.com dosyası 6,22 de 54645 Bayt'dır bilgisayar virüslü ise bu dosyanın boyutu uzar çünkü bilgisayar ilk çalıştığında bu dosya belleğe yüklenir Çalışması için program dosyasının varlığına ihtiyaç duyulan komutlara Dış Komutlar denir. Dış komutları çalıştırabilmek için, o komutun programlama dosyasına ihtiyaç vardır. Örneğin format komutunu kullanabilmek için DOS’ da Format.com programının bulunması gerekir. Önemli İç Komutları, aşağıda inceledik. Bunlar ;

• CLS komutu: Ekranı temizler. Örnek: C:\> CLS <ENTER>

DIR komutu: Disk veya disket üzerindeki dosyaları görüntüler. Örnek: C:\> DIR <ENTER>

• DIR Parametreleri :

• /P : (Dosyaları sayfa sayfa listeler) C:\> DIR/P <ENTER>
• /W : (Dosyaları yan yana listeler) C:\> DIR/W <ENTER>
• /A: (Gizli dosyaları listeler) C:\> DIR/A <ENTER>

Joker karakterler (? , *) ;

* : Bilinmeyen bir isim veya uzantının yerine kullanılan joker karakterlerdir. Örnek: C:\> DIR *.EXE <ENTER> (Dosya Adı ne olursa olsun, uzantısı EXE olan dosyaları listeler)

C:\> DIR LATS.* <ENTER> (Dosya Adı LATS olan, tüm dosyaları listeler)

? : Bilinmeyen bir karakter yerine kullanılan jokerdir.

Örnek: C:\> DIR A??S.EXE <ENTER> (İlk harfi A , 4.harfi S olan , EXE uzantılı dosyaları listeler.

• VOL komutu: Disk veya disketin etiketini ve seri numarasını görüntülemeyi sağlar. Örnek: C:\> VOL <ENTER>
• VER komutu: MS-DOS’ un versiyonunu görüntülemeyi sağlar.

Örnek: C:\> VER <ENTER>

• DATE komutu: Bilgisayarın sistem tarihini görüntülemeyi sağlar.

Örnek: C:\> DATE <ENTER>

• TIME komutu: Bilgisayarın sistem saatini görüntülemeyi sağlar.

Örnek: C:\> TIME <ENTER>

• PROMT komutu: Komut satırı uyarısını değiştirmeyi sağlar. Bulunduğumuz yeri gösterir.

Örnek: C:\> PROMPT <ENTER> (sürücüyü ilkel PROMT’ a dönüştürür.) C> (ilkel PROMT)

PROMPT Parametreleri

• $P: Aktif sürücüyü ve dizini görüntüler.
• $G: “>” işaretini görüntüler.
• $T: Enter’ e basıldığı andaki saati gösterir.
• $D: O günkü tarihi gösterir.

Görüntüsü değiştirilen PROMT’ u eski haline getirmek için; C:\> PROMPT $P$G <ENTER> tanımlaması yazılır.

• COPY CON komutu: Dosya oluşturmayı sağlar. Ama artık bunun yerine Word gibi programlar vardır.

Örnek: C:\> COPY CON LATS.TXT <ENTER> (TXT uzantılı, LATS adlı dosya oluşturur.) Oluşturduğumuz bu dosyayı kaydedip bitirmek için ^Z (Ctrl+Z) tuşlarına basılır. Kayıt yapmadan çıkmak için ^C (Ctrl+C) tuşlarına basılır.

• TYPE komutu: Dosya içeriğini görüntülemeyi sağlar.

Örnek: C:\> TYPE LATS.TXT <ENTER> C:\> TYPE LATS.TXT | MORE <ENTER> (LATS.TXT dosyasını sayfa sayfa görüntüler)

• REN komutu: Dosya adının veya uzantısının değiştirilmesini sağlar.

Örnek: C:\> REN LATS.TXT TUFAN.DOC <ENTER> (LATS.TXT dosyasının ismini TUFAN.DOC yapar)

• MD komutu: Dizin oluşturmayı sağlar.

Örnek: C:\> MD LATS <ENTER> (LATS adlı dizin açar)

• CD komutu: Dizin değiştirmeyi sağlar.

Örnek: C:\> CD LATS <ENTER> (LATS adlı dizine girer) C:\LATS> CD.. <ENTER> (LATS adlı dizinden çıkar) (Aktif olan dizinden bir önceki dizine çıkışı sağlar) C:\LATS\DENEME> CD\ <ENTER> (LATS ve DENEME dizinlerinden çıkar) (İç içe girilmiş dizinlerden bir seferde köke (ROOT) çıkmayı sağlar)

• RD komutu: Dizinleri silmeyi sağlar, yalnız dizin içinde hiçbir dosya veya altdizin olmamalıdır. Eğer varsa öncelikle altdizinler ve dosyalar silinmelidir. Silinecek dizin içinde hiçbir şey bulunulmaması gerekir. Eğer silinecek dizin içinde dosya veya dizin bulunuluyorsa önce o dizinin bir önündeki dizine çıkılmalı ve sıra ile temizlemelidir. Bu işlemi DELTREE komutu ile dizin içerisine bakmaksızın silebiliriz.

Örnek: C:\> RD LATS <ENTER>

• COPY komutu: Dosya veya dosyaları belirtilen ortama kopyalamayı sağlar. Kullanım şekli ise nereden nereye şeklindedir. İlk belirtilen yer nerden olduğu ikinci belirtilen yer ise nereye kopyalanacağıdır. Copy komutu, birden çok dosyayı bir seferde kopyalamaz her dosyayı tek tek kopyalar.

Örnek: C:\> COPY C:\LATS.TXT C:\DOS <ENTER> (C Root’ unda bulunan LATS.TXT dosyasını C’ nin altındaki DOS dizinine kopyalar)

• DEL komutu: Dosya veya dosyaları silmeyi sağlar

Örnek: C:\> DEL LATS.TXT <ENTER> (LATS dosyasını siler) C:\> DEL *.* <ENTER> (Tüm dosyaları siler) C:\> DEL *.EXE <ENTER> (EXE uzantılı dosyaları siler)

Bilgisayarda dosyalar halinde bulunması gereken komutlardır. Kullanılacak komuta ait dosyanın çalışılan sürücüdeki disk veya diskette bulunması gerekmektedir. Aksi takdirde komut ile ilgili çalışma gerçekleştirilemez.

• FORMAT komutu: Yeni alınan disk veya disketi biçimlendirir ve kullanılır hale getirir yanı sıra dolu olan bir disk veya diskete uygulandığında içindeki tüm bilgileri siler, disk veya disketteki bozuk olan sektörleri düzeltir (düzelebilecek durumda olanları), virüslü olan disk veya disketteki virüsleri temizlemeyi sağlar (temizlenebilecek durumda olanları).

Örnek: C:\> FORMAT A: <ENTER> a disketini biçimler, kullanılır hale getirir.

FORMAT Parametreleri

• /s : Disk veya diskete bilgisayarı açmayı sağlayan sistem dosyalarının yüklenmesini sağlar.

Örnek: C:\> FORMAT a:/s <ENTER>

• /q : Disk veya disketin hızlı bir şekilde Formatlanmasını sağlar. Q parametresi ile Formatlanan disk veya disketin bozuk olan sektörleri düzeltilmez.

Örnek: C:\> FORMAT a:/q <ENTER>

• /v: : Disk veya diskete Formatlama sırasında isim vermeyi sağlar. Verilecek isim

11 karakteri aşmamalıdır. Örnek: C:\> FORMAT a:/v:ÇALIŞMA <ENTER>

• /F: : Formatlanacak DD bir disketin kapasitesini tanımlamayı sağlar.

Örnek: C:\> FORMAT A:/F:720 <ENTER>

• /u : Disketi kurtarılmayacak şekilde Formatlamayı sağlar.

Örnek: C:\> FORMAT A:/U <ENTER> Gerektiğinde birden fazla parametre aynı komut satırında tanımlanabilir. Örnek: C:\> FORMAT A:/S/V:DERS/F:720/u <ENTER>

• UNFORMAT komutu: Yanlışlıkla Formatlanmış bir disk veya disketi eski haline getirmeyi sağlar. U parametresi ile Formatlanmış kayıt ortamı UNFORMAT ile kurtarılamaz.

Örnek: C:\> UNFORMAT A: <ENTER>

• LABEL komutu: Disk veya disketin ismini değiştirmeyi sağlar. Verilecek isim 11 karakteri aşmamalıdır.

Örnek: C:\> LABEL EĞİTİM <ENTER>

• DISCOPY komutu: Diskcopy işlemi aynı kapasitedeki 2 disket veya disk arasında gerçekleşir. Kaynak (A) disketteki tüm dosyalar, hedef (B) diskete kopyalanmadan önce hedef disket formatlanır. İşlem bittikten sonra her iki disket içindeki dosyaların aynı olduğu görülür.

İşlem sırasında disket isterken karşılaşılan mesajlar; Source : Kaynak disketi tanımlar. Mesaj görüldüğünde sürücüye kaynak (kopyası alınan) disket takılır. Target : Hedef disketi tanımlar. Mesaj görüldüğünde sürücüye hedef (alınan kopyayı konacağımız) disket takılır. Örnek: C:\> DISCOPY A: B: <ENTER>

• MEM komutu: Bilgisayarın hafızası (MEMORY) ile ilgili bilgilerin ve bellek bilgilerinin görüntülenmesini sağlar.

Örnek: C:\> MEM <ENTER>

• ATTRIB komutu: Dosyalara özellik vermeyi veya iptal etmeyi sağlar. Özellikler, (+) işaretinin ardından özelliğin baş harfinin yazılması ile verilir, (-) işaretinin ardından yine özelliğin baş harfinin yazılması ile iptal edilir. Özellikler şunlardır;

Özelliğin Adı Verilmesi/İptali

1. READ ONLY (Salt Okunur) +R -R
2. HIDDEN (Gizli) +H -H
3. SYSTEM (Sistem) +S -S
4. ARCHIVE (Arşiv) +A -A

Örnek: C:\> ATTRIB <ENTER> (Tüm dosyalardaki özellikleri görüntüler)
C:\> ATTRIB +H LATS.TXT <ENTER>
C:\> ATTRIB -H LATS.TXT <ENTER>
C:\> ATTRIB +H,+R LATS.TXT <ENTER>
C:\> ATTRIB -H,-R LATS.TXT <ENTER>

• TREE komutu: Dizinleri, altdizinleri ve dosyaları ağaç yapısında görüntülemeyi sağlar.
• /f : Dizin ve altdizin içindeki dosyaları ağaç yapısında görüntüler.

Örnek: C:\> TREE <ENTER> (Sadece dizinleri ve altdizinleri ağaç yapısında görüntüler) C:\> TREE/F <ENTER> (Dizin ve altdizinleri içlerindeki dosyalarla beraber görüntüler)

• MOVE komutu: Dosya veya dosyaları belirtilen ortamlara taşımayı sağlar. İşlem bittikten sonra tanımlanan dosyaların kaynak ortamdan silindiği ve hedef ortama aktarıldığı görülür. Copy komutunda olduğu gibi Move komutunda da "NERDEN" ve "NEREYE" sorularına yanıt aranır. (Bunu bir evden başka bir eve taşınmayı örnek alabiliriz. Artık eski adreste kalmıyoruz ve yeni adresteyiz gibi düşünebiliriz.)

Move NERDEN NEREYE Örnek: C:\> MOVE A:\LATS.TXT C:\SINIF <ENTER> Diğer bir özelliği de dizinlerin isimlerini değiştirmeyi sağlar. Örnek: C:\> MOVE SINIF DERS <ENTER>

• MORE komutu : /P parametresi olmayan komutlar için sayfa sayfa döküm almayı sağlar.

MORE Parametreleri

| : Sayfa sayfa döküm almayı sağlar.

Örnek: C:\> TREE | MORE <ENTER> C:\> ATTRIB | MORE <ENTER>

< : Dosya içersine yazılmış uzun metinlerin sayfa sayfa alınmasını sağlar.

Örnek: C:\> MORE < LATS.TXT <ENTER>

• SYS komutu: Disk ve veya disket içersine sadece bilgisayarı açmaya yarayan sistem dosyalarını yüklemeyi sağlar. Yapılan işlemden kayıt ortamındaki diğer dosyalar etkilenmez.

Örnek: C:\> SYS A: <ENTER>

• DELTREE komutu: Dizinleri içlerindeki altdizinler ve dosyalarla beraber silmeyi sağlar. Komut satırına ROOT’ a bağlı olan dizin adı yazılır.
• /Y : Onay almadan silme işleminin doğrudan gerçekleştirilmesini sağlar.

Örnek: C:\> DELTREE DENEME <ENTER> C:\> DELTREE/Y DENEME <ENTER>

• XCOPY komutu: Dizinleri içlerindeki altdizin ve dosyalarla beraber belirtilen ortamlara kopyalamayı sağlar. Kullanım şekli copy komutu ile aynıdır, fakat birkaç tane ek parametresi vardır. Xcopy komutu dosyaları copy komutu gibi tek tek değil bellek kapasitesine göre, topluca kopyalamayı da sağlar.

XCOPY Parametreleri

• /S : Dizinleri içlerindeki altdizin ve dosyalarla beraber kopyalamayı sağlar.
• /E : İçi boş olan dizinleri kopyalamayı sağlar.

Örnek: C:\> XCOPY DOS\*.* A:\DOS/S/E <ENTER>

• UNDELETE komutu: Del komutu ile silinen dosyaları, kurtarmayı sağlar. Silinen dosyaların ilk karakterlerinin yerine (?) görülür. Buraya dosyanın ilk karakteri yazılarak kurtarılması sağlanır)

UNDELETE Parametreleri

• /LIST : Kurtarılacak veya kurtarılamayacak dosyaların listesini görüntüler. Kurtarılamayacak olan dosyalarının yanında (**) görülür.
• /ALL : Silinmiş dosyaların bilgisayar tarafından kurtarılmasını sağlar. Kurtarılan dosyaların ilk karakterinin yerinde (#) görülür.

Örnek: C:\> UNDELETE/LIST <ENTER> C:\> UNDELETE/ALL <ENTER> C:\> UNDELETE LATS.TXT <ENTER>

• DOSKEY Komutu: Komut satırına yazılan tanımlamaları, belleğe yükleyerek tekrar kullanma olanağı sağlar. Bilgiler bellekte bilgisayar açık kaldığı süre içinde saklanır. Bilgisayar kapandığı andan itibaren tüm bilgiler silinir. Doskey komutunu bilgisayara yüklemek için komut satırına DOSKEY yazılarak enter tuşuna basılır.

Örnek: C:\> DOSKEY <ENTER>

• BACKUP komutu: Hard Disk’ teki dosyaları diskete yedeklemeyi sağlar. Yedekleme sırasında bilgisayar her diskete bir numara verir. Fakat bu işlem dosyaları sıkıştırmadan gerçek boyutu ile yaptığı için pek kullanışlı değildir, bunun yerine sıkıştırma programları ile yedek almak daha karlıdır.
• /S : dizinleri içlerindeki altdizin ve dosyalarla beraber yedekler.

Örnek: C:\> BACKUP C:\WINDOWS\*.* A: <ENTER> C:\> BACKUP C:\WINDOWS A:/S <ENTER>

• RESTORE komutu: Backup ile diskete yedeklenmiş dosyaları hard disk’ e geri yüklemeyi sağlar.

Örnek: C:\> RESTORE A: C: <ENTER> C:\> RESTORE A: C:/S <ENTER>

• ARJ komutu: Dosyaları sıkıştırmak veya sıkıştırılan dosyaları açmayı sağlar. Sıkıştırılan dosyalar tek bir dosya haline gelir. Ayrıca dosyalar döküm alındığında görülürler. Bunun yerine günümüzde çoğunlukla WinZip kullanılmaktadır.

ARJ Parametreleri

X : Dosya açmayı sağlar.

A : Dosya sıkıştırmayı sağlar.

-V1440 (720) : 3.5 HD veya 3.5 DD standardına göre dosyayı sıkıştırır ya da açmayı sağlar. Bu parametre kullanıldığında dosya uzantıları ARJ, A01, A02 ve bunun gibidir.

-R : Bulunulan ortamdaki directory’ lerin sıkıştırılıp açılmasını sağlar.

Hard Disk İçinde Sıkıştırma Örnek: C:\> CD YEDEK <ENTER> C:\YEDEK> ARJ A -R ÇALIŞMA.ARJ <ENTER>

Hard Disk İçinde Açma Örnek: C:\> CD YEDEK <ENTER> C:\YEDEK> ARJ X -R ÇALIŞMA.ARJ <ENTER>

• Not :